Explainer: Τι συμβαίνει με τους καύσωνες;

Οι καύσωνες που τα τελευταία χρόνια κάνουν την εμφάνισή τους όλο και πιο συχνά, άλλα και όλο και πιο νωρίς (σ.σ. ακόμη και από τον Μάιο), αποτελούν μέρος της πραγματικότητας που βιώνουμε. Η χώρα μας αναμένει το πρώτο κύμα καύσωνα για το εφετινό καλοκαίρι. Η παρατεταμένη περίοδος υψηλών θερμοκρασιών θα αρχίσει από την Τετάρτη (22/06) και θα διαρκέσει, σύμφωνα με τις μετεωρολογικές προβλέψεις, μέχρι το τέλος του μήνα, δηλαδή δέκα ολόκληρες μέρες.

Κορύφωση του καύσωνα αναμένεται την Πέμπτη 23 Ιουνίου με τον υδράργυρο να δείχνει ακόμη και 41 βαθμούς Κελσίου.

Κατ' αρχάς, όταν λέμε «καύσωνας», τι εννοούμε;

Είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια παρατεταμένη περίοδο ασυνήθιστα υψηλών θερμοκρασιών.

Υψηλών θερμοκρασιών; Πόσο υψηλών;

Εξαρτάται από το πού ακριβώς βρίσκεσαι. Για παράδειγμα στη Σκανδιναβία οι 35 βαθμοί Κελσίου θεωρούνται ότι αγγίζουν τα όρια του «καύσωνα» αντίθετα για την περιοχή μας χαρακτηρίζονται φυσιολογικές. Από την άλλη, οι 40 βαθμοί Κελσίου για τους κατοίκους της Σαχάρας ή της Σαουδικής Αραβίας είναι φυσιολογικοί, αλλά για τη χώρα μας τέτοιες θερμοκρασίες χαρακτηρίζονται ως «καύσωνας».

Ποια είναι λοιπόν τα κριτήρια στα μέρη μας;

Η ΕΜΥ χαρακτηρίζει ως «καύσωνα» τις περιπτώσεις υψηλών θερμοκρασιών όταν συνυπάρχουν τα παρακάτω κριτήρια:

1. H μέγιστη θερμοκρασία σε συνοπτικούς ή αεροναυτικούς μετεωρολογικούς σταθμούς είναι μεγαλύτερη ή ίση των 39 βαθμών Κελσίου.
2. H ελάχιστη θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη των 26 βαθμών Κελσίου.
3. Επικρατεί άπνοια ή ασθενείς άνεμοι και το θερμοκρασιακό εύρος είναι μικρό.
4. Οι υψηλές θερμοκρασίες παρατηρούνται σε ευρεία γεωγραφική έκταση και η διάρκειά τους υπερβαίνει τις τρεις ημέρες.

Και καύσωνα κάθε πότε έχουμε στη χώρα μας;

Οι καύσωνες δεν είναι ασυνήθιστοι στη χώρα μας, παραδοσιακά εμφανίζονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Τα τελευταία χρόνια, όμως, οι καύσωνες του Ιουνίου γίνονται ολοένα και συχνότεροι.

Οι καύσωνες του Ιουνίου, σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστοι - τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα - και μπορούν να χαρακτηρισθούν ως «πρώιμοι». Από το 2007 μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τους ερευνητές, οι καύσωνες του Ιουνίου στην Ελλάδα επαναλαμβάνονται συχνότερα, όπως το 2010 (ο πιο πρώιμος καύσωνας στις 15-18/6), το 2016, το 2017 και το 2021, γεγονός που δείχνει ότι οι «πρώιμοι» καύσωνες τείνουν να γίνουν πλέον κανονικότητα.

Μάλιστα μελέτη ερευνητών του ΕΑΑ έδειξε σταδιακή αύξηση της περιόδου εμφάνισης των καυσώνων στην Αθήνα, έως και 10 ημέρες ανά δεκαετία. Ειδικότερα, κάθε δέκα χρόνια η έναρξη της περιόδου εκδήλωσης των πολύ θερμών επεισοδίων μετατοπίζεται 2-5 ημέρες νωρίτερα, ενώ η λήξη του φαινομένου επεκτείνεται 2-6 ημέρες αργότερα.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι καύσωνες με μεγάλη διάρκεια που εκδηλώθηκαν την περίοδο 1981-2021.

Η Ευρώπη ξεμπέρδεψε;

Φυσικά και όχι. Οι χώρες της νότιας και δυτικής Ευρώπης που ήρθαν αντιμέτωπες με ένα πρωτοφανές κύμα καύσωνα θα κάνουν ένα μικρό διάλειμμα από τις υψηλές θερμοκρασίες. Ωστόσο, ο καύσωνας θα επανέλθει δριμύτερος! Σύμφωνα με τα μοντέλα πρόβλεψης θα επικρατήσουν υψηλές θερμοκρασίες στην Ιβηρική Χερσόνησο μέχρι τις αρχές της επόμενης εβδομάδας.

Τις τελευταίες ημέρες έχουν καταρριφθεί ρεκόρ θερμοκρασίας στη Γαλλία και σε τμήματα της Ισπανίας. Η θερμοκρασία των 39,2°C που παρατηρήθηκε στο Κότμπους της Γερμανίας, πλησίασε επίσης κατά 0,4°C το ρεκόρ του Ιουνίου.

Τελικά η κλιματική αλλαγή παίζει ρόλο; 

Όλο και περισσότερες έρευνες ειδικών καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών δεν θα είχαν την ένταση ή τη διάρκεια που έχουν χωρίς την παρουσία της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Η υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας και της θάλασσας συνεισφέρουν στην ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως είναι ο καύσωνας, όμως περισσότερο επηρεάζει την αύξηση της συχνότητας εκδήλωσης και τη διάρκειά τους. Ένα ακόμη γεγονός το οποίο οφείλεται στην κλιματική αλλαγή είναι η ολοένα πιο πρώιμη και πιο όψιμη εμφάνιση καυσώνων κατά τη διάρκεια ενός έτους.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις ενός κύματος καύσωνα;

Οι καύσωνες έχουν επιπτώσεις σε πολλές πτυχές της ζωής μας και το φυσικό περιβάλλον. Όταν η θερμοκρασία του αέρα ξεπερνά τη θερμοκρασία του ανθρώπινου οργανισμού, οργανισμός μας απορυθμίζεται και δαπανά μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Παρατεταμένα κύματα καύσωνα προκαλούν επίσης αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.

Ακόμη, η παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αυξάνει σημαντικά την ποσότητα ξηρής καύσιμης ύλης, με συνέπεια την αύξηση του κινδύνου εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών.

Τέλος, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας αυξάνεται σημαντικά, ακολουθώντας τις διακυμάνσεις του υπερκείμενου αέρα, και σημειώνονται «καύσωνες της θάλασσας» οι οποίοι πλήττουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

«Καύσωνες της θάλασσας»; Δηλαδή; 

Οι μεγάλες ποσότητες θερμότητας που απορροφά ο ωκεανός λόγω της συνεχούς αλληλεπίδρασής του με την ατμόσφαιρα, μπορούν -αν συνυπάρξουν ορισμένες συνθήκες- να δημιουργήσουν μια ανώμαλη και παρατεταμένη αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών και των βαθύτερων στρωμάτων της θάλασσας.

Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «καύσωνας της θάλασσας» (marine heatwave) - σε αντιστοιχία με τον ατμοσφαιρικό καύσωνα - παρατηρείται πλέον με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα σε σχέση με την περίοδο 1925-2016, ιδιαίτερα την τελευταία 20ετία, σε διάφορες περιοχές του παγκόσμιου ωκεανού.

Τι να κάνω για να προστατευτώ από τον καύσωνα;

• Αποφεύγεις την έκθεση στον ήλιο και ψάχνεις σκιασμένους και δροσερούς χώρους. Σε περίπτωση αναγκαστικής έκθεσης στον ήλιο, οπωσδήποτε καπέλο και σκουρόχρωμα γυαλιά. Τα ρούχα να είναι λεπτά, ευρύχωρα, ανοιχτόχρωμα και κυρίως βαμβακερά.
• Αποφεύγεις, κατά το δυνατό, τη σωματική κόπωση και εργασία τις θερμές ώρες της ημέρας.
• Πίνεις άφθονο νερό και φυσικούς χυμούς αλλά αποφεύγεις σακχαρούχα και ανθρακούχα ποτά.
• Αποφεύγεις να τρως βαριά και να πίνεις αλκοολούχα ποτά.
• Κάνεις συχνά ντουζ με δροσερό νερό.
• Αυτοί που ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή και ιδίως όσοι λαμβάνουν διουρητικά, ηρεμιστικά, αντιυπερτασικά, αντιϊσταμινικά, Β΄αναστολείς κ.λ.π. φάρμακα θα πρέπει να είναι σε διαρκή επαφή με τον γιατρό τους.
• Επίσης, σε διαρκή επαφή με τον γιατρό τους θα πρέπει να βρίσκονται όσοι πάσχουν από νοσήματα του καρδιαγγειακού, κεντρικού νευρικού και αναπνευστικού συστήματος, οι διαβητικοί, νεφροπαθείς κ.α.
• Οι ευπαθείς κατηγορίες πληθυσμού θα πρέπει να τηρούν με σχολαστικότητα τα μέτρα προφύλαξης. Επίσης οφείλουν να επικοινωνήσουν αμέσως με τον γιατρό τους ή τις υγειονομικές αρχές εφόσον εμφανίσουν και το παραμικρό σύμπτωμα, το οποίο ενδεχομένως είναι αποτέλεσμα των καιρικών συνθηκών όπως ζάλη, κεφαλαλγία, ίλιγγο, υπνηλία, διαταραχές συμπεριφοράς, ναυτία, εμετούς, κράμπες κ.α.