Ακραία καιρικά φαινόμενα: Η κλιματική κρίση είναι παρούσα;

Επιστήμονες και στοχαστές θεωρούν την επερχόμενη ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του κόσμου μας. Οι συνέπειές της θα είναι σοβαρές για την φύση, αλλά περισσότερο για την ανάπτυξη, την υγεία και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Χρειάζεται ταχεία και αποτελεσματική αντιμετώπιση.

Είναι βέβαιο ότι υπάρχει κλιματική κρίση; Ο μέσος άνθρωπος αποζητά απόλυτες βεβαιότητες, τις οποίες δεν μπορεί να προσφέρει η επιστήμη, αφού οι επιστημονικές προτάσεις δεν επαληθεύονται οριστικά. Με υψηλή όμως πιθανότητα, άνω του 90%, έχει αρχίσει μια ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή. Η κοινή γνώμη, απασχολημένη κάθε φορά με τρέχοντα ζητήματα, όπως οικονομικές δυσκολίες, πανδημία ή πόλεμος, ανησυχεί για το κλίμα κυρίως όταν συμβούν ασυνήθιστα καιρικά φαινόμενα.

Το γήινο κλίμα παρουσιάζει φυσικές διακυμάνσεις. Οι παγετώνες, με περιοδικότητα 100.000 ετών, οφείλονται σε ιδιομορφίες της περιφοράς της Γης, ενώ περιστασιακές κλιματικές διαταραχές προκαλούνται από μεγάλες εκρήξεις ηφαιστείων. Η παγκόσμια θέρμανση όμως είναι ανθρωπογενής, και οφείλεται σε εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου. Θα εκδηλώνεται επί δεκαετίες με φαινόμενα βίαια, όπως τυφώνες, κυκλώνες, θύελλες, καταιγίδες, πλημμύρες, καύσωνες, ξηρασίες και πυρκαγιές, καθώς και με φαινόμενα αργής εξέλιξης, όπως θερμότερη ατμόσφαιρα και θάλασσα, ανύψωση της θαλάσσιας στάθμης, λιώσιμο παγετώνων, ερημοποίηση εδαφών, συρρίκνωση δασών, αύξηση ασθενειών και παρασίτων κ.λπ. Σύμφωνα με τις κυρίαρχες επιστημονικές εκτιμήσεις, ακραία φαινόμενα θα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά και θα είναι όλο και πιο έντονα.

Πριν χρόνια, σε μια πανευρωπαϊκή συνάντηση για το κλίμα και τους υδατικούς πόρους, οι συμμετέχοντες από Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία και Ελλάδα συζητούσαν για την ξηρασία και την ερημοποίηση των εδαφών, αφού θεωρούσαν ότι αυτές ήταν οι κύριες απειλές από την αλλαγή κλίματος. Είδαν όμως τους συναδέλφους τους από Ολλανδία, Γερμανία, Τσεχία και Σκανδιναβικές χώρες να μιλούν κυρίως για κινδύνους από πλημμύρες. Φυσικά, όλοι είχαν δίκιο. Η κλιματική αλλαγή, ανάλογα με τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, προκαλεί διαφορετικά ακραία καιρικά φαινόμενα.

Η κοινωνική ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή δεν είναι μεγάλη στις περισσότερες χώρες. Αυξάνεται με αργό ρυθμό, υπό την επιρροή του περιβαλλοντικού ακτιβισμού, της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης για την σταδιακή θέρμανση του πλανήτη. Η ανησυχία της ελληνικής κοινής γνώμης διεγείρεται κυρίως από καιρικές ανωμαλίες, όπως ο παρατεταμένος καύσωνας και οι πυρκαγιές του 2021 ή ο επικίνδυνος κυκλώνας Ιανός του Σεπτεμβρίου 2020. Πιθανώς, η ανησυχία θα αυξάνεται δραματικά κάθε φορά που θα εκδηλώνονται περιστατικά με σοβαρές οικονομικές και ανθρώπινες απώλειες, και θα αποδίδονται στις εξάρσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα και τον κόσμο.

Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου του Yale δημοσίευσε έκθεση για την μαζική εμφάνιση στον πλανήτη ακραίων καιρικών φαινομένων κατά το 2021, την οποία εκτιμά ως εξαιρετική για την παγκόσμια κλιματική ιστορία.

Τα 10 σημαντικότερα:

1. Ακραίο θερμικό κύμα παρατηρήθηκε τον Ιούνιο στο δυτικό τμήμα της Βόρειας Αμερικής, με 808 νεκρούς στον Καναδά και 229 στις ΗΠΑ. Στον Καναδά, το ιστορικό ρεκόρ θερμοκρασίας καταρρίφθηκε επί 3 συνεχείς ημέρες. Ο οικισμός Lytton κάηκε σχεδόν ολόκληρος την επόμενη μέρα του καύσωνα. Θεωρείται ο πιο ακραίος, στην ιστορία των μετεωρολογικών καταγραφών, καύσωνας του πλανήτη. Μια γρήγορη επιστημονική μελέτη έδειξε ότι οι υψηλές ημερήσιες θερμοκρασίες που παρατηρήθηκαν εκεί είχαν πιθανότητα 1/1000 έτη να συμβούν στο πλαίσιο του σημερινού κλίματος, αλλά πιθανότητα 1/5 ή 1/10 έτη το 2040, αν συνεχιστούν τα σημερινά επίπεδα εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.
2. Ο τυφώνας Ida τον Αύγουστο στην Λουιζιάνα ήταν η πέμπτη σε κόστος (65 δις δολάρια) μετεωρολογική καταστροφή στην παγκόσμια ιστορία.
3. Οι πλημμύρες στην Δυτική Ευρώπη τον Ιούλιο προκάλεσαν 240 νεκρούς και την μεγαλύτερη σε κόστος μετεωρολογική καταστροφή (43 δις δολάρια) στην ευρωπαϊκή ιστορία.
4. Η βροχόπτωση (644.6 mm σε 24 ώρες, μεγαλύτερη από την μέση ετήσια) στο Zhengzhou της Κίνας τον Ιούλιο ήταν πρωτοφανής. Για κάθε μισό βαθμό πρόσθετης παγκόσμιας θέρμανσης, οι ζημιές από πλημμύρες στην Κίνα θα αυξάνονται κατά 60 δις δολάρια τον χρόνο.
5. Το κύμα ψύχους στις κεντρικές ΗΠΑ προκάλεσε 246 νεκρούς και την δεύτερη δαπανηρότερη χειμερινή καταστροφή (23 δις δολάρια) στην παγκόσμια ιστορία. Το ακραίο ψύχος έχει γίνει λιγότερο συχνό λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης. Ωστόσο, τέτοια ακραία γεγονότα σχετίζονται με παρουσία μειωμένου πάγου στην Αρκτική και αυξημένη φθινοπωρινή χιονόπτωση στη Σιβηρία, συνέπειες της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
6. Ο Ιούλιος ήταν ο θερμότερος μήνας στις υπάρχουσες παγκόσμιες καταγραφές (από το 1880).
7. Τα μεγάλα θαλάσσια ρεύματα στον Ατλαντικό, όπως το Ρεύμα του Κόλπου (Golf Stream), έδειξαν σημάδια επικίνδυνης διατάραξης.
8. Η συσσωρευμένη ενέργεια των τυφώνων στον Ατλαντικό ήταν εξαιρετικά υψηλή το 2021, συνεχώς από τα προηγούμενα 5 έτη, κάτι που δεν έχει παρατηρηθεί από το 1851 που άρχισαν οι καταγραφές.
9. Τον Δεκέμβριο εμφανίσθηκαν στις Μεσοδυτικές ΗΠΑ 2 καταστροφικοί ανεμοστρόβιλοι, πρωτοφανείς για αυτή την εποχή.
10. Ένας τεράστιος παγετώνας στην Δυτική Ανταρκτική έδειξε ανησυχητικά σημάδια τήξης.

Η γρήγορη αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων αποδίδεται στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Το 2021 είναι το πρώτο έτος με παγκόσμια καταγραφή 4 μετεωρολογικών καταστροφών κόστους άνω των 20 δις δολαρίων η καθεμία. Την ίδια χρονιά, έπληξε την Ελλάδα σφοδρός καύσωνας στα τέλη Ιουλίου, με εξαιρετικά χαρακτηριστικά:

• Μεγαλύτερη διάρκεια (10 ημέρες) που έχει καταγραφεί στον ιστορικό σταθμό του Αστεροσκοπείου
• Μεγαλύτερη τιμή μέσης ελάχιστης θερμοκρασίας καθ’ όλη τη διάρκεια του επεισοδίου που έχει καταγραφεί σε καύσωνα
• Μεγαλύτερη τιμή ελάχιστης νυχτερινής θερμοκρασίας, με νυχτερινές θερμοκρασίες υψηλότερες κατά 2ο C σε σχέση με τον ιστορικό καύσωνα του 1987
• Μεγαλύτερη τιμή μέσης θερμοκρασίας 24ώρου
• Μεγαλύτερη τιμή αθροιστικής (σωρευτικής) ζέστης

Ο καύσωνας αυτός σίγουρα επιδείνωσε το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών. Παλιότερα (1957- 1976), οι εκτάσεις που καίγονταν δεν ξεπερνούσαν τα 250 τετραγωνικά χιλιόμετρα (τ.χλμ.) ετησίως. Οι άνθρωποι που εκμεταλλεύονταν το δάσος παράλληλα το προστάτευαν, αφού είχαν οικονομικό συμφέρον και, ταυτόχρονα, εμπειρική γνώση. Η μείωση της ρητίνευσης και της ξύλευσης στα πευκοδάση είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την χρόνια συσσώρευση εύφλεκτης ύλης που τροφοδοτούσε μεγάλες πυρκαγιές. Από το 1977 αρχίζουν να εμφανίζονται χρονιές με πολύ αυξημένες καμένες εκτάσεις, πάνω από 1000 τ.χλμ. Η αύξηση οφείλεται στο ότι έχουν καεί λίγες εκτάσεις τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να συσσωρευθεί εύφλεκτη ύλη και, τελικά, με την συμβολή των κατάλληλων μετεωρολογικών συνθηκών, να ξεσπάσουν καταστροφικότερες πυρκαγιές. Έτσι το 2021, μετά από 13 χρόνια (2008-2020) με σχετικά λίγες καμένες εκτάσεις, σε συνδυασμό με πολύμηνη ξηρασία και πρωτοφανή καύσωνα, πολλές από τις πυριτιδαποθήκες των πιο εύφλεκτων δασών έδωσαν καταστροφικές πυρκαγιές, που ήταν πολύ δύσκολο να σβηστούν.

Στην Ελλάδα, οι δασικές πυρκαγιές είναι ίσως οι πιο ανησυχητικές καταστροφές και, μαζί με άλλα καταστροφικά καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες, ξηρασίες και πλημμύρες, αναμένεται να έχουν όλο και σημαντικότερες επιπτώσεις. Χρειάζεται η λήψη δραστικών μέτρων προσαρμογής, όπως η ενεργή διαχείριση των πευκοδασών για την αποφυγή συσσώρευσης εύφλεκτης ύλης. Πέρα όμως από την προσαρμογή, ο μετριασμός της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, με ελάττωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου, είναι μάλλον το σημαντικότερο μέτρο για τον περιορισμό των ακραίων καιρικών φαινομένων. Απαιτεί κυρίως την μαζική εγκατάσταση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και παραγωγή ηλεκτρισμού από αυτές σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr