Πρόγραμμα LIFE: Πρόγραμμα Πνοής της ΕΕ για τη Φύση & την Κοινωνία

Αν σας ρωτούσα για τους ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, πιθανότατα θα μου απαντούσατε για το ΑΕΠ. Αν σας ρωτούσα για τα οικονομικά μιας επιχείρησης, θα με παραπέμπατε στους ισολογισμούς της. Αν σας ρωτούσα όμως πώς σ’ αυτή τη χώρα προστατεύεται το περιβάλλον, τότε ίσως χρειαζόσασταν χρόνο για να σκεφτείτε. Ωστόσο, για τους ανθρώπους που δουλεύουν πάνω στο πεδίο, η απάντηση έρχεται αυτόματα. Μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων LIFE. «Υπάρχουν προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν προσφέρει πολλά στην προστασία του ελληνικού περιβάλλοντος. Ωστόσο το πρόγραμμα LIFE αποτελεί το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για τη διατήρηση της φύσης και την κλιματική αλλαγή» θα μου πει ο πρώην ευρωβουλευτής των ΠΡΑΣΙΝΩΝ, Μιχάλης Τρεμόπουλος. 

Με αφορμή λοιπόν τη συμπλήρωση των 40 χρόνων από την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), επιχείρησα να κάνω μια μικρή έρευνα, έναν μικρό απολογισμό του προγράμματος LIFE για να δούμε τον αντίκτυπο που είχε το πρόγραμμα, όλα αυτά τα χρόνια στην προστασία της ελληνικής φύσης και κατ’ επέκταση στην ποιότητα ζωής μας.

Το LIFE με αριθμούς

Για τη δημοσιογραφική έρευνα ζήτησα τη συνδρομή της εξωτερικής ομάδας παρακολούθησης του προγράμματος. Της ομάδας δηλαδή που αποτελείται από εμπειρογνώμονες, με άρτια γνώση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ο σκοπός της ομάδας αυτής είναι να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των Γενικών Διευθύνσεων της Ε.Ε. για το περιβάλλον και των ελληνικών έργων και να διασφαλίζει ότι τα ευρωπαϊκά χρήματα πιάνουν τόπο και δεν διασπαθίζονται από δω και από κει. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτός ο μηχανισμός δεν συναντάται σε κανένα άλλο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό εργαλείο. «Η Ελλάδα παραδοσιακά ήταν από τους μεγάλους παίχτες στο πρόγραμμα LIFE, καθώς ερχόταν τρίτη ή τέταρτη ανάμεσα στα κράτη μέλη. Από την αρχή του προγράμματος στην Ελλάδα έχουν υλοποιηθεί 262 ελληνικά έργα, δηλαδή έργα με Έλληνα συντονιστή, έχοντας απορροφήσει περί τα 225 εκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, τα τελευταία 4 έτη παρατηρείται μείωση των ελληνικών προτάσεων που εγκρίνονται, κάτι που ανησυχεί καθώς περιορίζονται οι δυνατότητες για ανάπτυξη της περιβαλλοντικής και κλιματικής καινοτομίας» θα μου πει ο Ηλίας Ντεμιάν, μέλος της ομάδας παρακολούθησης.

Το πρόγραμμα LIFE, που λειτουργεί από το 1992 και συγχρηματοδότησε περισσότερα από 4.500 έργα σε ολόκληρη την Ε.Ε. αλλά και σε τρίτες χώρες, αποτελεί τη ναυαρχίδα της Ε.Ε. για τα έργα διατήρησης και προστασίας της ευρωπαϊκής φύσης. Έχει κινητοποιήσει πάνω από 9 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις συνεισφέροντας περισσότερα από 4 δισεκατομμύρια ευρώ στην προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα για το σκέλος του προγράμματος Περιβάλλον και Αποδοτικότητα Πόρων -για δράσεις δηλαδή που αφορούν τη διαχείριση των υδάτων, την ποιότητα του αέρα, τη διαχείριση των απορριμμάτων, την πρόληψη φυσικών κινδύνων από πυρκαγιές και πλημμύρες, την προστασία των παράκτιων περιοχών και των δασών- το πρόγραμμα έχει συγχρηματοδοτήσει 158 έργα συνολικής επένδυσης 218,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων τα 102 εκατομμύρια έχουν προέλθει από ευρωπαϊκούς πόρους.

Σε προγράμματα που αφορούν την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας το LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει στην Ελλάδα 73 έργα που αντιπροσωπεύουν επενδύσεις 107,5 εκατομμυρίων ευρώ εκ των οποίων 72,5 εκατομμύρια έχει συνεισφέρει η Ε.Ε. Εδώ έχουν χρηματοδοτηθεί δράσεις σταθεροποίησης απειλούμενων ειδών όπως η καρέτ-καρέτα, η μεσογειακή φώκια, η ορνιθοπανίδα αλλά και δράσεις βελτίωσης της βιοποικιλότητας και αποκατάστασης καμένων περιοχών.

Στον τομέα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της διάδοσης της περιβαλλοντικής πληροφορίας το LIFE συγχρηματοδότησε συνολικά μέχρι σήμερα 11 έργα 11,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων η Ε.Ε. έχει συνεισφέρει τα 6 εκατομμύρια. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα έχουν υλοποιηθεί από Πανεπιστήμια και αφορούν εκστρατείες ενημέρωσης. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ενημέρωση των αλιέων για θέματα βιώσιμης αλιείας αλλά και ευαισθητοποίησης απέναντι στη διατήρηση των θαλάσσιων θηλαστικών, όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες που ζουν στις ελληνικές θάλασσες.

Στον τομέα της προσαρμογής, στην κλιματική αλλαγή αλλά και στον μετριασμό το πρόγραμμα LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει έργα 7 εκατομμυρίων ευρώ από τα οποία τα 4 εκατομμύρια προέρχονται από την Ε.Ε..

Για την κλιματική διακυβέρνηση και τη συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία έχουν χρηματοδοτηθεί έργα ύψους 5,5 εκατομμυρίων ευρώ εκ των οποίων η ΕΕ έχει συνεισφέρει τα 3 εκατομμύρια.

Εμβληματικά έργα LIFE και ο αντίκτυπός τους

Ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα διατήρησης που έχουν υλοποιηθεί ποτέ, είναι το πρόγραμμα για την προστασία των γυπών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Σκοπός του προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν 14 χώρες, ήταν η ενδυνάμωση του πληθυσμού του Ασπροπάρη στην Ανατολική Ευρώπη. Οι δράσεις του προγράμματος είχαν ως στόχο να προστατέψουν τις περιοχές αναπαραγωγής του είδους αλλά και να αντιμετωπίσουν τις σημαντικότερες απειλές που συναντούν τα πουλιά κατά μήκος της μεταναστευτικής τους διαδρομής.

Στον τομέα της προστασίας της βιοποικιλότητας και της διατήρησης των ειδών η Ορνιθολογική όλα αυτά τα χρόνια έχει υλοποιήσει περισσότερα από 25 προγράμματα. Τα περισσότερα ίσως από κάθε άλλη περιβαλλοντική οργάνωση στην Ελλάδα και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία καθώς αρκετά απ’ αυτά έχουν αποσπάσει βραβείο Best LIFE Project ή βραβείο Natura 2000.

Για παράδειγμα το «Σχέδιο δράσης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου» ήταν ένα πρόγραμμα που υλοποίησε η Ορνιθολογική και είχε ως στόχο να εκπληρώσει την απαίτηση της τοπικής κοινωνίας για τη διατήρηση του περιβάλλοντος που μπορεί να συμβάλει δυναμικά στη βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου.

«Τα έργα LIFE διαθέτουν μεγάλη ποικιλομορφία. Σημαντικό μέρος των ελληνικών έργων έχει εστιάσει στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας αλλά και στην υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών» θα μου πει ο κ. Ντεμιάν ενώ αναφέρεται στο πρόγραμμα LIFE MIKRI PRESPA, που ήδη από το 1992 δημιούργησε τις απαραίτητες δομές για τη διαχείριση των υδάτων της λίμνης. «Αυτό βοήθησε όχι μόνο την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας στις λίμνες και στα γύρω οικοσυστήματα αλλά και στη διάσωση της τοπικής αλιείας. Έκανε τους ψαράδες της περιοχής χαρούμενους» λέει ο κ. Ντεμιάν.

Το πρόγραμμα «ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE», που υλοποίησε το WWF Ελλάς με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και την Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας MOm, είχε ως αποτέλεσμα μέσα από τη συμμετοχική διαδικασία να δημιουργηθεί η νέα Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή της Γυάρου. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα μέσω ενός προγράμματος LIFE κατάφεραν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να βρουν κοινή γλώσσα, να συμφωνήσουν πάνω σε δράσεις και να είναι αποτελεσματικοί τόσο στην προστασία της φύσης στο νησί της Γυάρου και στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, όσο και στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος των κοινωνιών των γειτονικών νησιών.

Ενδυνάμωση της κοινωνίας

Μια άλλη παράμετρος του προγράμματος LIFE που δεν είναι ευρέως γνωστή είναι το άνοιγμα του προγράμματος προς τις επιχειρήσεις. «Ήδη από το 2015 το LIFE έχει στραφεί και στις επιχειρήσεις μέσω της ανάπτυξης των close to market υπηρεσιών του προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα χρηματοδοτεί την ανάπτυξη πράσινων καινοτόμων λύσεων σε προϊόντα και υπηρεσίες και υποστηρίζει τον περιορισμό του επενδυτικού κινδύνου στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής καινοτομίας» θα μου πει ο κ. Ντεμιάν.

Σκέφτομαι λοιπόν ότι η σύνδεση του LIFE με τις επιχειρήσεις είναι μια άμεση σύνδεση της επιχείρησης με το περιβάλλον. Μια σύνδεση με τη βιώσιμη ανάπτυξη, αφού κάθε ευρώ που διατίθεται μέσω του LIFE μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην ευημερία. Όταν αυτή η σύνδεση ολοκληρωθεί τότε αυτό που ονομάζουμε «οικονομικές αποδώσεις» δεν θα έχει να κάνει στεγνά με τα χρήματα αλλά με υψηλότερους σκοπούς. Με δημιουργικούς σκοπούς. Αυτή είναι η πράσινη οικονομία. Η οικονομία που επενδύει στο περιβάλλον, που δημιουργεί θέσεις εργασίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Η οικονομία που ανεβάζει την ποιότητα της ζωής, που μειώνει το άγχος και την ανασφάλεια ακριβώς επειδή έχει μέσα της τη δημιουργία και όχι τη καταστροφή.

Από αυτή την οπτική, το πρόγραμμα LIFE είναι ο προάγγελος της Νέας Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Ένα New Green Deal πριν το New Green Deal.

Δείτε ΕΔΩ περισσότερες πληροφορίες για τα προγράμματα LIFE στον κόσμο