Περιβαλλον

ECOVOICE: Περιβαλλοντική ευθύνη

Μια οδηγία της ΕΕ προς τη σωστή κατεύθυνση

Βασιλική Γραμματικογιάννη
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Στην Ελλάδα από το 1986 η προστασία του περιβάλλοντος κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα. Ο νόμος 1650 /1986 και ιδιαίτερα το άρθρο 28 που ποινικοποιούσε τα περιβαλλοντικά αδικήματα θεωρήθηκε πρωτοποριακό σε σχέση με το αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Ωστόσο στην Ελλάδα είμαστε άψογοι στην θεωρία αλλά υστερούμε στην πράξη. Η δουλειά του κράτους τελείωνε με την έκδοση αδειών και από κει και πέρα κανένας έλεγχος. Αλλά και η ελειπής ενημέρωση των πολιτών οδήγησαν σε τεράστια περιβαλλοντικά εγκλήματα. Για παράδειγμα το γεγονός ότι σήμερα σε όλο και περισσότερες περιοχές της Ελλάδας ανιχνεύεται στις γεωτρήσεις εξασθενές χρώμιο μαρτυρά ότι στη χώρα μας υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα περιβαλλοντικής ευθύνης και συνείδησης.

Από την άλλη πλευρά και οι Ευρωπαίοι δεν ήταν καλύτεροι από μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπιζε σημειακά τα προβλήματα του περιβάλλοντος. Την τελευταία δεκαετία μόνο, πέρασε σε μια συλλογική αντιμετώπιση με πιο ολοκληρωμένη αντίληψη για την πρόληψη της ρύπανσης και την προστασία των φυσικών πόρων που μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο, για να καταλήξουν στην οδηγία για την περιβαλλοντική ευθύνη που ενσωματώσαμε και εμείς στο εθνικό μας δίκαιο. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι όλα αυτά τα χρόνια η Ειδική Γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας του ΥΠΕΚΑ Μαργαρίτα Καραβασίλη πρωτοστάτησε στην Ε.Ε για να πάρει σάρκα και οστά σήμερα αυτή η οδηγία.

Βασικός στόχος αυτής της οδηγίας είναι η πρόληψη και η άμεση αποκατάσταση του περιβάλλοντος σε περίπτωση που έχει γίνει ζημιά. Μέχρι τώρα η κάθε επιχείρηση ήξερε ότι αν την έπιαναν να μολύνει θα πλήρωνε ένα πρόστιμο. Αν την έπιαναν, αν δεν δικαιωνόταν από το δικαστήριο, αν δεν το μείωνε, αν… Από δω και πέρα ο κάθε επιχειρηματίας που έχει προκαλέσει περιβαλλοντική ζημιά καλείται να πληρώσει το κόστος της αποκατάστασης της ζημιάς με την συμμετοχή των ασφαλιστικών εταιρειών. Η μετακύλιση της οικονομικής ευθύνης της αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς στις επιχειρήσεις είναι ένα ικανό εργαλείο για την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Επιπλέον εάν ο επιχειρηματίας δεν πιέζεται από το κράτος θα πιέζεται από τις ασφαλιστικές εταιρείες να συμμορφωθεί με την περιβαλλοντική νομοθεσία προκειμένου να ασφαλιστεί.

Η αρχή της προφύλαξης και η αρχή της πρόληψης είναι οι δύο βασικές αρχές που διέπουν αυτή την οδηγία. Η επίκληση της αρχής της προφύλαξης μπορεί να γίνει από οποιοδήποτε φορέα αλλά και από το ενδιαφερόμενο κοινό όταν υπάρχει υποψία για μια δραστηριότητα ότι ενδέχεται να προκαλέσει ζημιά. Ωστόσο χρειάζεται κάποια αξιολόγηση που να που να προσδιορίζει τον πιθανό κίνδυνο και αυτό προϋποθέτει ενήμερο πολίτη και με δυνατότητα πρόσβασης στα επιστημονικά δεδομένα. Η αρχή της πρόληψης είναι η βασική προϋπόθεση για την ελαχιστοποίηση της περιβαλλοντικής ζημιάς. Αν οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τα μέτρα που οφείλουν να λάβουν σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές άδειες, περιορίζεται ο κίνδυνος της ζημιάς. Το κόστος της αποκατάστασης μιας περιβαλλοντικής ζημιάς είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος των μέτρων πρόληψης που θα πάρεις. Επειδή όμως το κόστος αυτό μέχρι τώρα δεν το πλήρωνε η επιχείρηση αλλά το κράτος δεν ενδιαφερόταν κανείς στην τήρηση των προληπτικών μέτρων.

Ότι μέχρι τώρα ονομάζαμε ατύπως περιβαλλοντικά εγκλήματα αυτή τη στιγμή με την οδηγία τυποποιούνται ως αδικήματα εκ προθέσεως ή από βαριά αμέλεια. Επιπλέον μέσα από την οδηγία η Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος αναβαθμίζεται και αποκτά ανακριτικές ιδιότητες έχοντας τη δυνατότητα να συλλαμβάνει και να οδηγεί στην δικαιοσύνη αυτόν που ρυπαίνει.

Χρειάστηκαν 25 χρόνια διαβούλευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να φτάσουμε σε μια οδηγία που το περιβάλλον αποκτά περιβαλλοντική αξία. Παρ’ όλα αυτά όμως έχουν γίνει πολλοί συμβιβασμοί από τις αρχικές προτάσεις αφού το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας είναι η πρόληψη των ζημιών σε τρείς φυσικούς πόρους. Στο νερό, στο έδαφος και στα προστατευόμενα είδη. Έχει εξαιρεθεί από την οδηγία η εναέρια ρύπανση και η ρύπανση των θαλασσών. Υπάρχουν δεσμεύσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση για αναθεώρηση της οδηγίας το 2014.