Πλαστικά: Πολύ σκληρά για να πεθάνουν

Αν και σε πολλά μέρη του κόσμου έχει γίνει σοβαρή προσπάθεια να ανακυκλώνονται τα πλαστικά, μέχρι τώρα το αποτέλεσμα είναι σχεδόν μηδενικό. Ορισμένα υλικά μπορούν να ανακυκλωθούν και να ανακατασκευαστούν καινούργια προϊόντα από ανακυκλωμένο περιεχόμενο − τα πλαστικά όμως ανθίστανται στην ανακύκλωση. Το 2021, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ποσοστό ανακύκλωσης πλαστικών ήταν θλιβερό: περίπου 5%. Το 2014 το ποσοστό ήταν 9,5%: οι ΗΠΑ εξήγαγαν εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων στην Κίνα και τα υπολόγιζαν ως ανακυκλωμένα, ενώ μεγάλο μέρος αυτών δεν ήταν. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι, τα τελευταία τρία χρόνια, παράγουμε 367 εκατομμύρια τόνους πλαστικών ετησίως: το 1976 η παραγωγή ήταν γύρω στα 50 εκατομμύρια τόνους − με πληθυσμό 4,13 δισεκατομμύρια, έναντι 7,75 σήμερα.

Πράγματι, η ανακύκλωση είναι ένας τρόπος ανάκτησης φυσικών υλικών πόρων: για παράδειγμα, το σχετικό υψηλό ποσοστό ανακύκλωσης χαρτιού στις ΗΠΑ, 68%, είναι μια απόδειξη. Ωστόσο, άλλο χαρτί, άλλο πλαστικό: υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικά πλαστικά∙ το καθένα έχει τη δική του σύνθεση και τα δικά του χαρακτηριστικά. Όλα περιλαμβάνουν διαφορετικά χημικά πρόσθετα και χρωστικές που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν μαζί: έτσι καθίσταται αδύνατη η ταξινόμηση των τρισεκατομμυρίων τεμαχίων πλαστικών σε ξεχωριστούς τύπους. Τα μπουκάλια τερεφθαλικού πολυαιθυλενίου (PET#1) δεν μπορούν να ανακυκλωθούν μαζί με τα καπάκια, τα οποία είναι φτιαγμένα από διαφορετικό υλικό∙ τα πράσινα μπουκάλια PET#1 δεν μπορούν να ανακυκλωθούν με διαφανή μπουκάλια PET#1 (γι’ αυτό η Νότια Κορέα έχει απαγορεύσει τα έγχρωμα μπουκάλια PET#1)∙ το πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE#2), πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC#3), πολυαιθυλένιο χαμηλής πυκνότητας (LDPE#4), το πολυπροπυλένιο (PP#5) και το πολυστυρένιο (PS#6) πρέπει να διαχωριστούν προτού υποβληθούν σε επεξεργασία ανακύκλωσης.

Ένα πρόχειρο γεύμα περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς τύπους πλαστικών μιας χρήσης, όπως φλιτζάνια PET#1, HDPE#2, LDPE#4, PP#5 και PS#6, καπάκια, δίσκους, σακούλες και μαχαιροπίρουνα, τα οποία δεν μπορούν να ανακυκλωθούν μαζί. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους τα πλαστικά προϊόντα γρήγορου φαγητού δεν μπορούν να θεωρηθούν ανακυκλώσιμα στις ΗΠΑ. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η επανεπεξεργασία των πλαστικών απορριμμάτων −όταν και εφόσον είναι εφικτή− στοιχίζει υπερβολικά. Εξάλλου, το πλαστικό είναι εύφλεκτο και ο κίνδυνος πυρκαγιάς σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης πλαστικών επηρεάζει τις γειτονικές κοινότητες − πολλές από τις οποίες είναι χαμηλού εισοδήματος και υποβαθμίζονται ακόμα περισσότερο.

Σε αντίθεση με το μέταλλο και το γυαλί, τα πλαστικά δεν είναι αδρανή. Τα πλαστικά προϊόντα περιλαμβάνουν συνήθως τοξικά συστατικά και απορροφούν επικίνδυνες χημικές ουσίες, με συνέπεια οι κάδοι στους οποίους συλλέγονται να είναι επιβλαβείς για τη δημόσια υγεία. Οι πολίτες δεν διαχωρίζουν τα υλικά προς ανακύκλωση: στον ίδιο κάδο ρίχνουν πλαστικές συσκευασίες και πλαστικά δοχεία από φυτοφάρμακα. Σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε η καναδική κυβέρνηση, οι κίνδυνοι τοξικότητας στο ανακυκλωμένο πλαστικό απαγορεύουν την ανακύκλωση των περισσότερων πλαστικών προϊόντων: δεν μπορούμε να επαναχρησιμοποιήσουμε, π.χ. για συσκευασίες τροφίμων, υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως συσκευασίες τοξικών ουσιών. Στο μεταξύ, το ανακυκλωμένο πλαστικό κοστίζει περισσότερο από το καινούργιο πλαστικό επειδή η συλλογή, η διαλογή, η μεταφορά και η επανεπεξεργασία πλαστικών απορριμμάτων καταλήγουν πάντοτε σε πολύ μεγάλη δαπάνη. Παραλλήλως, η πετροχημική βιομηχανία επεκτείνεται ραγδαία, γεγονός που θα μειώσει περαιτέρω το κόστος του νέου πλαστικού.

Παρά την παταγώδη αποτυχία της ανακύκλωσης, η βιομηχανία πλαστικών συνεχίζει την εκστρατεία δεκαετιών διαιωνίζοντας τον μύθο ότι το υλικό είναι ανακυκλώσιμο. Όπως γράφει το περιοδικό «Atlantic», θυμίζει τις προσπάθειες των καπνοβιομηχανιών να πείσουν τους καπνιστές ότι τα τσιγάρα με φίλτρο είναι λιγότερο βλαβερά από τα άφιλτρα. Ενώ η συμβατική μηχανική ανακύκλωση, στην οποία τα πλαστικά απόβλητα αλέθονται και λιώνουν, υπάρχει εδώ και πολλές δεκαετίες, τώρα η βιομηχανία πλαστικών διαφημίζει τα οφέλη της λεγόμενης χημικής ανακύκλωσης κατά την οποία τα πλαστικά απόβλητα διασπώνται σε υψηλή θερμοκρασία ή με τη δράση περισσότερων χημικών ουσιών. Έτσι, μετατρέπονται σε ορυκτό καύσιμο χαμηλής ποιότητας. Το 2018, η Dow Chemical ισχυρίστηκε ότι το εργοστάσιο ανακύκλωσης χημικών Renewlogy στο Σολτ Λέικ Σίτι της πολιτείας της Γιούτα μπόρεσε να επεξεργαστεί εκ νέου μεικτά πλαστικά απόβλητα από νοικοκυριά του Μπόιζι του Άινταχο μέσω του προγράμματος HeftyEnergyBag και να τα μετατρέψει σε καύσιμο ντίζελ. Αλλά, όπως αποκάλυψε το Reuters σε μια έρευνα του 2021, όλοι οι τύποι πλαστικών απορριμμάτων παρέμειναν ή έγιναν τοξικοί κατά τη διαδικασία της πυρόλυσης. Σήμερα, η πόλη Μπόιζι καίει τα μεικτά πλαστικά της απορρίμματα σε κλιβάνους τσιμέντου, με αποτέλεσμα μεγάλες εκπομπές άνθρακα που συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του περιβάλλοντος. Αυτή η τεκμηριωμένη αποτυχία της Renewlogy δεν εμπόδισε τη βιομηχανία πλαστικών να συνεχίσει να ισχυρίζεται ότι η χημική ανακύκλωση λειτουργεί μια χαρά για τα μεικτά πλαστικά.

Η χημική ανακύκλωση δεν είναι βιώσιμη. Έχει αποτύχει και θα συνεχίσει να αποτυγχάνει για τους ίδιους απλούς, πραγματικούς λόγους που οδηγούν στη σταθερή αποτυχία της συμβατικής μηχανικής ανακύκλωσης πλαστικών. Ακόμη χειρότερα, οι τοξικές αναθυμιάσεις προκαλούν περαιτέρω ζημιά στο περιβάλλον, στο κλίμα και στην υγεία μας. Η απόγνωση είναι ανώφελη: χρειαζόμαστε όμως τα γεγονότα ώστε τα άτομα και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να αναλάβουν συγκεκριμένη δράση. Υπάρχουν αποδεδειγμένες λύσεις για τα προβλήματα πλαστικών απορριμμάτων και ρύπανσης: πλήρης απαγόρευση για τις πλαστικές σακούλες μιας χρήσης και για τα μη ανακυκλώσιμα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης∙ εγκατάσταση εξοπλισμού πλυσίματος πιάτων στα σχολεία και οπουδήποτε αλλού δεν χρησιμοποιούνται αληθινά πιάτα αλλά μιας χρήσης πλαστικά∙ κατάργηση όλων των πλαστικών στα τρόφιμα ντελίβερι. Το μυστικό δεν είναι η ανακύκλωση των σκουπιδιών, αλλά η μείωσή τους: τα πλαστικά μιας χρήσης πρέπει να καταργηθούν και οι καταναλωτές να επιλέγουν επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα και προϊόντα σε συσκευασίες από χαρτί και γυαλί. Σήμερα, τα πλαστικά σκουπίδια στον πλανήτη υπολογίζονται σε 6,3 δισεκατομμύρια τόνους: φανταστείτε δηλαδή ένα βουνό σκουπιδιών που να αποτελείται από 55 εκατομμύρια Boeing 747.