Το ντοκιμαντέρ Seaspiracy στο Netflix και η ρύπανση των ωκεανών

Το ντοκιμαντέρ «Seaspiracy» που περιγράφει τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της αλιείας σόκαρε πολλούς θεατές, όχι μόνο επειδή δείχνει την αθλιότητα που έχουμε προκαλέσει στη θαλάσσια ζωή αλλά και επειδή απομυθοποιεί την «υγιεινή» βρώση ψαριών. Οι δημιουργοί του «Seaspiracy» πιστεύουν ότι, όπως το κρέας των βοοειδών −για το οποίο μιλούσαν στο προηγούμενο ντοκιμαντέρ τους, το «Cowspiracy»− έτσι και τα ψάρια έχουν μολυνθεί ανεπανόρθωτα και είναι επιβλαβή για την υγεία.

Αλλά το επιχείρημα είναι ευρύτερο και ο Αli Tabrizi δεν πολυενδιεφέρεται για την ανθρώπινη υγεία∙ ενδιαφέρεται για μια εναλλακτική vegan την οποία θεωρεί μοναδική αλλιώς ο πλανήτης θα καταστραφεί. Σχεδόν όλοι οι ωκεανολόγοι συμφωνούν ότι η θαλάσσια ζωή υποφέρει από τα πλαστικά σκουπίδια, τα εκατομμύρια χαμένα δίχτυα και τον εξοπλισμό των ψαράδων που έχουν κατακαθίσει στον πυθμένα των θαλασσών, καθώς και από την εντατική αλιεία η οποία υπονομεύει το οικοσύστημα. Αλλά έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην ανακύκλωση, στην παραγωγή ανακυκλούμενων προϊόντων και στην αλιεία «με κανόνες. Το «Seaspiracy» απορρίπτει την ιδέα της βιώσιμης αλιείας και επικρίνει τις οικολογικές οργανώσεις όπως το Earth Island Institute και το Marine Stewardship Council επειδή προσπαθούν να βρουν «μέση λύση» εκεί όπου δεν υπάρχει «μέση λύση».

Αν και το «Seaspiracy» κατηγορήθηκε για συνωμοσιολογία, υπεραπλουστεύσεις και vegan προπαγάνδα, παρουσιάζει ορισμένες αλήθειες: από το 1990 μέχρι το 2008 αιχμαλωτίστηκαν 8,5 εκατομμύρια θαλάσσιες χελώνες, 25% των αλιευτικών χρησιμοποιούν καταναγκαστική εργασία (μα είναι δυνατόν;) και τα θαλάσσια πλάσματα τρέφονται, αναπόφευκτα, από τις ανθρώπινες ακαθαρσίες. Σύμφωνα με το «Seaspiacy», ένα από τα πλαστικά προϊόντα που δεν διασπώνται είναι τα καλαμάκια, τα οποία το ντοκιμαντέρ ίσως ενοχοποιεί υπερβολικά: τα πλαστικά καλαμάκια, τα οποία έχουν αρχίσει να αντικαθιστώνται από χάρτινα, αντιπροσωπεύουν μόνο το 0.03% των πλαστικών στους ωκεανούς.

Το λεγόμενο garbage patch του Ειρηνικού, κυρίως οι θαλάσσιες περιοχές ανάμεσα στη Χαβάη και στην Καλιφόρνια, καθώς και ανάμεσα στην Ιαπωνία και τις νήσους της Χαβάης, εκτείνεται σε 1,6 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα και περιέχει πλαστικά απορρίμματα, πολλά από τα οποία έχουν ηλικία πάνω από 50 χρόνια: αναπτήρες, οδοντόβουρτσες, μπουκάλια από εμφιαλωμένο νερό, στυλό, μπιμπερό, κινητά τηλέφωνα, σακούλες και «μικροπλαστικά», θραύσματα πλαστικών και πλαστικοποιημένων ειδών. Στα σκουπίδια περιλαμβάνεται ένα είδος πολτού που έχει δημιουργηθεί από χιλιάδες τόνους χαρτιού υγείας. Ο όγκος των σκουπιδιών στον Ειρηνικό δεκαπλασιάζεται κάθε δεκαετία από το 1945. Παρόμοια είναι η κατάσταση στον Ινδικό ωκεανό και στον βόρειο και στον νότιο Ατλαντικό.

Πέρυσι τον Μάιο και τον Ιούνιο, το Ocean Voyages Institute διοργάνωσε εκστρατεία καθαρισμού στον Ινδικό ανασύροντας 170 τόνους πλαστικών και εγκαταλειμμένων διχτυών. Αλλά οι ποσότητες των απορριμμάτων είναι ιλιγγιώδεις. Και σύμφωνα με μελέτη του περιοδικού Science, οι πιο ρυπαντικές χώρες είναι η Κίνα, η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και η Ταϋλάνδη, με την Κίνα να ευθύνεται για το 30% της παγκόσμιας ρύπανσης σε πλαστικά. Μέρος αυτής προέρχεται από τα κινέζικα εμπορικά πλοία.

Υπολογίζεται ότι στους ωκεανούς επιπλέουν 1,8 τρισεκατομμύρια πλαστικά κομμάτια: από το 1950 παρήχθησαν 9,1 δισεκατομμύρια τόνοι πλαστικού εκ των οποίων τα 7 δισεκατομμύρια έχουν γίνει σκουπίδια. Από αυτά ανακυκλώθηκε το 9%, το 12% κάηκε, ενώ οι υπόλοιποι 5,5 δισεκατομμύρια τόνοι παραμένουν στους ωκεανούς και στη στεριά. Τα πλαστικά σκουπίδια, αν τα μετρήσουμε σε τετραγωνικά χιλιόμετρα, έχουν έκταση για μερικούς ειδήμονες ίση με το Τέξας, για άλλους ίση με τη Ρωσία. Υπό αυτή την έννοια, οι περισσότεροι περιβαλλοντολόγοι διαφωνούν με τη θέση του «Seaspiracy» ότι η υποβάθμιση των ωκεανών οφείλεται στην αλιεία: αντιθέτως υποστηρίζουν ότι, αν και τα δίχτυα επιβαρύνουν το πρόβλημα των απορριμμάτων, οι ωκεανοί και η θαλάσσια ζωή πάσχουν κυρίως από τη συγκέντρωση πλαστικών. Πράγματι, μέρος αυτών των πλαστικών καταλήγουν στο στομάχι των θαλάσσιων πλασμάτων και των πουλιών. Πάνω από 700 θαλάσσια ζώα −χελώνες, φώκιες, φάλαινες, δελφίνια και θαλασσοπούλια όπως τα άλμπατρος− αποδεκατίζονται από την κατανάλωση πλαστικών. Όχι μόνο διότι τα καταναλώνουν μαζί με την τροφή τους αλλά και από ατυχήματα: για παράδειγμα πνίγονται από καπάκια η παγιδεύονται σε πλαστικά δίχτυα, ενώ, με τη σειρά τους, γίνονται επιβλαβής τροφή για τους ανθρώπους.

Γενικά μιλώντας το ντοκιμαντέρ προκάλεσε αντιδράσεις από πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις για ηθελημένες ανακρίβειες και μεροληψία, αλλά η κυριότερη αντίρρηση ήταν ότι αποδίδει τη ρύπανση στην «καπιταλιστική αλιεία» ενώ απ’ ό,τι φαίνεται η πηγή του προβλήματος είναι ο υπερπληθυσμός και η υπερκατανάλωση υλικών που δεν βιοδιασπώνται. Aπό την άλλη πλευρά, η βιομηχανία της αλιείας απασχολεί 250 ανθρώπους παγκοσμίως και, σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις, τα ψάρια παραμένουν μια υγιεινή πηγή ζωικής πρωτεΐνης. Αν και η εγκληματικότητα δεν λείπει από τον τομέα της βιομηχανικής αλιείας, οι οικολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει «βιώσιμη αλιεία» όπως υπάρχει βιώσιμη καλλιέργεια της γης. Στο μεταξύ, το 90% της παγκόσμιας αλιείας δεν είναι «βιομηχανική»: πρόκειται για ψαράδες μικρής κλίμακας πολλοί αυτούς ψαρεύουν στα ρηχά κοντά στις ακτές. Ο ισχυρισμός του «Seaspiracy» ότι το 2048 οι θάλασσες θα έχουν αδειάσει από ψάρια ίσως να είχε περισσότερη αληθοφάνεια αν είχαμε αφήσει τα πράγματα στην τύχη τους −όμως, γίνονται πολλές προσπάθειες για τη διάσωση της θαλάσσιας ζωής, μερικές από τις οποίες έχουν θεαματικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η θνησιμότητα των δελφινιών στη δεκαετία του 1980 ήταν 130.000, ενώ το 2018 σημειώθηκαν μόνο 819 θάνατοι.