Η υπέροχη χερσόνησος του Αϊ-Γιάννη Δέτη κινδυνεύει;

Αντί για δυνατή μουσική και πάρτι στην παραλία, ένα Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο προσφέρει στους επισκέπτες της Πάρου μια όαση πολιτισμού: Θερινό Φεστιβάλ με βραδιές μουσικής, θεάτρου και χορού σε ανοιχτό θέατρο και ταινίες με ελεύθερη είσοδο κάτω από τα άστρα. Ο λόγος για το «Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου Αϊ-Γιάννης Δέτης», μία πρωτοβουλία μιας ομάδας πολιτών οι οποίοι συγκρότησαν το 2009 μια τεχνοκρατική πρόταση για ολόκληρη τη χερσόνησο που φέρει το όνομα του Μοναστηριού της, του Άϊ Γιάννη Δέτη. Η πρόταση αφορούσε την αναγέννηση της φύσης της χερσονήσου, 800 στρέμματα δημοτικής γης, την ανάδειξη της ιστορίας της και τη μετατροπή της σε εναλλακτικό τουριστικό προορισμό προσβάσιμο όλο τον χρόνο μέσα από ένα μοναδικής ομορφιάς δίκτυο μονοπατιών. Η ATHENS VOICE μίλησε με την Ελισάβετ Παπαζώη, πρόεδρο του Δ.Σ. της «Πάρκο Πάρου Δημοτικής Α.Ε.», για το όραμα του πάρκου και τον κίνδυνο, όπως λέει, «Μυκονοποίησής» του.

Ένα Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο πώς λειτουργεί σε ένα έντονα τουριστικό νησί, όπως η Πάρος;
Το Πάρκο συνδέεται άμεσα με τον τουρισμό της Πάρου, είναι όμως ένας εναλλακτικός τουριστικός προορισμός και μάλιστα ιδιαίτερα ελκυστικός για τους πολυπληθείς επισκέπτες του. Δεν αφορά όσους αρέσκονται στις θορυβώδεις παραλίες τύπου beach-bar, αλλά όσους επιλέγουν μια ήσυχη οργανωμένη παραλία με ένα υψηλής αισθητικής χώρο εστιατορίου-καφέ ή και τη δυνατότητα να απολαύσουν ελεύθερες παραλίες με γαλαζοπράσινα νερά σε ένα τοπίο αυθεντικής κυκλαδίτικης φύσης. Σε ένα μικρό μόνο τμήμα της, στη νότια υπήνεμη παράκτια περιοχή, συγκεντρώσαμε τις υποδομές πολιτισμού και ποιοτικής αναψυχής που λειτουργούν εποχιακά. Το μεγάλο τμήμα της χερσονήσου, περί τα 700 στρέμματα, προστατεύονται ως Ζώνη Αμιγούς Νησιωτικής Φύσης, χωρίς αυτοκίνητα και κυνηγούς και είναι ένας εξαιρετικά δημοφιλής τόπος φυσιολατρείας, προσβάσιμος από το δίκτυο μονοπατιών και ανοιχτός για όλους, όλο τον χρόνο.

Τα Πάρκα έχουμε συνηθίσει να αφορούν περιοχές προστασίας της Φύσης, εσείς πώς συνδυάσατε περιβάλλον με πολιτισμό και μάλιστα σε ένα τουριστικό πλαίσιο;
Την έμπνευση μας την έδωσε η ίδια η χερσόνησος του Αϊ-Γιάννη Δέτη, με την υπέροχη κυκλαδίτικη φύση της και τη μακραίωνη ιστορία της: βραχώδεις σχηματισμοί, κρυφοί όρμοι, υπέροχη θέα στις Κυκλάδες, το ομώνυμο μεταβυζαντινό Μοναστήρι, ο Φάρος του Κάβο-Κόρακα, τα καρνάγια του 20ου αιώνα. Η έμπνευση συνοδεύτηκε από τη βούληση μιας ομάδας πολιτών να αγωνιστούμε για να σταματήσει η κακοποίηση και η τυφλή εκμετάλλευση αυτού του υπέροχου τόπου και το όραμά μας να τον μετατρέψουμε σε μια χερσόνησο οικολογίας, πολιτισμού, ποιοτικής αναψυχής και ήπιας άθλησης. Η κραυγαλέα πλευρά της κακοποίησης που ξεσήκωσε τους τοπικούς φορείς ήταν η εκμετάλλευση της κεντρικής παραλίας ως ιδιαίτερα θορυβώδους beach bar, γνωστού ως Μοναστήρι. Η αθέατη πλευρά της παράλογης εκμετάλλευσης ήταν η έντονη διάβρωση και η απογύμνωση της ενδοχώρας της χερσονήσου από την άλλοτε πλούσια βλάστηση λόγω της ανεξέλεγκτης βόσκησης αιγοπροβάτων για δεκαετίες. Ως ομάδα πολιτών, συγκροτήσαμε το 2009 μια άρτια τεχνοκρατική πρόταση για τη μετατροπή της χερσονήσου σε ζωντανό κύτταρο πολιτισμού και οικολογίας. Η πρόταση έγινε ομόφωνα δεκτή από το δημοτικό συμβούλιο και έτσι γεννήθηκε το Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου Αϊ-Γιάννης Δέτης και μας ανατέθηκαν ως διοίκηση της Δημοτικής Α.Ε. τα αναγκαία έργα και η λειτουργία του.

Από τη βούληση και τον σχεδιασμό μια ομάδας πολιτών, έως την υλοποίηση των έργων και την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων υπάρχει μεγάλη απόσταση. Πώς τα καταφέρατε;
Σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα οργανώθηκε ένα πολυετές Σχέδιο Δράσης με ετήσιο προγραμματισμό και άρτιες μελέτες, προσφορά ειδικών επιστημόνων, και χαμηλού κόστους προϋπολογισμούς έργων, κάτω από το ήμισυ ενός δημόσιου έργου.

Ήδη από το καλοκαίρι του 2009 ξεκίνησε η ήπια λειτουργία της οργανωμένης παραλίας και του καφέ-εστιατορίου και το πρώτο «Φεστιβάλ στο Πάρκο», δίνοντας σε ένα ευρύ φάσμα επισκεπτών την πρόγευση ενός χώρου ποικίλων δραστηριοτήτων σε ένα ιδιαίτερης ομορφιάς φυσικό τοπίο.

Στη Ζώνη της Φύσης ξεκίνησαν συστηματικές φυτεύσεις με εθελοντές και σχολεία, δημιουργήθηκε το δίκτυο μονοπατιών με σήμανση και χάρτη ενώ θεσμοθετήθηκαν η απαγόρευση της βόσκησης και του κυνηγιού.

Στη Ζώνη πολιτισμού και αναψυχής, στη θέση των επιχωματώσεων με μπάζα και των χωματερών που κληρονομήσαμε από την λειτουργία του beach bar, δημιουργήθηκαν λειτουργικοί υπαίθριοι χώροι για το καφέ εστιατόριο αλλά και υψηλής αισθητικής χώροι πολιτισμού όπως το θέατρο Αρχίλοχος και ο χώρος προβολών Σινέ Έναστρον. Η συμβολή του Δήμου ως μοναδικού μετόχου της Δημοτικής Α.Ε. περιορίστηκε σε μετοχικό κεφάλαιο 90.000 ευρώ, που κάλυψε μόνο την επισκευή του καφέ-εστιατορίου.

Με χορηγίες των ιδρυμάτων Μποδοσάκη, Λεβέντη, Νιάρχου, καθώς και επιχειρήσεων όπως η Blue Star και ιδιωτών, χρηματοδοτήσαμε πολλά έργα πολιτισμού και οικολογίας, την ιστορική έρευνα και την δημιουργία της Μόνιμης Έκθεσης για την Πάρο στα Ορλωφικά, τον φωτισμό της κεντρικής διαδρομής του Πάρκου με αυτόνομα φωτοβολταϊκά φωτιστικά.

Σημαντική είναι και η προσφορά δωρεάν υπηρεσιών από επιστήμονες, επαγγελματίες, επιχειρήσεις, από το Σωματείο «Οι Φίλοι του Πάρκου» και τον Ναυταθλητικό Όμιλο Ναϊάς, καθώς και από ένα ευρύ δίκτυο εθελοντών που στηρίζουν το Φεστιβάλ, τις δράσεις οικολογίας και τις αθλητικές διοργανώσεις. Συμπερασματικά ένας πυρήνας πολύ αφοσιωμένων ανθρώπων κατάφερε να κινητοποιήσει ειδικούς που προσέφεραν τη γνώση και την εμπειρία τους, να πείσει χορηγούς να στηρίξουν από την αρχή το δύσκολο αυτό εγχείρημα, να δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο φίλων και εθελοντών. Με αυτή την έννοια το Πάρκο είναι πλούσιο όχι μόνο σε υποδομές και δράσεις, αλλά και σε ανθρώπινες σχέσεις.

Η «Πάρκο Πάρου Δημοτική Α.Ε.» είναι μια υγιής και βιώσιμη δημοτική εταιρεία που δεν επιδοτείται από το Δήμο ή το Κράτος για τα κοινωφελή έργα που δημιουργεί, με ιδιαίτερα χαμηλές λειτουργικές δαπάνες ώστε να εξοικονομούνται πόροι για τις κοινωφελείς δράσεις της.

Τα έσοδα της Δημοτικής Α.Ε. προέρχονται από την λειτουργία της οργανωμένης παραλίας, του εστιατορίου-καφέ και από κοινωνικές εκδηλώσεις. Επενδύονται στην χρηματοδότηση μικρής κλίμακας έργων, την συντήρηση των υποδομών σε όλη την χερσόνησο, σε μελέτες και σχεδιασμό των νέων έργων και στην στήριξη των πολλών δράσεων πολιτισμού, οικολογίας άθλησης και κοινωνικής προσφοράς.

Με δημόσιο ανοιχτό διαγωνισμό παραχωρήθηκε η λειτουργία του Εστιατορίου - Μπαρ του Πάρκου από το 2018 έως το 2020 σε εταιρεία που πραγματοποίησε σημαντικά έργα αναβάθμισης του καταστήματος, προσέφερε ποιοτικές υπηρεσίες και συνεργάστηκε με το Πάρκο για την καλύτερη αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εποχιακά μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπινης παρουσίας.

Συμπερασματικά ένας πυρήνας πολύ αφοσιωμένων ανθρώπων κατάφερε να κινητοποιήσει ειδικούς που προσέφεραν τη γνώση και την εμπειρία τους, να πείσει χορηγούς να στηρίξουν από την αρχή το δύσκολο αυτό εγχείρημα, να δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο φίλων και εθελοντών. Με αυτή την έννοια το Πάρκο είναι πλούσιο όχι μόνο σε υποδομές και δράσεις, αλλά και σε ανθρώπινες σχέσεις.

Υπάρχουν νέα σχέδια για το μέλλον του Πάρκου;
Το Πάρκο είναι ένας ζωντανός οργανισμός, βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη και ανάπτυξη, είναι ανοιχτό σε ιδέες και νέες πρωτοβουλίες, συνεργάζεται με φορείς και ομάδες που υπηρετούν την προστασία της Φύσης και την ανάδειξη του Πολιτισμού της νησιωτικής Ελλάδας. Τα δύο τελευταία χρόνια σχεδιάζουμε το Πάρκο να γίνει η βάση για δράσεις που αφορούν ευρύτερα τον νησιωτικό χώρο.

Στον τομέα της Φύσης οργανώνουμε τη δημιουργία ενός Βοτανικού Κήπου, που φιλοδοξεί να συγκεντρώσει τη χλωρίδα των Κυκλάδων σε ένα χώρο επίδειξης και εκπαίδευσης, την πιλοτική φάση του οποίου ολοκληρώσαμε σε συνεργασία με πολλούς φορείς και με μερική χρηματοδότηση του Cyclades Preservation Fund. Στον ίδιο άξονα, εφαρμόσαμε πιλοτικά μεθόδους ανάσχεσης της εδαφικής διάβρωσης, που αποτελεί έναν από τους κυριότερους λόγους περιβαλλοντικής υποβάθμισης των Κυκλάδων, με στόχο να διαμορφώσουμε μία πρόταση για την αναγέννηση του Κυκλαδικού οικοσυστήματος. Και επεξεργαζόμαστε προτάσεις για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του τουρισμού, ξεκινώντας από το Πάρκο.

Στον τομέα του Πολιτισμού, δημιουργούμε μια Ψηφιακή Βιβλιοθήκη με την επιστημονική ευθύνη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών για την ιστορία της Πάρου και του Αρχιπελάγους από την ύστερη λατινική κυριαρχία έως την ελληνική επανάσταση, όπου θα φιλοξενείται μια μεγάλη συλλογή χαρτών και περιγραφών στα ελληνικά και αγγλικά. Στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη θα προβληθεί και το σύνολο του υλικού της ιστορικής έρευνας για τα Ορλωφικά και τον ρόλο της Πάρου, τμήμα μόνο της οποίας εκτίθεται στη Μόνιμη Έκθεση στο Πάρκο.

Και βέβαια θα διευρύνουμε τη συνεργασία μας με τον Ναυταθλητικό όμιλο Ναϊάς, μία δραστήρια ομάδα ενεργών πολιτών που εγκαταστάθηκε πριν δύο χρόνια στο Πάρκο και οργανώνει μαθήματα ιστιοπλοΐας και κολύμβησης όλο τον χρόνο στον Όρμο του Αϊ Γιάννη αλλά και δράσεις προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και παραδοσιακής ναυπηγικής.

Σχεδιάζουμε επίσης σε συνέχεια των επισκέψεων στο Πάρκο των Δημοτικών σχολείων της Πάρου και της γνωριμίας τους με την φύση και την τοπική ιστορία, να συνεχίσουμε με εκπαιδευτικά προγράμματα στα ίδια τα σχολεία.

Όλα τα παραπάνω βέβαια προϋποθέτουν τη συνέχιση της λειτουργίας του Πάρκου με τους ίδιους όρους και την ίδια αφοσιωμένη ομάδα διοίκησης, κάτι που εξαρτάται από τις βουλές και «δεσμεύσεις» άλλων.

Τι εννοείτε; Από όσα μου λέτε, το Πάρκο φαίνεται να είναι ένα στοίχημα που έχει κερδηθεί, μία επιτυχημένη δημοτική επιχείρηση. Απειλείται; Από τι;
Υπάρχει μία σταθερή απειλή για το Πάρκο από την ίδρυσή του πριν 10 χρόνια. Πρόκειται για όσους εποφθαλμιούν και ορέγονται ως «τουριστικό φιλέτο» την παραλία Μοναστήρι, την οποία θέλουν να «αξιοποιήσουν» στο πρότυπο των γνωστών παραλιών της Μυκόνου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια περιοχή απομακρυσμένη και δύσκολα ελέγξιμη. Θεωρούν δε «έγκλημα προς τα συμφέροντά» τους την εναλλακτική διαχείριση που εφαρμόζει το Πάρκο, το Θέατρο και το Φεστιβάλ, τη Μόνιμη Έκθεση, τις δράσεις αθλητισμού και οικολογίας.

Παλιότερα οι πιέσεις σχετίζονταν με τοπικά συμφέροντα, τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι προέρχονται από ισχυρά συμφέροντα με κεντρικές και τοπικές διασυνδέσεις, πιθανόν και με μαγαζιά της νύχτας. Παλιότερα υπήρχε η πρόφαση ότι ένας ιδιώτης θα λειτουργούσε καλύτερα το καφέ εστιατόριο, ποτέ δεν διαφωνήσαμε σε αυτό και όταν βρέθηκε η νομική λύση προκηρύξαμε ανοιχτό δημόσιο διαγωνισμό, με όρους διατήρησης των υπόλοιπων δράσεων του Πάρκου και της αναγκαίας ευπρέπειας. Στην πρόσφατη προκήρυξη του δημόσιου ανοιχτού διαγωνισμού παραχωρήθηκε η λειτουργία του Εστιατορίου - Μπαρ του Πάρκου έως το 2020 στη μοναδική εταιρεία που έκανε προσφορά, μια εταιρεία που αποδείχτηκε αξιόπιστη ως προς τις συμβατικές της υποχρεώσεις, αναβάθμισε τις προσφερόμενες υπηρεσίες και σεβάστηκε τον εναλλακτικό τρόπο λειτουργίας του Πάρκου.

Στην Πάρο δίνεται μια μάχη χαρακωμάτων μεταξύ όσων στηρίζουν τη «μυκονοποίηση» του νησιού και των Παριανών και μόνιμων παραθεριστών, που υποστηρίζουν να παραμείνει ένα ανθρώπινο νησί βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.

Στην Πάρο δίνεται γενικότερα μια μάχη χαρακωμάτων μεταξύ όσων στηρίζουν τη «μυκονοποίηση» του νησιού συνήθως frontman ισχυρών νυχτερινών συμφερόντων και των Παριανών και μόνιμων παραθεριστών, Ελλήνων και ξένων που υποστηρίζουν να παραμείνει η Πάρος με τα σημερινά χαρακτηριστικά της, ένα ανθρώπινο νησί βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Οι πρώτοι διαθέτουν οικονομική ισχύ και συχνά πολιτική και μιντιακή επιρροή. Οι δεύτεροι έχουν ως μοναδικό τους όπλο το πραγματικό ενδιαφέρον για το μέλλον της Πάρου, τη διατήρηση της φυσιογνωμίας της αλλά και επίγνωση των καταστρεπτικών αποτελεσμάτων για τους τοπικούς επαγγελματίες και την τοπική κοινωνία από ανάλογες εμπειρίες. Σε αυτή τη διαμάχη το Πάρκο αποτελεί την επιτυχημένη έμπρακτη εφαρμογή ενός διαφορετικού υποδείγματος τουριστικής ανάπτυξης, αυτής που συνδέει την τουριστική προσφορά με την περιβαλλοντική και πολιτιστική κληρονομιά του κάθε τόπου, κατεύθυνση που δίνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και μεγάλους Tour Operators, με βάση τα συμπεράσματα παγκόσμιας έρευνας που διεξήγαγαν: «Η πλειοψηφία των τουριστών σήμερα επιθυμεί να επισκέπτεται περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα και έντονα στοιχεία τοπικού πολιτισμού».

Η μάχη δίνεται στα χαρακώματα γιατί από διάφορους κύκλους η «μυκονοποίηση» προωθείται με πολλούς άλλους τρόπους και μέτρα καταστροφικά, όπως είναι ο σχεδιασμός για προσέγγιση κρουαζιερόπλοιων στον Κόλπο της Νάουσας ή για την κατασκευή μαρίνας στην περιοχή του Πάρκου, ενώ συγχρόνως οι ίδιοι κύκλοι μιλούν περί βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του νησιού από το φαινόμενο του υπερτουρισμού.

Η απειλή εντείνεται σε κάθε δημοτική εκλογική αναμέτρηση, την οποία ακολουθεί η επιλογή διοίκησης της Δημοτικής Α.Ε. και πιθανές αλλαγές στο καταστατικό της με διάφορες προφάσεις. ΙΔΩΜΕΝ.

Τέλος μια προσωπική ερώτηση, πώς μετά από τόσα δημόσια αξιώματα πρέσβης, βουλευτής, υπουργός, αποφασίσατε να ασχοληθείτε με ένα περιφερειακό έργο και να αφιερωθείτε σε αυτό;
Στο Αιγαίο και τις Κυκλάδες έχω περάσει τα πιο γόνιμα χρόνια της ζωής μου, τα Υπουργεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού  υπήρξαν σημαντική εμπειρία για μένα, προσπάθησα από τις διάφορες θέσεις να στηρίξω πρωτοβουλίες πολιτισμού και οικολογίας για τον ευαίσθητο εθνικά χώρο του Αιγαίου. Και όταν αποχώρησα από την πολιτική με γοήτευε η ιδέα μιας πρωτοβουλίας που θα ξεκινούσε από τους πολίτες και όχι από την πολιτεία  και μπορεί να λειτουργούσε καταλυτικά, να γινόταν πρότυπο μιας άλλης τουριστικής ανάπτυξης για τη νησιωτική Ελλάδα. Σε προσωπικό επίπεδο ήμουνα λοιπόν  ώριμη  να ανταποκριθώ  το 2008 στην πρόταση του τότε Δημάρχου Πάρου και συλλογικών φορέων του νησιού για να μπω επικεφαλής μιας προσπάθειας για την προστασία και ήπια αξιοποίηση της  πανέμορφης αλλά κακοποιημένης χερσονήσου του Αϊ-Γιάννη Δέτη. Ίσως εάν  τότε γνώριζα  τις δυσκολίες, τις μικρότητες, τα μεγάλα και τα μικρά συμφέροντα που βάζουν εμπόδια σε κάθε βήμα, θα το σκεφτόμουνα πολλές φορές, αλλά αυτά όμως ήρθαν σταδιακά, κάθε φορά σαν ένα επιμέρους πρόβλημα που σαν μηχανικός όφειλα να καταφέρω να λύσω.   

Το μεγάλο κέρδος από τη δεκαετή αυτή προσπάθεια ήταν ότι συνδέθηκα με ανθρώπους που είχαμε τις ίδιες πεποιθήσεις, που μοιραστήκαμε τις ποικίλες  δυσκολίες. Κάνοντας τον απολογισμό αυτής της δεκαετίας,  πιστεύω ότι παρά τις πολλές δυσκολίες συμμετείχα  σε ένα πείραμα που αποδεικνύει ότι πολλά μπορούν να γίνουν στους μοναδικούς τόπους που είναι τα νησιά μας.