SOS Σαρωνικός: Όσα θέλεις να ξέρεις (εικόνες)

Τι συνέβη;

Τα ξημερώματα της Κυριακής (10/9) βούλιαξε για άγνωστους λόγους το δεξαμενόπλοιο Αγία Ζώνη ΙΙ (ιδιοκτησίας FOS petroleum) νοτιοδυτικά της βραχονησίδας Αταλάντης, κοντά στην Ψυτάλλεια. Το δεξαμενόπλοιο είχε φορτίο 2.200 τόνους μαζούτ και 340 τόνους ναυτιλιακά καύσιμα και - σύμφωνα με το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας (ΥΕΝ) - η διαρροή αφορά στο 5% (δηλαδή 135 τόνοι) του φορτίου. Ωστόσο, είναι πιθανόν η ποσότητα που διέρρευσε να είναι μεγαλύτερη. Το υπουργείο ανακοίνωσε επίσης ότι οι εργασίες στεγανοποίησης του πλοίου (απόλυτη προτεραιότητα) ολοκληρώθηκαν στις 12/9 και οι εργασίες απάντλησης ξεκίνησαν μετά (δεν είναι σαφές ακριβώς πότε).

Ποια είναι η έκταση του προβλήματος;

Αν και η ποσότητα που διέρρευσε θεωρείται πολύ μικρή (συγκριτικά με άλλα θαλάσσια πετρελαϊκά ατυχήματα), το σημείο του ναυαγίου ήταν δίπλα στο ΥΕΝ και ο καιρός για επιχειρήσεις περιορισμού της ρύπανσης ιδανικός, η πετρελαιοκηλίδα έπληξε ένα μεγάλο μέρος του Σαρωνικού. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι την Τετάρτη 14/09 η ρύπανση εξαπλώθηκε 21 χλμ μακριά από το σημείο που βυθίστηκε το “ΑΓΙΑ ΖΩΝΗ ΙΙ”. Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν ανταποκρίθηκε αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του ατυχήματος. Η ρύπανση ξεκίνησε από την Σαλαμίνα (Σελήνια έως Κυνοσούρα) και όταν άλλαξε η κατεύθυνση του ανέμου  επεκτάθηκε στη Φρεαττύδα και τις παραλίες των Νοτίων Προαστίων, καθώς κηλίδες πετρελαίου εμφανίστηκαν και στο Καβούρι. Στις παραλίες αυτές υπάρχει απαγορευτικό για κολύμβηση. Η Σαλαμίνα, η Γλυφάδα και το Ελληνικό είναι πιθανότατα οι περιοχές με το μεγαλύτερο πρόβλημα.

Καθυστέρησε ο κρατικός μηχανισμός;

Εκ του αποτελέσματος είναι σαφές ότι δεν αντέδρασε αποτελεσματικά. Οι εργασίες περιορισμού της πετρελαιοκηλίδας στο σημείο του ατυχήματος, σύμφωνα με μαρτυρίες, δεν πραγματοποιήθηκαν αρκετά γρήγορα, με αποτέλεσμα η πετρελαιοκηλίδα να εξαπλωθεί σε μία πολύ μεγάλη σε έκταση περιοχή.

Υπάρχουν επίσης κάποια ερωτήματα που χρήζουν απάντησης από το Υπουργείο Ναυτιλίας:

Από τον σχετικό εξοπλισμό που βρίσκεται στο λιμάνι του Πειραιά (εποπτικά μέσα, πλωτά φράγματα-booms, πλοία αναρρόφησης κοκ) πόσα χρησιμοποιήθηκαν; Πόσα από τα πλωτά μέσα που θα μπορούσαν να αναρροφήσουν το πετρέλαιο στη θάλασσα κινητοποιήθηκαν;

Το σχετικό εποπτικό όργανο του ΥΕΝ (έχει μοντέλα πρόγνωσης καιρού) ζήτησε έγκαιρη συλλογή του πετρελαίου πριν ο καιρός το φέρει στις ακτές της Αθήνας;

Με ποιο τρόπο αντιδρά το ΥΕΝ στο γεγονός ότι υπάρχει ελάχιστο ανθρωπινό δυναμικό και εργαλεία στην Σαλαμίνα; Απαίτησε από την εταιρεία να κάνει αυτό που πρέπει; Μέχρι στιγμής, τα συνεργεία που επιχειρούν στην Σαλαμίνα δεν αρκούν για την έγκαιρη απορρύπανσης της περιοχής.

 Αφού το περιστατικό θεωρείται μικρής έκτασης, γιατί οι επιπτώσεις του είναι τόσο εκτεταμένες;

Όπως προαναφέρθηκε,  είναι σαφές ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν αντέδρασε έγκαιρα και αποτελεσματικά. Αυτό είχε σαν συνέπεια την επέκτασή της σε περισσότερες περιοχές του Σαρωνικού. Οι καθυστερήσεις χειροτερεύουν την κατάσταση, καθώς το πετρέλαιο έχει την τάση να απορροφά νερό σχηματίζοντας γαλακτώματα πετρελαίου - νερού. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται ο όγκος του κατά 3 - 4 φορές. Η όλη διαδικασία δυσκολεύει τον καθαρισμό.

Από εκεί και πέρα η εξάπλωση της πετρελαιοκηλίδας είχε ως αποτέλεσμα την πολυδιάσπαση των περιορισμένων συνεργείων καθαρισμού σε πολλές διαφορετικές περιοχές. Συνεπώς, το πρόβλημα καθυστερεί να λυθεί και αυξάνεται ο κίνδυνος περαιτέρω επέκτασής του.

Ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί σε περίπτωση τέτοιου ατυχήματος;

Η καλύτερη στρατηγική αντιμετώπισης μίας πετρελαιοκηλίδας είναι η πρόληψη. Σε περίπτωση ωστόσο πετρελαιοκηλίδας, το κλειδί είναι η ταχύτατη κινητοποίηση, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα αφαιρεθεί όσο το δυνατό περισσότερο πετρέλαιο από την επιφάνεια της θάλασσας προτού πλήξει τις ακτές και άλλες ευαίσθητες περιοχές. Ο πρωταρχικός στόχος είναι να στεγανοποιηθεί το πλοίο για να σταματήσει η διαρροή και να περιοριστεί η κηλίδα με πλωτά φράγματα ώστε να μην εξαπλωθεί. Μετά τον εγκλωβισμό με πλωτά φράγματα, ακολουθεί η περισυλλογή του πετρελαίου με μηχανικά μέσα και στη συνέχεια ο καθαρισμός της ακτογραμμής. Απαραίτητα βήματα είναι επίσης η ασφαλής απάντληση του πετρελαίου που απομένει στο πλοίο και η ανέλκυσή του.

Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας πρέπει να γίνουν τα εξής:

Πλήρης αξιολόγηση της έκτασης της διαρροής και της ποσότητας που έχει χυθεί στη θάλασσα

Εγκατάσταση του κατάλληλου εξοπλισμού συγκράτησης και ανάκτησης του πετρελαίου

Παροχή ασφαλών εγκαταστάσεων υποδοχής του πετρελαίου που έχει ανακτηθεί

Συντονισμός και διαρκής ενημέρωση μεταξύ κυβέρνησης, τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτών

Πλήρης αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ζημιάς, παρακολούθηση περιβαλλοντικών και βιολογικών δεικτών

Ποιοι είναι αρμόδιοι για τον περιορισμό και καθαρισμό της πετρελαιοκηλίδας;

Από την πλευρά της πολιτείας είναι το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και το Λιμενικό Σώμα, το οποίο πρέπει να βρίσκεται από την πρώτη στιγμή στο σημείο του ατυχήματος. Η πλοιοκτήτρια εταιρία καλείται να αναλάβει την ευθύνη και τη διαδικασία της απορρύπανσης, αναθέτοντας το έργο σε εταιρία αντιμετώπισης τέτοιων ατυχημάτων. Η εταιρία στη συνέχεια πρέπει να έχει ένα πλήρες σχέδιο αποκατάστασης, το οποίο θα καταθέσει στο Λιμενικό Σώμα και στο Υπουργείο Ναυτιλίας. Όλη η διαδικασία εξελίσσεται υπό την επίβλεψη των δύο τελευταίων. Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας είναι υπεύθυνο να διασφαλίσει ότι η πλοιοκτήτρια εταιρία παίρνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη μέγιστη δυνατή αποκατάσταση της περιοχής.

Ποιοι αναλαμβάνουν το κόστος του καθαρισμού;

Ισχύει η αρχή “Ο ρυπαίνων πληρώνει”. Η πλοιοκτήτρια εταιρία και η ασφαλιστική της αναλαμβάνουν το κόστος. Αυτό περιλαμβάνει ολόκληρο το κόστος της αντιμετώπισης του ατυχήματος (περιορισμός, καθαρισμός, απάντληση, ανέλκυση) καθώς επίσης και το κόστος έρευνας & αξιολόγησης της περιβαλλοντικής ζημιάς, της περιβαλλοντικής αποκατάστασης (χλωρίδα & πανίδα, καταστροφή φυσικών πόρων) και τέλος οικονομικές και περιβαλλοντικές αποζημιώσεις.

Απέναντι στην κοινωνία, η πολιτική ηγεσία έχει την ευθύνη και οφείλει να απαιτήσει τον καθαρισμό μέχρι και του τελευταίου κόκκου άμμου, δίνοντας προτεραιότητα στην υγεία και το περιβάλλον και όχι στη μείωση του κόστους του “επιχειρηματία”.

Είναι επικίνδυνο για εμένα να έρθω σε επαφή με το πετρέλαιο;

Ναι, η επαφή με πετρέλαιο μπορεί να προκαλέσει έγκαυμα ή ερεθισμό του δέρματος και των ματιών σου. Επικίνδυνες για την υγεία είναι επίσης οι αναθυμιάσεις από το πετρέλαιο.

Πώς μπορώ να βοηθήσω στον καθαρισμό;

Αν βρίσκεσαι σε μία από αυτές τις περιοχές που έχει φτάσει το πετρέλαιο:

Πρόσεχε να μην έρθει σε επαφή το δέρμα σου με το πετρέλαιο, επειδή είναι επικίνδυνο.

Αν θέλεις να βοηθήσεις με τον καθαρισμό χρειάζεσαι σίγουρα γάντια πετρελαίου, μάσκα, γαλότσες και ειδική φόρμα, αφού πρώτα όμως επικοινωνήσεις με τον δήμο της περιοχής και την εταιρεία καθαρισμού για να σου πουν πού μπορείς να αφήσεις ό,τι μαζέψεις (γιατί είναι τοξικά απόβλητα - ΔΕΝ τα πετάμε στα σκουπίδια).

Η επιχείρηση απορρύπανσης είναι μία δύσκολη και σε περιπτώσεις υψηλής έντασης εργασίας. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος η ρύπανση να μεταφερθεί σε καθαρά σημεία της παραλίας (πχ από τα ίχνη που αφήνουν οι βρώμικες γαλότσες, από τη λανθασμένη απόρριψη πετρελαιωμένων στολών κτλ).

Μην επιχειρήσεις απορρύπανση αν δεν έχεις εξασφαλίσει: α. ότι προστατεύεις τον εαυτό σου και την υγεία σου, β. ότι δεν θα μεταφέρεις τη ρύπανση σε καθαρό σημείο της παραλίας, γ. ότι είσαι σε συνεννόηση με τοπικές αρχές και συνεργεία καθαρισμού, ώστε το πετρέλαιο που θα συλλέξεις να καταλήξει σε ειδική διαχείριση.

Τι να κάνω αν βρω κάποιο ζώο μέσα στο πετρέλαιο;

Αν εντοπίσεις πουλί ή άλλο ζώο σε πετρέλαιο μην το αφήσεις να ξαναμπεί στο νερό.

Μπες ανάμεσα στη θάλασσα και σε αυτό, κύκλωσέ το, πιάστο με κάποιο πανί ή πετσέτα

Βρες ένα κουτί για να το μεταφέρεις, άνοιξε τρύπες αρκετά μεγάλες για να περνάει αέρας και να μην κινδυνεύει το ζώο από τις αναθυμιάσεις.

Για πουλιά, επικοινώνησε άμεσα με την ΑΝΙΜΑ, 2109510075 & 6972664675

Για θαλάσσιες χελώνες, επικοινώνησε με τον ΑΡΧΕΛΩΝ, 210 5231342, 210 89 82 600

Τι κάνει η Greenpeace;

Η Greenpeace βρίσκεται από πολύ νωρίς στα σημεία που έχουν πληγεί, αρχικά στη Σαλαμίνα και στη συνέχεια σε όλες τις ρυπανθείσες παραλίες της Αττικής. Καταγράφουμε και αξιολογούμε την κατάσταση και είμαστε σε συνεχή επαφή με τους αρμόδιους φορείς, τους δήμους και τις εταιρίες απορρύπανσης για να βοηθήσουμε με τον καθαρισμό και τις εργασίες, ενώ από τις 15/9 ομάδες μελών της Greenpeace συμμετέχουν ενεργά στους καθαρισμούς.

Η Greenpeace καλεί το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και τις αρμόδιες υπηρεσίες του να κινηθούν ταχύτατα και με διαφάνεια, δίνοντας στη δημοσιότητα πληροφορίες για το μέγεθος της διαρροής και τα αίτια του ατυχήματος, και να διασφαλίσουν ότι:

θα εντείνουν τις εργασίες απορρύπανσης από το πετρέλαιο σε ολόκληρη την περιοχή του Σαρωνικού με στόχο η περιοχή που επλήγη να επιστρέψει το συντομότερο στην πρότερη κατάστασή της,

οι υπαίτιοι της καταστροφής θα αναλάβουν πλήρως το κόστος ζημίας, αποκατάστασης και αποζημιώσεων,

θα ολοκληρωθεί τάχιστα η απάντληση όλου του πετρελαίου που απομένει στο βυθισμένο πλοίο και θα προχωρήσει το συντομότερο δυνατόν η ανέλκυσή του.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας πετρελαιοκηλίδας στο θαλάσσιο περιβάλλον;

Οι πετρελαιοκηλίδες έχουν άμεσες και προφανείς επιπτώσεις στα ζώα που βρίσκονται στην επιφάνεια της θάλασσας, όπως πουλιά, θαλάσσιες χελώνες, δελφίνια και άλλα. Ειδικά τα πουλιά συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο σοβαρών θυμάτων, καθώς διανύουμε περίοδο μετανάστευσης για πολλά είδη πουλιών και επειδή ορισμένες περιοχές του Σαρωνικού αποτελούν σημαντικά σημεία ξεκούρασης και ανεφοδιασμού των πουλιών στο μεγάλο τους ταξίδι, η περίπτωση να έρθουν σε επαφή με την πετρελαιοκηλίδα είναι αυξημένη.

Το πετρέλαιο είναι τοξικό για ένα ευρύ φάσμα θαλάσσιων οργανισμών. Τα αυγά, οι προνύμφες των ψαριών και τα νεαρά άτομα είναι γενικά πιο ευαίσθητα στη ρύπανση από πετρελαιοειδή. Επίσης, το πλαγκτόν που ζει στην επιφάνεια της θάλασσας είναι ιδιαίτερα ευπαθές στις πετρελαιοκηλίδες. Το πετρέλαιο δρα ως δηλητήριο, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό του. Μόλις το πετρέλαιο φτάσει στις ακτές τότε υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις και στο παράκτιο περιβάλλον της ρυπανθείσας περιοχής. Μεγάλες επιπτώσεις αναμένεται να έχουν επίσης οι βραχώδεις ακτές και οι νησίδες στον Σαρωνικό, που είναι ακατατοίκητες και στην πλειοψηφία τους ανήκουν στο δίκτυο των περιοχών Natura 2000.

Ο βαθμός και η έκταση της ζημιάς αυτού του ατυχήματος δεν μπορούν προς το παρόν να εκτιμηθούν. Θα χρειαστεί έρευνα, διαρκής παρακολούθηση και καταγραφή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η εμπειρία από άλλες πετρελαιοκηλίδες από όλο τον κόσμο μας δείχνει ότι οι επιπτώσεις μπορεί να είναι μακροπρόθεσμες.

Πόσος καιρός θα χρειαστεί για να καθαρίσουν οι θάλασσες και οι ακτές από το πετρέλαιο;

Θα πρέπει να είναι σαφές ότι, ως γενική αρχή, από τη στιγμή που πέφτει πετρέλαιο στη θάλασσα η ολική ανάκτησή του είναι αδύνατη. Σκοπός είναι η γρήγορη αντιμετώπιση του ατυχήματος και η προσπάθεια ανάκτησης όσο μεγαλύτερης ποσότητας πετρελαίου είναι εφικτή. Πρόκειται για μία “κούρσα” με τον χρόνο: όσο περνούν οι ημέρες, τόσο περισσότερο το πετρέλαιο εισχωρεί στο οικοσύστημα. Σε αυτό συντελεί και η διαδικασία ”γαλακτωματοποίησης” του πετρελαίου:το πετρέλαιο φουσκώνει από το νερό, αραιώνει η πυκνότητά του και αλλάζει ο χρωματισμός από μαύρο σε καφέ. Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία γαλακτωματοποίησης, το πετρέλαιο καθίσταται μη ανακτήσιμο και παραμένει στο βυθό της θάλασσας.

Συνεπώς, ένα μέρος του πετρελαίου είναι σίγουρο ότι θα παραμείνει στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η φυσική διαδικασία διάσπασής του θα κρατήσει αρκετά χρόνια, ενδεχομένως και δεκαετίες.

Όσον αφορά τις ακτές, οι διαδικασίες αποκατάστασης μπορούν να αφαιρέσουν το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου (ενδεχομένως και σχεδόν στο σύνολό του) σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες.  Ωστόσο και εδώ ο χρόνος δεν είναι σύμμαχός μας: στις αμμώδεις ακτές, όσο περνούν οι μέρες, το πετρέλαιο εισχωρεί βαθιά μέσα στην άμμο καθιστώντας την διαδικασία αποκατάστασης δυσχερέστερη.

Ποια είναι τα βήματα μετά τον καθαρισμό της θάλασσας;

Μετά τον καθαρισμό χρειάζεται διαρκής παρακολούθηση και καταγραφή περιβαλλοντικών και βιολογικών δεικτών: τι έχει καθιζάνει, ποια είναι η σύνθεση του ιζήματος, ποιες είναι οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, το θαλάσσιο περιβάλλον, στην τροφική αλυσίδα.

Τι θα γίνει με το πετρέλαιο μετά την ανάκτησή του;

Και πάλι σε μεγάλο βαθμό είναι θέμα ταχύτητας. Το πετρέλαιο οδηγείται σε ειδικές μονάδες διαχείρισης επικίνδυνων απόβλητων και ταξινομείται με βάση την ποιότητά του, η οποία εξαρτάται από το χρόνο έκθεσής του στο νερό. Εάν ανακτηθεί γρήγορα, μπορεί να διαχωριστεί από το νερό και να γίνει επεξεργασία ώστε να αξιοποιηθεί σε διυλιστήρια, σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τσιμεντοβιομηχανίες κ.ο.κ. Το πετρέλαιο που μένει περισσότερη ώρα στο νερό αλλοιώνεται από το αλάτι, τα ιζήματα και άλλα υλικά. Σε αυτή την περίπτωση συνήθως απορρίπτεται σε χώρους υγειονομικής ταφής, διασπάται με χημικά ή αποτεφρώνεται.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαδικασία αυτή είναι εξίσου σημαντική με την απορρύπανση της θάλασσας για το μέγιστο περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την αποφυγή περαιτέρω ρύπανσης.  Είναι ευθύνη του κρατικού μηχανισμού να διασφαλίσει ότι η εταιρία θα ακολουθήσει τις σωστές διαδικασίες ανεξαρτήτως κόστους.

Μήπως τελικά τέτοιου είδους ατυχήματα είναι “αναγκαίο κακό” προκειμένου η χώρα να έχει επάρκεια σε πετρέλαιο;

Η ιστορία της βιομηχανίας πετρελαίου και των σχετικών δραστηριοτήτων της δείχνει ότι η περίπτωση ατυχήματος είναι δεδομένη, αργά ή γρήγορα θα συμβεί κάποιου είδους ατύχημα. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας πετρελαϊκής δραστηριότητας (π.χ. Υπεράκτιες εξορύξεις σε μεγάλα βάθη) οι πιθανότητες ατυχήματος πολλαπλασιάζονται.

Ωστόσο, θα πρέπει να είναι σαφές σε όλους ότι το πετρέλαιο είναι ένας ενεργειακός πόρος χωρίς μέλλον : Οι τομείς των μεταφορών και της θέρμανσης εξηλεκτρίζονται. Όλο και περισσότερες χώρες ανακοινώνουν σχέδια για μείωση ή απεξάρτηση από την κατανάλωση πετρελαίου. Για παράδειγμα, η Ολλανδία και η Νορβηγία θα σταματήσουν τις πωλήσεις αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης μετά το 2025, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία το 2040. Το ίδιο αναμένεται να ανακοινώσει σύντομα και η Κίνα. Η τήρηση της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα επιβάλλει την γρήγορη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, το αργότερο ως τα μέσα του αιώνα.

Συνεπώς, αν πραγματικά θέλουμε να μην ξαναζήσουμε παρόμοιες καταστάσεις, η Ελλάδα οφείλει να πάρει άμεσα μέτρα για τη σταδιακή, αλλά οριστική απεξάρτηση από το πετρέλαιο τις επόμενες 2 δεκαετίες: Ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών σε ορίζοντα δεκαετίας και κλείσιμο όλων των πετρελαϊκών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, ακύρωση σχεδίων για εξόρυξη υδρογονανθράκων, εξηλεκτρισμός του τομέα μεταφορών, σταδιακή απαγόρευση της χρήσης πετρελαίου θέρμανσης και φυσικού αερίου στα κτίρια και συνδυασμός με κίνητρα για ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Το πετρέλαιο ως ενεργειακός πόρος βρίσκεται στην Δύση του. Το πραγματικό ερώτημα είναι πόσο γρήγορα θα απαλλαγούμε από αυτό.

Στη Σαλαμίνα τι συμβαίνει σήμερα; Γιατί δεν πάτε και εκεί;

Η Σαλαμίνα παραμένει σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Η διαδικασία απορρύπανσης καθυστέρησε σημαντικά και τα μέσα απορρύπανσης από τη θάλασσα είναι ανεπαρκή, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις των κατοίκων, των τοπικών αρχών και της Greenpeace. Έχουμε προσφέρει ομάδα εθελοντών για να βοηθήσουν στις επιχειρήσεις από την πρώτη στιγμή. Δυστυχώς όμως, το πετρέλαιο έχει αρχίσει να γαλακτωματοποιείται και να βυθίζεται, καθιστώντας τη διαδικασία απορρύπανσης ακόμα πιο δυσχερή και την αξιοποίηση εθελοντικών ομάδων καθαρισμού άσκοπη.