21 Μαΐου, ημέρα εκλογών αλλά και Ημέρα Natura

«Ζητάμε πραγματική -όχι στα χαρτιά- προστασία των περιοχών #Natura και άμεση προώθηση των διαταγμάτων προστασίας τους» ανέβασε σε post στο twitter της, η WWF Ελλάς εδώ και μερικές ημέρες, καλώντας του πολίτες να δώσουν την ψήφο τους στο περιβάλλον.

Συγκεκριμένα, μέσα από το κάλεσμα στα social τους ζητούν από όποια κυβέρνηση κι αν προκύψει, να αναλάβει δράση και να ασχοληθεί ουσιαστικά με το περιβάλλον και την ευημερία όλων, δεσμευόμενοι σε πέντε κρίσιμα σημεία, εκ των οποίων η προστασία των περιοχών Natura με κατάλληλα μέτρα διατήρησης, βάσει της νομοθεσίας της Ε.Ε.

Παρά τις αμέτρητες προεκλογικές τηλεοπτικές συζητήσεις, τις ομιλίες, ένα debate που περιλάμβανε την ενότητα «Περιβάλλον και Ενέργεια», καμπάνιες, post στα social media, ποικίλα μηνύματα στο κινητό, φυλλάδια, stand και περίπτερα σε κάθε σημείο της πόλης, το θέμα της προστασίας της φύσης από τον προεκλογικό διάλογο ήταν και είναι απών (για ακόμα μια φορά).

Το Σάββατο, πριν από την Κυριακή των εκλογών, είθισται να είναι ημέρα περισυλλογής, ώστε ο πολίτης με νηφαλιότητα να επιλέξει τι θα ψηφίσει. Μιλήσαμε με τον Γιώργο Μελισσουργό, υπεύθυνο πολιτικής για τις προστατευόμενες περιοχές και τον χωρικό σχεδιασμό της WWF Ελλάς για να εντάξουμε μια ακόμη παράμετρο στη συλλογιστική μας εν όψει της κάλπης. 

 

Ο Γιώργος Μελισσουργός δεν εκπλήσσεται από την λυπηρή διαπίστωση ότι το περιβάλλον δεν απασχόλησε τον προεκλογικό διάλογο «αφού είναι αντίστοιχη της περιορισμένης σημασίας που αποδίδεται πολιτικά στα θέματα του φυσικού περιβάλλοντος και κατά τον λοιπό πολιτικό χρόνο» όπως μου λέει. «Όμως το διακύβευμα είναι υψηλό και η συγκυρία κρίσιμη για να αγνοείται αυτή, όπως και οι άλλες μεγάλες περιβαλλοντικές προκλήσεις, στον δημόσιο διάλογο ενόψει εκλογών»  προσθέτει. 

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των περιοχών Natura, δηλαδή των πολύτιμων οικολογικά περιοχών της χώρας που είναι ενταγμένες στο μεγαλύτερο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών του κόσμου. Συνολικά το δίκτυο Natura 2000 περιλαμβάνει περισσότερες από 27.000 περιοχές που καλύπτουν συνολική επιφάνεια περίπου 1.150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών όλων των κρατών μελών της ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία της ευρωπαϊκή επιτροπή το 2016. Συγκεκριμένα, η συνολική έκταση γης που καλύπτεται από το δίκτυο Natura 2000 αντιπροσωπεύει περίπου το 18 % της συνολικής χερσαίας έκτασης της ΕΕ ενώ η εθνική χερσαία κάλυψη του δικτύου Natura 2000 ποικίλλει από περίπου 9% έως περίπου 38%, ανάλογα με τη χώρα. 

«Το δίκτυο Natura 2000 είναι ένας θεσμός-αιχμή για τη διατήρηση της φύσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όμως στη χώρα μας πρόκειται, σε μεγάλο βαθμό, για προστατευόμενες περιοχές που μένουν "στα χαρτιά", αφού εκκρεμεί για πάνω από μια δεκαετία η θεσμοθέτηση των απαραίτητων μέτρων προστασίας. Μόνο για ελάχιστες από τις περιοχές αυτές υπάρχουν ρυθμίσεις που διασφαλίζουν ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι συμβατές με την προστασία οικοτόπων και ειδών, ενώ συγχρόνως εκκρεμεί αδικαιολόγητα η ολοκλήρωση των ειδικών μελετών που θα καταλήξουν στη θεσμοθέτηση των απαραίτητων διαταγμάτων προστασίας για το σύνολο των 446 περιοχών Natura της Ελλάδας».

Για να συνεχίσει: «Η πλημμελής και αποσπασματική θωράκιση των προστατευόμενων περιοχών αποτελεί διαχρονική και διακομματική πρακτική. Ακόμα και όταν διατυπώνονται σημαντικές εξαγγελίες, ή ακόμα και στις λίγες περιπτώσεις που αναλαμβάνονται οι σχετικές πρωτοβουλίες, το αποτέλεσμα απέχει πολύ από το να είναι το αναμενόμενο. Και βεβαίως το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι γνωστές δομικές αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης (υποστελέχωση, έλλειψη πόρων, επικάλυψη αρμοδιοτήτων κλπ), αλλά ο συνδυασμός των αδυναμιών αυτών με την κραυγαλέα έλλειψη πολιτικής βούλησης. Πρόκειται για ένα εκρηκτικό μείγμα, το οποίο αδυνατούν να κατευνάσουν ακόμα και μεγάλα ορόσημα με ιδιαίτερο πολιτικό βάρος, όπως η καταδίκη της χώρας μας από το Δικαστήριο της ΕΕ στα τέλη του 2020 για μη συμμόρφωση με την ενωσιακή νομοθεσία για τη φύση. Και ένας από τους λόγους της καταδίκης αυτής ήταν η μη λήψη μέτρων μέσω των προεδρικών διαταγμάτων, τα οποία θα έπρεπε να έχουν θεσπιστεί το 2012!».

Γιατί όμως χρειαζόμαστε τα διατάγματα των περιοχών Natura; τον ρωτάω. «Διότι με αυτά θα τεθούν επιστημονικά τεκμηριωμένοι και σαφείς κανόνες σχετικά με το ποιες δραστηριότητες μπορούν να αναπτύσσονται, με τι όρους και σε ποιες ειδικότερες ζώνες μέσα στις περιοχές Natura, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι απειλές που αντιμετωπίζουν τα πολύτιμα προστατευτέα στοιχεία της φύσης. Η λήψη τέτοιων μέτρων είναι μια καθιερωμένη διεθνής πρακτική και συγχρόνως αποτελεί σημαντική υποχρέωση που απορρέει από την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη φύση».

Έχοντας θεσπίσει αυτές τις ρυθμίσεις δεν επιτυγχάνεται συνεπώς, μόνο ουσιαστική προστασία για την πολύτιμη φυσική μας κληρονομιά, αλλά συγχρόνως υπηρετούνται κοινωνικοί και αναπτυξιακοί σκοποί. «Κατ’ αρχήν διασφαλίζεται ότι η φύση θα συνεχίσει να παρέχει τα αγαθά της στον άνθρωπο, είτε πρόκειται για τους ίδιους τους φυσικούς πόρους, είτε για τις συχνά "αόρατες", αλλά πολύτιμες υπηρεσίες της, όπως ο μετριασμός ακραίων φαινομένων ή η αναψυχή. Και είναι οξύμωρο το να παραγνωρίζεται, για παράδειγμα, η σημασία της καλής κατάστασης της φύσης σε μια χώρα που το 1/4 της οικονομίας της στηρίζεται στον τουρισμό και άρα στη χρήση των "κοινών" φυσικών πόρων».

Υπάρχει όμως και μια άλλη σημαντική διασύνδεση ανάμεσα σε ένα αποτελεσματικό προστατευτικό καθεστώς για τις περιοχές Natura και την ανθρώπινη ευημερία. «Με τη θέσπιση των διαταγμάτων θα τεθούν σαφείς κανόνες για την ανάπτυξη κάθε μορφής έργου ή δραστηριότητας (πχ για τη δόμηση, την κατασκευή υποδομών, τις παραγωγικές δραστηριότητες της υπαίθρου κλπ), επομένως θα υπάρχει ένα σαφές και ορθολογικό πλαίσιο που θα διευκολύνει τόσο τις ίδιες τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, όσο και τα καθήκοντα της δημόσιας διοίκησης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προωθείται η τοπική ανάπτυξη, διασφαλίζεται ο βιώσιμος χαρακτήρας της και δημιουργείται η απαραίτητη ασφάλεια δικαίου που, τελικά, είναι προς όφελος όλων».

Επιπλέον, έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι, κατά τη διαμόρφωση αυτών των κανόνων, προβλέπεται μια διαδικασία διαβούλευσης. «Μέσω δύο διακριτών φάσεων δημόσιας διαβούλευσης, οι ενδιαφερόμενοι πολίτες και φορείς έχουν την ευκαιρία να διατυπώσουν τις απόψεις τους και έτσι να συμβάλλουν με ουσιαστικό τρόπο στο τελικό αποτέλεσμα. Η διαβούλευση, παρότι πολλές φορές παραγνωρίζεται τόσο από τους "αρμόδιους" όσο και από τους "ειδικούς", αποτελεί μια κομβική διαδικασία κοινωνικής συμμετοχής, χωρίς την οποία είναι αδύνατο να επιτευχθούν οι απαραίτητες συναινέσεις ή, στη συνέχεια, να εφαρμοστούν αποτελεσματικά τα όποια μέτρα». 

Ο Υπεύθυνος πολιτικής για τις προστατευόμενες περιοχές και τον χωρικό σχεδιασμό της WWF Ελλάς τονίζει ότι έχουν πλέον περάσει δεκαετίες από τότε που καταρρίφθηκε το ψευδοδίλλημα «περιβάλλον ή ανάπτυξη», και ο θεσμός των Natura είναι ένας από τους πιο πρόσφορους θεσμούς για την εμπέδωση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης και των πολλαπλών ωφελειών που αυτή έχει. «Για να πάψει ωστόσο, η προστασία της φύσης να είναι "στα χαρτιά", απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση και μάλιστα άμεσα, πριν την επόμενη «ευρω-καταδίκη» και σίγουρα πριν μεγεθυνθούν περαιτέρω οι πιέσεις που δέχονται οι σημαντικές οικολογικά περιοχές. Η θέσπιση των διαταγμάτων προστασίας είναι ένα μεγάλο πολιτικό στοίχημα που πρέπει επειγόντως να κερδηθεί, ώστε να περάσουμε σύντομα στην αντιμετώπιση των επόμενων προκλήσεων, όπως για παράδειγμα η αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων ή η επέκταση του δικτύου Natura, έτσι όπως προβλέπεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο».

Επομένως, είναι σημαντικό να τεθεί πώς τα σημαντικά αυτά ζητήματα δεν βρίσκονται ψηλά στην πολιτική ατζέντα κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο. «Και είναι ίσως ειρωνικό ότι η φετινή ημέρα των εθνικών εκλογών (21 Μαΐου) συμπίπτει με την Ευρωπαϊκή Ημέρα Natura 2000. Πρόκειται για ένα ετήσιο ορόσημο που καθιερώθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο για λόγους ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με την προστασία της φύσης, καθώς την ημέρα αυτή πριν από 29 χρόνια τέθηκε σε ισχύ το νομοθέτημα που θέσπισε το δίκτυο Natura, η γνωστή οδηγία για τους οικοτόπους. Και ενώ για το ευρύ κοινό η προστασία της φύσης έχει αυξανόμενη σημασία, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, η αντίστοιχη ανταπόκριση σε πολιτικό επίπεδο δεν μπορεί να παραμένει το ίδιο ισχνή».

Για να καταλήξει: «Η παρατηρούμενη ατολμία πρέπει άμεσα να δώσει τη θέση της σε γενναίες πολιτικές αποφάσεις που δεν θα μείνουν στα λόγια, και η αποτελεσματική θωράκιση των περιοχών Natura και εν γένει η προστασία της φύσης να βρεθούν ψηλά στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης».