Ημέρα της Γης: Μια ιστορική αναδρομή για τον γαλάζιο πλανήτη

Ήταν 22 Απριλίου του 1970, όταν 20 εκατομμύρια άνθρωποι διαδήλωσαν στις ΗΠΑ, υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ ενώ μέσα σε τρία χρόνια ψηφίστηκαν οι νόμοι για καθαρό αέρα (clean air act, 1971), καθαρό νερό (clean water act,1972) και για την προστασία των απειλούμενων ειδών (endangered species act, 1973).

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Μεγάλες επιτυχίες σημειώθηκαν, δικαιώνοντας τους αγώνες του σύγχρονουοικολογικού κινήματος, αλλά και μεγάλες ήττες – η μεγαλύτερη ίσως από αυτές είναι η αποτυχία να ελέγξουμε την κλιματική αλλαγή, με ένα αξιόπιστο πλαίσιο, δεσμευτικό για όλες τις χώρες, για τη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ας δούμε όμως κάποιους μεγάλους σταθμούς – ορόσημα στην ιστορία αυτή των πενήντα χρόνων, που έβαλαν τη σφραγίδα τους στις εξελίξεις για την προστασία του γαλάζιου πλανήτη (πηγή: National Geographic)

1972: Καταργείται –αρχικά στις ΗΠΑ και στη συνέχεια σε πολλές άλλες χώρες– το εντομοκτόνο DDT. Το συγκεκριμένο εντομοκτόνο είχε ευρύτατη χρήση σε παγκόσμιο επίπεδο, εφαρμόστηκε για πολλές δεκαετίες με αεροψεκασμούς ρουτίνας, αλλά συνδέθηκε με σοβαρότατες και μακροχρόνιες επιπτώσεις σε οικοσυστήματα και στην άγρια ζωή λόγω της βιο-συσσώρευσης του σε ζωντανούς οργανισμούς και την βιο-μεγέθυνση του στην τροφική αλυσσίδα. H Rachel Carson, με το εμβληματικό της βιβλίο,«The silent spring», προειδοποίησε για τους σοβαρούς κινδύνους της χρήσης συνθετικών βιοκτόνων ουσιών και τελικά – τουλάχιστον στη συγκεκριμένη περίπτωση - εισακούστηκε.

1976: Το μεγάλο χημικό ατύχημα στο Seveso της Ιταλίας, εκθέτει χιλιάδες ανθρώπους σε τοξικό νέφος που προήλθε από το τοπικό εργοστάσιο, με υψηλότατες συγκεντρώσεις καρκινογόνων διοξινών, έχοντας τραγικές συνέπειες στη υγεία του τοπικού πληθυσμού.

1978: Love Canal – Νέα Υόρκη. Χιλιάδες τόνοι θαμμένων τοξικών αποβλήτων δηλητηριάζουν τα υπόγεια νερά και την υγεία του τοπικού πληθυσμού, ξεσηκώνοντας τους κατοίκους και το περιβαλλοντικό κίνημα ενάντια στη ρύπανση από τοξικά απόβλητα.Αργότερα, το 1980, ξεκινάει το πρώτο μεγάλο πρόγραμμα στις ΗΠΑ για την εξυγίανση ρυπασμένων χώρων από συσσωρευμένα τοξικά απόβλητα (super fund – EPA).

1979: Το πρώτο μεγάλο πυρηνικό ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο Three Mile Island (ΗΠΑ). Δεν υπάρχουν νεκροί, αλλά η διαρροή ραδιενεργού υλικού θέτει σε κίνδυνο τους εργαζόμενους και τον τοπικό πληθυσμό.

1980: Δημιουργείται η μεγαλύτερη -ως τότε- προστατευόμενη περιοχή στην Αλάσκα, έκτασης πολλών εκατομμυρίων στρεμμάτων, για την προστασία της άγριας ζωής.

1985: Η ανακάλυψη της «τρύπας» του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική. Επιστήμονες, για πρώτη φορά ανιχνεύουν την σοβαρή μείωση της στιβάδας του όζοντος, ενώ οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι η κύρια αιτία για την καταστροφή του στρατοσφαιρικού όζοντος είναι η χρήση χλωρο-φθορανθράκων (CFCs). Δύο χρόνια αργότερα, το 1987, με τη συνθήκη τουMontrealεπιτυγχάνεται διεθνής συμφωνία για την κατάργηση της χρήσης CFCs.

1986: Στις 26 Απριλίου συνέβη το μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα στο Chernobyl της Ουκρανίας, γεγονός που θα αποτελέσει την αρχή του τέλους της πυρηνικής ενέργειας, και θα επιταχύνει το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ρωσική Ακαδημία Ιατρικών Επιστημώνυπολογίζει ότι ο αριθμός των θυμάτων του Chernobyl ήταν διακόσιοι δώδεκα χιλιάδες έως το 2005. Τριακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

1988: Κλιματολόγοι της NASA προειδοποιούν ότι η απελευθέρωση αερίων θερμοκηπίου από τις καύσεις ορυκτών καυσίμων είναι υπεύθυνη για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

1989: Το ατύχημαστο τάνκερ Exxon Valdez προκαλεί τη μεγαλύτερη καταστροφή στην Αλάσκα, μετά από διαρροή 40000 τόνων αργού πετρελαίου και ρύπανση 1300 μιλίων ακτογραμμής. Η διαρροή προκάλεσε το θάνατο εκατομμυρίων θαλάσσιων ζώων και πουλιών, ενώ περίπου 2 δις. δολάρια δαπανήθηκαν για τον καθαρισμό της περιοχής, χωρίς ωστόσο να περισυλλέξουν πάνω από το 7% της συνολικής ποσότητας πετρελαίου που διέρρευσε. Ο εφιάλτης θα επαναληφθεί, το 2010, με το Deep water Horizon oil spill στον Κόλπο του Μεξικού.

1990: Η πρώτη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για το Κλίμα του ΟΗΕ (IPCC) έρχεται στη δημοσιότητα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν για τον κίνδυνο κλιματικής αλλαγής που οφείλεται στις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

1992: Η Σύμβαση – πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος, είναι η πρώτη διεθνής συμφωνία που επιδιώκει τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι συμβαλλόμενες χώρες θα πρέπει να εκπονήσουν εθνικά σχέδια για τη μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και εκθέσεις αξιολόγησης.

1995: Η καταστροφή των τροπικών δασών του Αμαζονίου έχει αυξηθεί δραματικά. Τα οικολογικά κινήματα ξεσηκώνονται για μια ακόμη φορά. Οι οικολογικές υπηρεσίες των τροπικών δασών δεν έχουν εκτιμηθεί με επάρκεια και η αξία τους υποτιμάται. Η συμβολή τους στην διατήρηση της βιοποικιλότητας, στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής, στην προστασία του εδάφους πρέπει να εκτιμηθούν και με οικονομικούς όρους.

1997: Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Κιότο (Kyoto Protocol). Η μεγάλη διεθνής συμφωνία για το Κλίμα, επικυρώθηκε από 174 χώρες, θέτοντας δεσμευτικούς στόχους για μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδα χαμηλότερα από εκείνα του 1990 (στις ανεπτυγμένες χώρες), ενώ ο στόχος έπρεπε να έχει επιτευχθεί έως το 2012. Το πρωτόκολλο δεν επικυρώθηκε από τις ΗΠΑ.

2002: Οι επιστήμονες της NASA καταγράφουν μέσω δορυφόρου την μερική κατάρρευση της τράπεζας πάγου Larsen B στην Ανταρκτική, μέσα σε μόλις ένα μήνα.

Στη δεκαετία του 2000 θα αρχίσει η «ενεργειακή επανάσταση»  με τη θεαματική άνοδο των επενδύσεων σε ΑΠΕ, ιδίως σε αιολικά και φωτοβολταϊκά συστήματα, αλλά και στη χρήση υβριδικών και ηλεκτρικών οχημάτων.

2005: Ο τυφώνας Katrina σαρώνει τη Νέα Ορλεάνη πλημμυρίζοντας το 80% της περιοχής και αφαιρεί τη ζωή από 1833 κατοίκους.

2006: Η Κίνα για πρώτη φορά ξεπερνά τις ΗΠΑ στις συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.

2012: Η παγοκάλυψη στην Αρκτική μειώνεται με πρωτοφανείς – τρομακτικούς – ρυθμούς,  σημειώνουν οι επιστήμονες.

2015: Επιτυγχάνεται μια ιστορική συμφωνία για το Κλίμα στο Παρίσι. 195 χώρες δεσμεύονται στον στόχο για περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας σε λιγότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Μετά την εκλογή του, ο πρόεδρος Trump ανακοινώνει ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν από τη συμφωνία του Παρισιού. Πολλές χώρες ανακοινώνουν σχέδια για απολιγνιτοποίηση και μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου αλλά όχι αρκετά για να επιτευχθεί ο στόχος.

2019: Μεγάλες πυρκαγιές κατακαίνε τον πλανήτη. Αρχικά πλήττουν τη Σιβηρία καταστρέφοντας τα ψυχρά κωνοφόρα δάση, ενώ στη συνέχεια καίγονται τα δάση του Αμαζονίου, ξεσηκώνοντας παγκόσμια κατακραυγή κατά της κυβέρνησης Bolsonaro που χαλάρωσε τα μέτρα προστασίας των δασών και τα παρέδωσε βορρά στα σχέδια των κτηνοτρόφων και επιχειρηματιών. Μέγα-πυρκαγιές ξεσπάνε από τον Σεπτέμβριο έως το τέλος του χρόνου στην Αυστραλία, σε πρωτοφανείς συνθήκες, καταστρέφοντας μια έκταση ίση της Ισλανδίας. Υπολογίζεται ότι ένα δισεκατομμύριο ζώα έχασαν τη ζωή τους στην μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει πλήξει ως τώρα την Αυστραλία.

(Ωστόσο, για να διατηρήσουμε την αισιοδοξία μας, ας σημειώσουμε ότι το 2019 σημειώθηκαν οι πιο μαζικές μαθητικές διαδηλώσεις για το κλίμα, σε όλη τη γη. Μια νεαρή μαθήτρια, η ακτιβίστρια Greta Thunberg ξεκίνησε τη μοναχική της διαμαρτυρία ζητώντας επείγουσες και αποτελεσματικές πολιτικές για τον έλεγχο της κλιματικής κρίσης. Σύντομα, μαθητές και μαθήτριες από όλον τον κόσμο ενώθηκαν μαζί της σε πρωτοφανείς μαζικές εκδηλώσεις και πορείες για το κλίμα.)

Ο γαλάζιος πλανήτης θα συνεχίσει να υπάρχει και να εξελίσσεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αλλά είναι στο χέρι μας να ζήσουμε σε αρμονία ή σε πόλεμο μαζί του. Είναι -τελικά– δική μας επιλογή.