Ο υπερπληθυσμός χτυπάει κόκκινο

Στη διάρκεια των τελευταίων 40 ετών, ο παγκόσμιος πληθυσμός διπλασιάστηκε, από 3 σε σχεδόν 6 δισεκατομμύρια. Ο αριθμός 6.000.000.000 είναι μάλλον μεγάλος και γι’ αυτό είναι δύσκολο να γίνει πράγματι κατανοητός. Η ανθρωπότητα αυξάνεται κατά 100 εκατομμύρια άτομα ετησίως, κάτι που μεταφράζεται σε ημερήσια αύξηση 250.000 ατόμων. Κάθε ώρα, κάθε μέρα, χωρίς καμιά διακοπή, γεννιούνται τουλάχιστον 11.000 περισσότεροι άνθρωποι απ’ όσους πεθαίνουν.

Ο περισσότερος κόσμος έχει την ανθρωποκεντρική άποψη ότι η Γη υπάρχει πρώτα και κύρια, αν όχι αποκλειστικά, για να υπηρετεί τον άνθρωπο. Το βιβλίο της Γενέσεως υπαγορεύει: «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε (= εφοδιάστε, εμπλουτίστε) την γην και κατακυριεύσατε αυτής και άρχετε των ιχθύων της θαλάσσης και των πετεινών του ουρανού και πάντων των κτηνών και πάσης της γης και πάντων των ερπετών των ερπόντων επί της γης». Είναι βέβαιο ότι έχουμε ανταποκριθεί σε όλες αυτές τις επιταγές, εκτός από την «πλήρωση» της Γης.

Η εκρηκτική αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού τροφοδοτήθηκε από την καταστροφή ενδιαιτημάτων — έχουμε ιδιοποιηθεί φυσικούς πόρους τους οποίους παλαιότερα χρησιμοποιούσαν άλλα είδη. Τα λιβάδια ψηλών αγρωστωδών της Βόρειας Αμερικής έχουν αντικατασταθεί από καλλιέργειες καλαμποκιού και σιταριού, ο ιθαγενής αμερικανικός βίσωνας έδωσε τη θέση του στα βοοειδή. Το 1986, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί κατανάλωναν (κυρίως μέσω της αλιείας, της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, και της δασοκομίας) γύρω στο 40% της συνολικής παραγωγής του πλανήτη. Σήμερα καταναλώνουμε πάνω από τη μισή ηλιακή ενέργεια που δεσμεύουν τα φυτά. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες δεσμεύουν περισσότερο ατμοσφαιρικό άζωτο απ’ ό,τι όλες οι άλλες φυσικές διεργασίες μαζί. Οι άνθρωποι έχουν μεταμορφώσει το 50% σχεδόν της χερσαίας επιφάνειας της Γης. Πάνω από τα μισά προσεγγίσιμα επιφανειακά αποθέματα γλυκού νερού χρησιμοποιούνται σήμερα από το ανθρώπινο είδος. Τα υδατικά συστήματα με γλυκό νερό πλήττονται παντού από τη ρύπανση, και κινδυνεύουν. Τα ψάρια και οι βάτραχοι απειλούνται σοβαρά. Όλοι οι ωκεανοί υποφέρουν από την υπεραλίευση. Η ανθρώπινη πίεση έχει τα τελευταία 100 χρόνια οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλά είδη, ενώ πολύ περισσότερα απειλούνται και κινδυνεύουν. Σχεδόν το ένα τέταρτο από όλα τα είδη πτηνών έχει ήδη εξαφανιστεί, εξαιτίας ασυλλόγιστων ενεργειών του ανθρώπου, όπως είναι η γεωγραφική μεταφορά ειδών και η καταστροφή ενδιαιτημάτων. Τουλάχιστον 100 είδη φυτών και ζώων εξαφανίζονται κάθε εικοσιτετράωρο, λόγω της καταστροφής ενδιαιτημάτων από τον άνθρωπο.

Oι πάντες είναι σήμερα πρόθυμοι να λεηλατήσουν και να καταστρέψουν κάθε χέρσα περιοχή του πλανήτη, για να προσποριστούν τους όποιους φυσικούς πόρους αυτή διαθέτει. Οι συγκεκριμένες περιοχές προσφέρουν τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών, όπως μεταλλευμάτων, ξυλείας, ακόμη και άμμου (χρησιμοποιείται στην παρασκευή γυαλιού).

Ιδιαίτερα προνόμια εκχωρούνται σε μεγάλες εταιρείες, οι οποίες αποκλείουν το ευρύ κοινό από οιαδήποτε πρόσβαση σε εκτεταμένες περιοχές, απογυμνώνουν ολόκληρες εκτάσεις από κάθε είδος δέντρου, διανοίγουν βαθιές στοές, δημιουργούν τεράστια ορυχεία με επιφανειακή αποκάλυψη (απομάκρυνση όλου του εδαφικού καλύμματος) και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ορθώνουν ολόκληρα βουνά από αδρανή υλικά. Δεν εκτελείται καμιά εργασία αποκατάστασης και όλες αυτές οι ανθρώπινες ασχήμιες μαρτυρούν απλώς την ακόρεστη απληστία μας για περισσότερη ξυλεία, περισσότερα πολύτιμα μέταλλα, περισσότερα ορυκτά. Σε πολλά μέρη του κόσμου, η αποδάσωση είναι σχεδόν ολοκληρωτική και η υπερβόσκηση εντελώς ανεξέλεγκτη. Σε εκτεταμένες περιοχές, τα αγρωστώδη και ο υποόροφος των θάμνων έχουν σχεδόν εξαλειφθεί.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν συναντούμε κάποιο περιφραγμένο νεκροταφείο και βλέπουμε ένα μικρό δείγμα του πώς ήταν το τοπικό φυσικό περιβάλλον πριν την επέλαση της βιομηχανικής κτηνοτροφίας. Τα δάση αυτόχθονων δέντρων με σκληρό ξύλο θυσιάζονται για να χρησιμεύσουν ως καυσόξυλα ή να γίνουν ξυλάνθρακες. Σύντομα, οι υλοτόμοι θα μείνουν χωρίς δουλειά, ανεξαρτήτως του εάν κοπούν ή όχι όσα δέντρα έχουν απομείνει. Θα πρέπει, άραγε να σωθούν τα δασικά ενδιαιτήματα; Έχει μείνει επαρκής αριθμός από αυτά; Πρόκειται για μια λεηλασία της φύσης, η οποία συνεχίζεται. Σχεδόν παντού, συχνά με κρατικές επιδοτήσεις και άλλα κίνητρα, δάση, έρημοι, και θαμνώδεις διαπλάσεις μεταμορφώνονται σε αρόσιμα χωράφια. Πολλά από τα εδάφη αυτά έχουν οριακή γονιμότητα και σύντομα θα εγκαταλειφθούν, για να μετατραπούν σε γυμνές από βλάστηση ανθρωπογενείς ερήμους. Έχουν αρχίσει να δημιουργούνται πολλές τέτοιου είδους γεωμορφές. Σε ορισμένες περιοχές, η αντικατάσταση της προσαρμοσμένης στην ξηρασία βαθύρριζης αυτόχθονης βλάστησης από καλλιεργητικά φυτά με ρηχό ριζικό σύστημα οδήγησε σε μείωση της εξατμισοδιαπνοής, άνοδο της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, και «μόλυνση» του εδάφους από ορίζοντες αλμυρού νερού που βρίσκονταν βαθύτερα. Αυτού του είδους τα φαινόμενα υφαλμύρωσης μειώνουν τη γεωργική παραγωγικότητα και, όπως φαίνεται, είναι μη αναστρέψιμα.

Ορισμένες έρημοι έχουν μέχρι σήμερα καταφέρει να αντισταθούν σε αυτόν τον κατακλυσμό της οικονομικής αξιοποίησης, αλλά υπάρχουν συνάνθρωποί μας οι οποίοι οραματίζονται την εποχή που η τεχνολογική «πρόοδος», υπό τη μορφή υδροχαρών φυτών που επιτρέπουν τη μεταφορά του «πλεονάζοντος» γλυκού νερού ή την αφαλάτωση του θαλασσινού, θα επιτρέψει την ανάπτυξη των ερημικών περιοχών (δηλ. τη μετατροπή τους σε σιτοβολώνες ή και σε αστικές περιοχές). Επιπλέον, εκπρόσωποι πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων επινοούν οξύμωρους νεολογισμούς, όπως είναι π.χ. ο όρος «αειφόρος ανάπτυξη», σε μια προσπάθεια ωραιοποίησης όλης αυτής της διαδικασίας καταστροφής και ομογενοποίησης.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι βασικές βιολογικές γνώσεις, ιδιαίτερα η οικολογία, συνιστούν μια πολυτέλεια που δεν τους είναι καθόλου αναγκαία. Ωστόσο, η βασική βιολογία δεν είναι περιττή πολυτέλεια. Αντίθετα, πρόκειται μάλλον για επιτακτική ανάγκη την οποία έχει κάθε ζωντανό πλάσμα, όπως είμαστε εμείς. Παρά την ανθρωποκεντρική νοοτροπία μας, οι άλλες μορφές ζωής δεν είναι άσχετες με τη δική μας ύπαρξη. Ως προϊόντα της φυσικής επιλογής, που εδώ και χιλιάδες χρόνια προσαρμόζονται επιτυχώς σε ποικίλα φυσικά περιβάλλοντα, έχουν και αυτές δικαίωμα ύπαρξης. Με τη μεγάλη αύξηση των ανθρώπινων πληθυσμών και την ένταση της πίεσης που ασκείται στον διαθέσιμο χώρο και σε άλλους πεπερασμένους φυσικούς πόρους, χρειαζόμαστε κάθε βιολογική γνώση που μπορούμε να αποκτήσουμε.

Η αντίληψη των οικολογικών δεδομένων έχει ζωτική σημασία. Η βασική οικολογική έρευνα είναι επιτακτική, διότι η πίεση που ασκεί η ανθρωπότητα σε ολόκληρο τον πλανήτη οδηγεί με μεγάλη ταχύτητα στην εξαφάνιση άλλων ειδών και στην καταστροφή των ίδιων των συστημάτων που επιδιώκουν να κατανοήσουν οι οικολόγοι. Καμιά φυσική βιοκοινότητα δεν μένει ανενόχλητη από τον άνθρωπο. Δυστυχώς, πολλές μορφές του φυσικού κόσμου θα εξαφανιστούν όχι μόνο χωρίς να έχουν γίνει έστω και ελάχιστα κατανοητές, αλλά και χωρίς να έχουν περιγραφεί επαρκώς. Η εξαφάνιση υπαρχόντων ειδών, ακόμη και ολόκληρων οικοσυστημάτων, σημαίνει ότι χάνουμε οριστικά την ευκαιρία να τα μελετήσουμε. Κάθε πληροφορία για την εξελικτική τους ιστορία και τις προσαρμογές που υπέστησαν εξαφανίζεται μαζί τους. Έτσι περιορίζονται οι δυνατότητες πρόσβασης στην ίδια τη βιολογική γνώση.

Οι βιολόγοι έχουν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν εύκολα σε απομακρυσμένες ακατοίκητες περιοχές εδώ και λίγες μόνο γενεές. Η ευχέρεια πραγματοποίησης συγκρίσεων σε παγκόσμιο επίπεδο διεύρυνε σημαντικά τους ορίζοντές μας. Πρόκειται για μια πρόσκαιρη, μοναδική ευκαιρία στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεδομένου ότι οι επιστήμονες δεν είχαν ποτέ πριν τη δυνατότητα να μεταβαίνουν σχεδόν οπουδήποτε. Κι όμως, πολύ σύντομα δεν θα υπάρχουν πλέον φυσικά ενδιαιτήματα προς μελέτη, που να παραμένουν σχετικά αναλλοίωτα.

Η τραγωδία που βιώνουμε σήμερα στις περιοχές των «κοινών αγαθών», εκεί δηλαδή που ο ανταγωνισμός των ανθρώπων για το ίδιο περιβάλλον είναι μεγάλος, δεν πρέπει να μας ξενίζει, αν αναλογιστούμε τη σπουδή για τη σύλληψη και των τελευταίων μεγάλων φαλαινών, αλλά και τη συνεχιζόμενη καταστροφή της γήινης ατμόσφαιρας (τρύπα του όζοντος, όξινη βροχή, εκπομπές C02, που ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κ.λπ.). Η αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος είναι απτή πραγματικότητα και συνιστά τεράστια απειλή για όλους μας, καθώς και για άλλα είδη φυτών και ζώων.

Τις τελευταίες εκατονταετίες ο άνθρωπος οικοδόμησε για τον εαυτό του ένα ιδιαίτερο περιβάλλον, δημιουργώντας μια μοντέρνα αστικοποιημένη κοινωνία «εσωτερικού χώρου», ανύπαρκτη πριν από ελάχιστους αιώνες. Πράγματι, πριν από μόλις 500 γενεές (γύρω στις 10.000 χρόνια) ζούσαμε σε σπηλιές και είχαμε μόνο λίθινα εργαλεία! Μοναδική πηγή φωτός, εκτός από τον ήλιο, το φεγγάρι, και τα αστέρια, ήταν οι φλόγες από την καύση ξύλων — τις οποίες σήμερα έχουν αντικαταστήσει τηλεοπτικοί δέκτες που τρεμοπαίζουν στο σκοτάδι! Χρησιμοποιούμε πετρέλαιο για την παραγωγή ηλεκτρισμού και στέλνουμε πίσω στο διάστημα ηλιακό φως που είχε «απολιθωθεί»! Άλλοτε ήμασταν «πρωτόγονοι» κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες που διανύαμε τακτικά μεγάλες αποστάσεις και δουλεύαμε σκληρά για να μαζέψουμε αρκετή τροφή ώστε να μπορέσουμε να επιβιώσουμε, ζούσαμε σε μικρές ομάδες με στενούς εσωτερικούς δεσμούς, μηχανευόμενοι τρόπους για να «βγάλουμε» τον δύσκολο χειμώνα (εδώ, η απληστία ίσως και να υπήρξε εξελικτικό πλεονέκτημα) — αγωνιζόμασταν να ξεπεράσουμε αναρίθμητους φυσικούς κινδύνους, που εδώ και καιρό έχουν εξαλειφθεί, αλλά και αντικατασταθεί από νέους, σημαντικά διαφορετικούς. Οδηγήσαμε τον εαυτό μας σε ένα σύνθετο, ανθρωπογενές αστικό περιβάλλον, με τεχνητό φωτισμό, άμεσα διαθέσιμη ηλεκτρική ενέργεια, κλιματιζόμενους χώρους, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, χρήμα, διαδικτυακές υπηρεσίες, υπεραγορές (= άφθονη και οικονομικά προσιτή τροφή για όλους), αντιβιοτικά, ναρκωτικές ουσίες, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, ταξίδια σε τεράστιες αποστάσεις, πληθυσμιακή συμφόρηση, τηλέφωνα, τηλεοράσεις, και αυστηρά συστήματα οργάνωσης.

Στον άνθρωπο, πολύ απλά, δεν έχει δοθεί αρκετός χρόνος προσαρμογής σε όλα αυτά τα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα — σήμερα αισθανόμαστε απροσάρμοστοι στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο που οι ίδιοι οικοδομήσαμε (κάποιος μας αποκάλεσε «ανθρώπους της λίθινης εποχής που κινούνται σε λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας»). Οι επιπτώσεις που έχει στην υγεία αυτή η αντίθεση ανθρώπινου οργανισμού και περιβάλλοντος είναι πολλές και ποικίλες: άγχος, κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, κατάχρηση ουσιών (συμπεριλαμβανομένων του αλκοόλ και του καπνού), παχυσαρκία, μυωπία, διαβήτης, άσθμα και άλλες αλλεργίες, σεξουαλική ανικανότητα, στειρότητα, συγγενείς ατέλειες, βίαιη συμπεριφορά, νέα μικρόβια και ανθεκτικά στελέχη παλαιότερων, αφθονία καρκινογόνων και άλλων τοξικών ουσιών.

Μια σειρά από πειστικά επιχειρήματα συνηγορούν υπέρ του ότι όλα αυτά τα φαινόμενα, αλλά και πολλά άλλα, προέρχονται από δικές μας ενέργειες. Με κάποιον απίστευτο τρόπο, καταφέραμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο γεμάτο πόνο και δυστυχία, άγνωστο στους προγόνους μας της λίθινης εποχής, μόνο λίγες εκατοντάδες γενεές πριν. Τι φοβερό επίτευγμα!

Ορισμένες φορές κάποιοι αναρωτιούνται «Ποια είναι η φέρουσα ικανότητα του πλανήτη όσον αφορά τον άνθρωπο;» Είμαστε 6 δισεκατομμύρια άτομα, διασκορπισμένα στη μισή περίπου χερσαία επιφάνεια της Γης, καταναλώνουμε πάνω από το 50% των γλυκών νερών του πλανήτη και εκμεταλλευόμαστε τη μισή περίπου παραγωγικότητά του, πολλοί άνθρωποι, όμως, ζουν βουτηγμένοι στη φτώχεια και υποσιτίζονται. Εάν ο ανθρώπινος πληθυσμός διπλασιαστεί την επόμενη 40ετία, όπως συνέβη την προηγούμενη, τότε το 2040 θα έχει σίγουρα προσεγγίσει τη φέρουσα ικανότητα των 12 δισεκατομμυρίων. Σε αυτά τα επίπεδα πληθυσμιακής πυκνότητας, ο άνθρωπος θα καταλαμβάνει το σύνολο της γήινης επιφάνειας (δεν θα υπάρχουν πλέον ερημικές περιοχές ή άγρια ζώα), θα χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμη σταγόνα γλυκού νερού και κάθε φωτόνιο που θα φθάνει στην επιφάνεια του πλανήτη θα δεσμεύεται για την παραγωγή ενέργειας!

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr