Αντικρουόμενες αφηγήσεις για την κλιματική κρίση

Όταν μιλάω στα παιδιά μου για την κλιματική αλλαγή, δεν είμαι σίγουρη πώς να την εξηγήσω. Η κλιματική αλλαγή είναι μια εμπειρία, αλλά και μια πολυεπίπεδη ιστορία.

Είναι η ιστορία της επιστήμης που παλεύει ενάντια στο χρόνο για να σχεδιάσει τα απαραίτητα εργαλεία, να εξερευνήσει άλλους κόσμους και να αποκαλύψει την πραγματική μας επίπτωση στον πλανήτη. Είναι μια ιστορία ηθικού προβληματισμού, κοινωνικής ανισότητας, περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, ακραίων συνωμοσιών. Οι διαφορετικές αφηγήσεις επηρεάζουν τους ανθρώπους γιατί εμπεριέχουν συγκεκριμένες πεποιθήσεις, μύθους και δεσμεύσεις, με πάρα πολλές πτυχές (πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές). Τελικά, διαμορφώνονται και αποκτούν βαρύτητα ανάλογα με το πώς κάθε άτομο βλέπει και βιώνει τον κόσμο. Αλλά το να έχουμε τόσες πολλές εκδοχές της έννοιας «κλιματική αλλαγή» τελικά εμποδίζει τους ανθρώπους να την κατανοήσουν.

Ο πρώτη αφήγηση αφορούσε τη λεγόμενη «υπερθέρμανση» του πλανήτη. Ο όρος προέκυψε επειδή η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε και εξακολουθεί να ανεβαίνει (πάνω από 1℃ παγκοσμίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο). Ωστόσο, ο όρος «παγκόσμια υπερθέρμανση» αποδείχθηκε μονοδιάστατος, καθώς η θερμοκρασία παρουσιάζει ακραίες διακυμάνσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ο όρος ήταν προβληματικός επειδή αναφερόταν μόνο στη μία πλευρά της ιστορίας, και έρχεται σε αντίθεση με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που βιώνει ο κόσμος, ιδιαίτερα στα ψυχρά κλίματα.

Αυτό επέτρεψε στους αρνητές, που είχαν συμφέρον να διαψεύσουν την κλιματική αλλαγή, να εμφανίσουν ως αναξιόπιστους τους ισχυρισμούς των επιστημόνων. Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι  για την αύξηση της θερμοκρασίας φταίει ο ήλιος, αλλά αυτό διαψεύστηκε από τη NASA (στην πραγματικότητα, η ενέργεια του ήλιου έχει μειωθεί).

Οι επιστήμονες αποδέχθηκαν την κριτική και εισήγαγαν τον όρο «κλιματική αλλαγή». Αλλά η ζημιά είχε γίνει και ακόμα παλεύουν να ξεπεράσουν το επικοινωνιακό σφάλμα. Αυτό, δυστυχώς, επέτρεψε στις πετρελαϊκές εταιρείες να ελέγξουν ακόμη περισσότερο την ιστορία μέσω της προπαγάνδας.

Σήμερα, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι αποτελούν μέρος της λύσης για την κλιματική κρίση, συνεργάζονται με ακτιβιστές για το κλίμα και καυχώνται για τη συνεισφορά τους. Επιπλέον, πολλές δυτικές κυβερνήσεις θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν παγκόσμιοι οργανισμοί που θέλουν να παρέμβουν στις εσωτερικές τους υποθέσεις, και για τον λόγο αυτό απορρίπτουν τη μεγαλύτερη προσπάθεια της εποχής μας, το Green New Deal.

Πρόκειται για μια ευρύτατη κοινωνική και περιβαλλοντική νομοθεσία που έχει δημιουργήσει ένα σύγχρονο κίνημα για την άμεση αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, υιοθετώντας σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις και τεχνικές για την ελαχιστοποίηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Περιλαμβάνει την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού ρατσισμού, την προστασία των εργαζομένων, την προτεραιοποίηση του περιβάλλοντος και τη μόνιμη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Η έμφαση εδώ δίνεται κυρίως στο κοινωνικό πλαίσιο. Οποιαδήποτε αφήγηση παραλείπει το ότι οι άνθρωποι σε χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική θέση υφίστανται το κύριο βάρος της κλιματικής κρίσης δεν θα λάβει ποτέ την απαιτούμενη υποστήριξη για να ασκήσει αρκετή επιρροή. 

Με δεδομένο ότι οι κυβερνήσεις αργούν να δράσουν, η μόνη μας ελπίδα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις μελλοντικές γενιές είναι η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ώστε να προσαρμόσουμε τον τρόπο ζωής μας για να επιβιώσουμε στον πλανήτη. Οι τεχνολογίες δέσμευσης του άνθρακα είναι πολλά υποσχόμενες, αλλά δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά επιστημονικά δεδομένα. Με τη νέα τεχνολογία δημιουργείται η προοπτική τεράστιων οικονομικών κερδών για εκείνους που θα θελήσουν να επωφεληθούν από την καταστροφή του πλανήτη και μπορεί ακόμα και να απειληθούν οι χώρες που δεν έχουν τους πόρους για να αποκτήσουν την τεχνολογία αυτή. Το πρόβλημα μπορεί να επιδεινωθεί περαιτέρω εάν δεν αλλάξει η στάση μας απέναντι στις επιχειρήσεις αλλά και στην ατομική ευθύνη μας. Χωρίς όμως την τεχνολογία, μπορεί να απομένουν μόνο μερικές δεκαετίες ζωής πάνω τη Γη.

Τα μέσα ενημέρωσης μάς υπενθυμίζουν καθημερινά πόσο κοντά είμαστε στο τέλος του κόσμου, ωστόσο η τρομολαγνεία δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για υπερβολή. Το πρόβλημα έγκειται στην αβεβαιότητα. Πώς περιμένουμε οι άνθρωποι να πιστέψουν και να πάρουν μέτρα για ένα πρόβλημα το οποίο δεν είναι απτό, όπως άλλα αντίστοιχα (όπως για παράδειγμα η φτώχεια, οι άστεγοι, η βία, οι ανεπαρκείς υποδομές κ.ά.). Μπορεί να αισθάνονται καθημερινά τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο πολλοί δεν τις αναγνωρίζουν.

Μεγάλη επίδραση στην αντίληψη και τις ιδέες μας έχει ο κινηματογράφος. Ταινίες Αποκάλυψης όπως το «2012», «Η Τέλεια Καταιγίδα», «Παγκόσμιος Κίνδυνος: Geostorm», «Μετά την επόμενη μέρα», Snowpiercer, «Υδάτινος Κόσμος» και άλλες αφηγούνται τι μπορεί να συμβεί όταν η ανθρωπότητα δεν ακούει και η Γη εκδικείται. Μερικές έχουν θρησκευτικό υπόβαθρο, όπως το «2012», ή δείχνουν τον αγώνα για επιβίωση σε άλλους δυστοπικούς πλανήτες. Προσπαθούν να παρακινήσουν σε κινητοποίηση, αλλά τελικά οδηγούν σε εφησυχασμό, περνώντας το μήνυμα ότι η ανθρωπότητα πάντα βρίσκει τρόπο και τα καταφέρνει, αφαιρώντας τελικά την έννοια του επείγοντος.

Και τώρα τι γίνεται; Χωρίς συνοχή επιχειρημάτων, η αδιαφορία και η ανησυχία του κόσμου θα ενταθούν. Καταρχήν, η άρνηση της κλιματικής αλλαγής είναι παγκόσμιο φαινόμενο λόγω της επιρροής της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Υπάρχουν άνθρωποι σε χώρες του Τρίτου Κόσμου που υποφέρουν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά αρνούνται ότι είναι πραγματική λόγω πολιτικής προπαγάνδας και έλλειψης παιδείας.

Στη συνέχεια, πρέπει να σταματήσουμε να νομίζουμε ότι είμαστε ανίκητοι. Είναι αλήθεια ότι έχουμε επιβιώσει μεταξύ άλλων από τη βουβωνική πανώλη, την εποχή των παγετώνων και μια πυρηνική κρίση. Βρισκόμαστε όμως μπροστά σε μια πιθανή, έκτη, μαζική εξαφάνιση των ειδών, και το να πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να βλάψουμε το μοναδικό μας σπίτι και να τη γλυτώσουμε φανερώνει άγνοια. Το διάστημα και άλλοι πλανήτες δεν αποτελούν λύση.

Τέλος, πρέπει να δοθούν κίνητρα στους πολίτες ώστε να μην αισθάνονται ότι δεν μπορούν να κάνουν κάτι για αυτό το πρόβλημα. Πρέπει να σταματήσουμε να υποτιμούμε τον μέσο άνθρωπο και να του δώσουμε τα απαραίτητα εργαλεία για να υψώσει τη φωνή του απέναντι στις κυβερνήσεις, τους πολιτικούς και τις εταιρείες. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο να καταλάβει ότι η αλλαγή θα απαιτήσει περιορισμούς κάποιων ελευθεριών. Αν ζούσαμε χωρίς συνέπειες και φυσικούς περιορισμούς, τότε η ζωή θα ήταν τέλεια, όπως και ο πλανήτης μας, αλλά δεν είναι. Πρέπει να φροντίσουμε τη Γη ώστε κι εκείνη να μπορεί να φροντίζει τη ζωή που φιλοξενεί.

Πολλές λύσεις έχουν προταθεί, αλλά η εφαρμογή τους καθυστερεί. Οι επιστήμονες έχουν συλλέξει και δημοσιοποιήσει πλήθος δεδομένων από δορυφόρους, τους δακτυλίους των δέντρων, ιζήματα ωκεανών, κοραλλιογενείς υφάλους, πετρώματα, δείγματα πάγου, τη θερμοκρασία των ωκεανών, και παγετώνες. Ακραία καιρικά φαινόμενα, άνοδος της στάθμης της θάλασσας και ακραίες θερμοκρασίες καταγράφονται εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, ο διάλογος και η λήψη μέτρων αργούν. Ο λόγος είναι ότι τα επιστημονικά δεδομένα δεν φτάνουν στην κοινή γνώμη. Έχουμε να πολεμήσουμε απέναντι στην απληστία, τη «λαιμαργία» και την εσκεμμένη άγνοια. Από τις εταιρείες ένδυσης που καταναλώνουν σχεδόν 7.000 λίτρα νερού για κάθε παντελόνι τζιν, μέχρι τους τόνους τροφίμων που πετάμε στις χωματερές χωρίς δεύτερη σκέψη. Δεν μπορούμε πλέον να προσπαθούμε να χωρέσουμε ένα τόσο τεράστιο θέμα στο καλούπι μιας προκαθορισμένης αφήγηση με απώτερα κίνητρα και στόχους. Η κλιματική κρίση είναι προϊόν της ανθρώπινης ανάπτυξης και θα πρέπει να επιστρατεύσουμε πολλή πειθώ για να την αντιμετωπίσουμε άμεσα όπως θα έπρεπε.

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr