Η εποχή του πορτοκαλιού

Είναι το 1434. Ένας έμπορος και η σύζυγός του ποζάρουν για το πορτραίτο τους. Στο περβάζι ίσα που διακρίνονται τέσσερα πορτοκάλια να γυαλίζουν στο φως του ήλιου. Ο Αρνολφίνι είναι Ιταλός έμπορος υφασμάτων και χαλιών στη Φλάνδρα. Τα πορτοκαλόδεντρα έχουν έρθει από τη μακρινή Κίνα για να προσφέρουν τα φρούτα τους που μοιάζουν με μικροσκοπικούς ήλιους. Η σκηνή των νεόνυμφων με τα πορτοκάλια αποπνέει πολυτέλεια. Κάθε πορτοκάλι κοστίζει όσο ένα μηνιάτικο για τον μέσο εργάτη.

Πίσω από τον έμπορο και τη γυναίκα του ο ζωγράφος έχει σχεδιάσει ένα παράθυρο με ένα μικρό κομμάτι της θέας – μια αυλή και ένα δέντρο φορτωμένο με ώριμα κεράσια. Μέσα στο δωμάτιο δεν βλέπουμε κεράσια. Μόνο αυτή την έκπληξη των πορτοκαλιών.

Αυτό που με απασχολεί στ’ αλήθεια δεν είναι τα πορτοκάλια. Ούτε ο έμπορος. Αυτό που εντυπωσιάζει, ή θα 'πρεπε να εντυπωσιάζει, τον θεατή είναι ο τοίχος. Κανένα έργο Δυτικής ζωγραφικής δεν είχε έως εκείνη τη στιγμή την υπογραφή του καλλιτέχνη. Όμως αυτός ο πίνακας φέρει την υπογραφή του καλλιτέχνη, που μαρκάρει τον τοίχο με τη φράση «Ο Jan van Eyck ήταν εδώ». Πάνω από το γκραφίτι έχει προσθέσει έναν κυρτό καθρέφτη μέσα στον οποίο αντικατοπτρίζονται δύο φιγούρες. Η μία μοιάζει να είναι ο ίδιος ο van Eyck που σηκώνει το χέρι του σε χαιρετισμό, πιθανώς προς τον έμπορο του οποίου το χέρι είναι ελαφρά σηκωμένο σαν να ανταποδίδει το νεύμα. Η δεύτερη φιγούρα θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε. Μπορεί να είμαι εγώ, αλλά είστε ελεύθεροι να σκεφτείτε κάτι άλλο.

Σας είπα πόσο πολύ μου αρέσει αυτός ο πίνακας; Τις δύο φορές που τον είδα σε μουσείο γύρισα να τον παρατηρήσω ξανά και ξανά. Είναι μικρός, ξύλινος, γυαλιστερός, μια πρώιμη ζωγραφιά της καθημερινότητας σε μια πόλη της Δύσης. Η απεικόνιση των μορφών δεν είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Αλλά ο πίνακας με μαγνητίζει κάθε φορά. Λειτουργεί σαν πύλη: σαν ο Jan van Eyck να κοιτάζει μες από κει διαμέσου των αιώνων, και να με βλέπει. Και να τον βλέπω κι εγώ. Ο ίδιος ο ζωγράφος δεν είναι το θέμα του πίνακα, όμως δεν ξέρω κανένα άλλο έργο τέχνης των Μεσαίωνα που να με κάνει να αισθάνομαι τόσο βαθιά σύνδεση με την ωμή ανθρώπινη φύση.

Ο Jan van Eyck υπογράφει με το όνομά του, δηλώνει Ήμουν εδώ. Υπονοεί Έτσι το βλέπω. Αφήνει να εννοηθεί Είμαι σημαντικός γιατί βλέπω. Και με τον τρόπο αυτό, δηλώνει σταθερά την ύπαρξή του ως ξεχωριστή μονάδα από το σύνολο. Είναι σημαντικός. Ο έμπορος και η γυναίκα του είναι σημαντικοί. Η καμαριέρα που προσέλαβε ο έμπορος για να ταΐζει το σκυλάκι της γυναίκας του και να αδειάζει το δοχείο νυκτός διακριτικά κρυμμένο κάτω από το κρεβάτι, κι αυτή είναι σημαντική. Κι εγώ; Ο πατέρας μου ήταν μηχανουργός, ο παππούς μου χαλυβουργός. Όταν σταμάτησε να δουλεύει στο εργοστάσιο, ξεφόρτωνε καφάσια στη λαϊκή. Κάθε φορά που ερχόταν να μας δει μου έφερνε ένα πορτοκάλι μεγαλύτερο κι από τη χούφτα μου.

Το 1434 ζούσαν στον πλανήτη μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι. Σήμερα, είμαστε 8 δισεκατομμύρια κι εξακολουθούμε να επιμένουμε ότι είμαστε σημαντικοί. Η ζωή μου είναι άνετη, αλλά συνηθισμένη – όμως εσύ Jan, θα έμενες έκπληκτος. Θα θεωρούσες τη ζωή μου πιο πολυτελή κι από κείνη των βασιλιάδων. Θα θαύμαζες τα βατόμουρα τον Φεβρουάριο και τους λόφους από φρούτα στα σούπερ μάρκετ. Ωστόσο, για πόσο καιρό ακόμα μπορεί μια χούφτα από μας τους ανθρώπους της Δύσης να απαιτεί από την υπόλοιπη ανθρωπότητα να υποφέρει, ενώ επιμένουμε ότι πρέπει να είμαστε σημαντικοί;

Ορίστε τα προικιά μου, τα τέσσερα πορτοκάλια μου.

Να οι πορτοκαλιές μου, 250 χιλιάδες στρέμματα στην Καλιφόρνια.

Να οι εργάτες-μετανάστες που μαζεύουν τα πορτοκάλια μου ως το βράδυ, ύστερα κοιμούνται στρωματσάδα στο πάτωμα, χωρίς τρεχούμενο νερό, θέρμανση, ηλεκτρικό. Ορίστε τα εργοστάσια, τα συσκευαστήρια και οι εκπομπές ρύπων και ο μισθός του διευθύνοντος συμβούλου 351 φορές πάνω από αυτόν του μέσου εργάτη, χωρίς να υπολογίσουμε τους μετανάστες.

Jan, τέσσερα ταλαιπωρημένα μανταρίνια κάθονται αυτή τη στιγμή στο συρτάρι του ψυγείου και δεν έχω όρεξη ούτε να τα φάω ούτε να τα πετάξω.

Ίσως, όμως, το είδες και μόνος σου. Σε φαντάζομαι να ζωγραφίζεις άλλο ένα λεπτό στρώμα άλικης βαφής, κοιτάζοντας τον έμπορο. Τα κεράσια βρίσκονται ακριβώς πίσω σου, σκέφτεσαι. Τα κεράσια είναι εκεί.

Η Katrina Vandenberg έχει γράψει τις ποιητικές συλλογές The Alphabet Not Unlike the World και Atlas, και έχει συμμετάσχει στη σύντομη έκδοση On Marriage. Ποιήματα και πεζά της έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά American Poetry Review, The Southern Review, The American Scholar, Post Road, Poets and Writers και σε άλλα περιοδικά. Έχει λάβει υποτροφίες από τα Ιδρύματα McKnight, Bush και Fulbright. Είναι υπεύθυνη για το τμήμα ποίησης του Water~Stone Review και καθηγήτρια Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο Hamline στο Saint Paul της Μινεσότα.

Πηγή: περιοδικό Orion

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr