Γιώργος Κωστάκος: Γιατί θα ναυαγήσει η COP26

Ο Δρ Γιώργος Κωστάκος είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του Ιδρύματος για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση και Αειφορία (FOGGS) των Βρυξελλών και μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ. Για σειρά ετών έχει υπηρετήσει στον ΟΗΕ στον τομέα της κλιματικής αλλαγής. Η πολύτιμη εμπειρία που έχει αποκτήσει τον καθιστά έναν από τους σημαντικότερους συνομιλητές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ποιός καταλληλότερος λοιπόν από τον κύριο Κωστάκο για να μας βάλει στο πνεύμα της μεγάλης Συνόδου για το κλίμα που διεξάγεται στη Γλασκώβη και αφορά το μέλλον του πλανήτη; Που αφορά τη ζωή μας;

Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στις κρίσιμες συνομιλίες για το κλίμα στη Γλασκώβη. Με την εμπειρία που έχετε θα ήθελα να μας πείτε ποιες είναι οι μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και θα συζητηθούν στη COP26;
Ευχαριστώ για την ευκαιρία αυτή να μοιραστώ μαζί σας τις εκτιμήσεις μου για την COP26. Κατά την υπηρεσία μου για αρκετά χρόνια με τη Γραμματεία του ΟΗΕ και με την Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) έχω δει την κλιματική αλλαγή να εξελίσσεται από ένα σχετικά  σκαιώδες αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ ειδικών στο πιο κυριολεκτικά καυτό θέμα της εποχής μας, ώστε να μιλάμε πλέον σήμερα για «κλιματική κρίση». Η ταχεία αλλαγή του κλίματος είναι πράγματι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα, και συνδυάζει όλα τα στοιχεία μιας «τέλειας καταιγίδας». Δεν πρόκειται απλά για ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά επηρεάζει και επηρεάζεται από όλους τους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η μαζική έκλυση αερίων του θερμοκηπίου που προκαλεί την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, η οποία έχει επιταχυνθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, είναι αποτέλεσμα της άναρχης εκβιομηχάνισης, της χρήσης ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή όλο και περισσότερης ενέργειας, της αυξημένης κατανάλωσης κρέατος, του μεγάλου αριθμού αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσεως, αεροπλάνων και πλοίων κλπ. Μπορούμε να δούμε λοιπόν την κλιματική κρίση ως αντίδραση του πλανήτη μας προς τον ανθρώπινο πολιτισμό της υπερκατανάλωσης και της κατάχρησης των φυσικών πόρων, που δεν σέβεται κάποια πλανητικά όρια και τις λεπτές ισορροπίες που έχουν βοηθήσει να επιβιώσουν και να ακμάσουν οι ανθρώπινες κοινωνίες εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Μπορεί να μην ακούγεται πολύ σοβαρό, αλλά αν η μέση θερμοκρασία της Γης ανέβει κατά 2°C ή παραπάνω οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές από άποψη έντασης και συχνότητας καταστροφικών καιρικών φαινομένων όπως οι καύσωνες και οι ξηρασίες αλλά και οι πλημμύρες και οι τυφώνες, η άνοδος του επιπέδου της θάλασσας και η καταστροφή της βιοποικιλότητας, οι ασθένειες που μεταφέρονται από τα άγρια ζώα στους ανθρώπους, κλπ. Οι ειδικοί επιστήμονες έχουν σαφώς πει ότι πρέπει να μείνουμε κάτω από 1,5°C στη μέση αύξηση θερμοκρασίας για να αποφύγουμε το χειρότερο, αλλά είμαστε ήδη πολύ κοντά και δεν κάνουμε αρκετά για να φρενάρουμε την πορεία μας προς το γκρεμό.

Η COP26, που είναι η φετινή έκδοση της ετήσιας διάσκεψης του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, εξετάζει όλα αυτό μέσα από το πρίσμα της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015, που έχει θέσει σαφή στόχο να συγκρατηθεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας όπως ειπώθηκε παραπάνω. Προς το σκοπό αυτό κάθε χώρα του πλανήτη και η Ευρωπαϊκή Ένωση συλλογικά έχουν αναλάβει εθελοντικές δεσμεύσεις. Ακόμη όμως κι αν έκαναν πλήρως όσα έχουν μέχρι στιγμής υποσχεθεί να κάνουν πάλι θα ανέβαινε η μέση θερμοκρασία πάνω από 2°C. Η COP26 μπορεί να πάρει αποφάσεις για κάποια τεχνικά θέματα που διέπουν την εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού, για παράδειγμα για τις αγορές των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά κάπου εκεί σταματάει η δικαιοδοσία της. Αφήστε που για να παρθούν αποφάσεις πρέπει να υπάρχει συναίνεση, οπότε και μια χώρα να διαφωνεί μπορεί να μπλοκάρει τη λήψη απόφασης.

Πολιτικά βέβαια μπορεί να αυξήσει η διεθνής κοινότητα μέσω της COP τη συλλογική πίεση σε βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες που εκπέμπουν ακόμα πολλά αέρια του θερμοκηπίου να μειώσουν δραστικότερα τις εκπομπές τους μέχρι το 2030 και να υποσχεθούν την επίτευξη μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος μέχρι το 2050. Επίσης θα ασκηθούν σίγουρα πιέσεις για να βοηθήσουν οι αναπτυγμένες χώρες τις λιγότερο αναπτυγμένες με πόρους και τεχνογνωσία για κλιματική δράση, όπως έχουν υποσχεθεί να κάνουν αλλά δεν το τηρούν. Μπορεί τελικά να βγει μια γενικόλογη πολιτική διακήρυξη με στοιχεία όπως τα παραπάνω, για να διασωθεί η δημόσια εικόνα της Βρετανικής Προεδρίας της COP26 και των πολιτικών ηγετών που μαζεύτηκαν στη Γλασκώβη από όλον τον κόσμο. Από εκεί και πέρα, όμως, δεν μπορεί η COP να επιβάλλει ούτε σε χώρες ούτε σε βιομηχανίες ούτε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα να πάρουν μέτρα φιλικά προς το κλίμα όπως χρειάζεται να κάνουν.

Γι αυτό έχει ανοίξει η συζήτηση για Κλιματική Διακυβέρνηση; Θέλετε να μας εξηγήσετε  ακριβώς σημαίνει;
Ναι εδώ έρχεται να δέσει η έννοια της ‘Κλιματικής Διακυβέρνησης’ που διερευνά τους τρόπους συνεργασίας και λήψης αποφάσεων, καθώς και τις πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της επίτευξης των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού. Επειδή είναι σαφές ότι το υπάρχον σύστημα δεν δουλεύει όσο αποτελεσματικά χρειάζεται, προωθούνται από διάφορες πλευρές διάφορες προτάσεις για το πώς αυτό μπορεί να βελτιωθεί και τι μορφή μπορεί να λάβει στο μέλλον. 

Η κλιματική διακυβέρνηση απασχόλησε το New Shape Forum στη Στοκχόλμη πριν λίγες ημέρες. Εσείς ήσασταν εκεί. Τι βγήκε από αυτή τη σύνοδο;
Όντως, είχα την τιμή να είμαι προσκεκλημένος του Global Challenges Foundation στο φετινό New Shape Forum που οργάνωσαν στην Στοκχόλμη της Σουηδίας στις 12-13 Οκτωβρίου. Ο κύριος λόγος για την πρόσκληση ήταν μια πρόταση που έχουμε κάνει ως Foundation for Global Governance and Sustainability (FOGGS) για τη δημιουργία ενός Συμβουλίου για την Παγκόσμια Ανθεκτικότητα / Global Resilience Council. Βασικά προτείνουμε τη δημιουργία ενός ‘Συμβουλίου Ασφαλείας για μη στρατιωτικές απειλές’. Το παρόν Συμβούλιο Ασφαλείας περιορίζεται από το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών στη διαχείριση θεμάτων διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, οπότε δεν έχει ούτε την εξειδίκευση ούτε τη νομιμοποίηση να χειριστεί θέματα που είναι εξίσου αν όχι πιο σημαντικά για την ανθρώπινη ασφάλεια και ευημερία σήμερα, όπως η κλιματική κρίση, η κρίση του κορωνοϊού, η διατροφική κρίση και τα προβλήματα με το νερό.

Το νέο Συμβούλιο που προτείνουμε θα μπορεί να εξετάζει όλα αυτά τα μη στρατιωτικού χαρακτήρα θέματα, να λαμβάνει εισηγήσεις από επιστήμονες, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα, εκπροσώπους τοπικών αρχών και κοινοβουλίων από όλο τον κόσμο και μετά να παίρνει δεσμευτικές αποφάσεις με ποινή εμπορικών και άλλων κυρώσεων σε περίπτωση μη εφαρμογής. Η πρόταση αυτή γίνεται όλο και ευρύτερα δεκτή ως τρόπος αντιμετώπισης της κλιματικής και άλλων κρίσεων, έχει δε περιληφθεί στις προτάσεις που περιέχονται στην έκθεση του Climate Governance Commission, που υποστηρίζεται από το Global Challenges Foundation και θα παρουσιαστεί στην COP26 τις επόμενες ημέρες. Είναι πολύ σημαντική πρωτοβουλία και είμαι χαρούμενος που το FOGGS και η πρότασή μας είναι μέρος της έκθεσης. Προωθούμε βέβαια την πρότασή μας και απευθείας, μέσω επαφών με κράτη-μέλη του ΟΗΕ, επιστημονικές ενώσεις, διεθνείς μη-κυβερνητικές οργανώσεις, κλπ. και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε με αυξανόμενη ένταση ώστε κάποια στιγμή να υιοθετηθεί η πρόταση και να εφαρμοστεί στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Τουλάχιστον αυτή είναι η ευγενής, αν μου επιτρέπετε, φιλοδοξία μας!

To 2020 λόγω της πανδημίας οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μειώθηκαν κατά 31% σε σχέση με το 1990. Την ίδια στιγμή τα έσοδα του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών από 3,2 δις ευρώ που ήταν το 2013 αυξήθηκαν σε 14,4 δις ευρώ το 2020. Η θετική πλευρά είναι ότι έχουμε περισσότερα χρήματα για δράσεις για την μετάβαση ενώ η αρνητική οπτική συνδέεται με τις αυξήσεις των τιμών και την ενεργειακή κρίση. Θα ήθελα το σχόλιο σας.
Είστε σίγουρη για το ποσοστό μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου κατά την πανδημία του COVID-19; Δεν νομίζω ότι είναι τόσο υψηλό κι αν είναι η μείωση αυτή κράτησε για πολύ λίγο. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετεωρολογίας, το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και άλλοι έγκυροι φορείς εκτιμούν ότι η μείωση αυτή ήταν παροδική, λόγω του ότι οι άνθρωποι σταμάτησαν να χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό μεταφορικά μέσα και κλείστηκαν στα σπίτια τους για ένα διάστημα, αλλά επιστρέφουμε ταχύτατα στα προ-κορωνοϊού δεδομένα και η θετική επίδραση της περιόδου μείωσης θεωρείται αμελητέα. Στην πράξη, αυτό που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου και επομένως την κλιματική κρίση δεν είναι η ένταση των εκπομπών κατά μια περιορισμένη χρονική περίοδο αλλά οι προστιθέμενες εκπομπές και η συνολική συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η οποία ανεβαίνει συνεχώς.

Στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο και όσον αφορά το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, έχει όντως γίνει μια διόρθωση προς τα πάνω των τιμών του τόνου εκπεμπόμενου διοξειδίου του άνθρακα, χάρι και σε μέτρα που πήρε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό και τα αυξημένα έσοδα αν επενδυθούν σωστά μπορούν να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για μείωση κατά 55 τοις εκατό τουλάχιστον των εκπομπών μέχρι το 2030 σε σχέση με το 1990. Αυτό όμως δεν σημαίνει πολλά για τον κόσμο, καθώς η ΕΕ έχει λιγότερο από 10 τοις εκατό των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών. Αν δεν γίνει συλλογική προσπάθεια από όλους δεν σώζεται το κλίμα και συνεπώς δεν σώζεται κανείς μας.

Όσο για τις αυξημένες τιμές φυσικού αερίου και άλλων ορυκτών καυσίμων με την επανεκκίνηση των οικονομιών λόγω χαλάρωσης της πανδημίας, οι λόγοι οφείλονται και στις αγορές, λόγω μειωμένης προσφοράς και αυξημένης ζήτησης, αλλά και σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, όπως στην περίπτωση Ευρώπης - Ρωσίας. Η ενεργειακή μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν έχει ολοκληρωθεί, ούτε δυστυχώς έχει οργανωθεί με τρόπο που να μπορεί να οδηγήσει σε αυτάρκεια ως προς τη διασύνδεση των διαφόρων πηγών ενέργειας, την αποθήκευση και την εξοικονόμηση ενέργειας. Στην ΕΕ βλέπουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της έμφασης ακόμα και με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία σε μεγάλες μονάδες παραγωγής και όχι σε αυτοπαραγωγή σε τοπικό επίπεδο μέσω ενεργειακών κοινοτήτων, το απότομο κλείσιμο λιγνιτικών αλλά και πυρηνικών μονάδων χωρίς σταδιακή εισαγωγή των εναλλακτικών λύσεων, κλπ. Είμαι σίγουρα υπέρ της ενεργειακής μετάβασης, ιδιαίτερα με εξοικονόμηση και τοπική αυτοπαραγωγή σε μεγάλο βαθμό, αλλά αυτό δεν γίνεται αυτόματα με πολιτικές εξαγγελίες αλλά με προσεκτικό σχεδιασμό και με σαφή στάδια από τεχνικής πλευράς.

Τέλος θα ήθελα να σας ρωτήσω ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας για τις διαπραγματεύσεις στη Γλασκώβη και τι σας δίνει τη μεγαλύτερη αισιοδοξία;
Ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι ότι μπορεί να έχουμε στη Γλασκόβη μιαν άλλη Κοπεγχάγη, δηλαδή μια παταγώδη αποτυχία που θα απογοητεύσει τους πολίτες σε όλο τον κόσμο που περιμένουν ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα από την COP26. Στην Κοπεγχάγη το 2009 (COP15) έφταιγαν σε σημαντικό βαθμό η κακή προετοιμασία της συνάντησης, όπου ήρθαν οι ηγέτες αλλά δεν υπήρχε έτοιμο κείμενο για να το οριστικοποιήσουν και να το υπογράψουν, καθώς και η κακή διαχείριση των διαπραγματεύσεων από την κυβέρνηση της Δανίας που είχε την προεδρία. Δεν είμαι πεπεισμένος ότι η Βρετανία έχει δουλέψει σοβαρά για ένα σημαντικό αποτέλεσμα, παρά τις δημόσιες σχέσεις και τη συστηματική αύξηση των προσδοκιών που έχουν καλλιεργήσει σε σχέση με την COP. Αν πάει κάτι στραβά και δεν υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε σημαντική απογοήτευση και ίσως περισσότερο ριζοσπαστικές κινήσεις διαμαρτυρίας και ξεσηκώματος, από τους νέους ανθρώπους του Fridays For Future, το Extinction Rebellion, κλπ,

Αισιοδοξία μου δίνει το γεγονός ότι πλέον έχει εμπεδωθεί ότι η κλιματική κρίση είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως ανθρωπότητα, και ότι όλοι οι φορείς, κυβερνητικοί και μη, σε όλον τον κόσμο, θα πρέπει να κάνουν ό,τι τους αντιστοιχεί για να επιτευχθεί αυτό. Μπορεί πολλοί που πρέπει να δράσουν να προσπαθούν ακόμα να ξεφύγουν με τακτικές δημοσίων σχέσεων και εξαγγελίες που δεν τηρούν στην πράξη, αλλά τελικά θα αναγκαστούν αν το κάνουν υπό την πίεση της διεθνούς κοινότητας, των πολιτών ως ψηφοφόρων και καταναλωτών, και της αδιάψευστης αναγκαιότητας που πηγάζει από τις περιστάσεις.