Eυρωπαϊκό περιβάλλον

Τα τελευταία 40 χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταγράψει πολλές επιτυχίες στο τομέα του περιβάλλοντος. Η εφαρμογή περιβαλλοντικών και κλιματικών πολιτικών έχει εξασφαλίσει σημαντικά οφέλη τόσο για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων της Ευρώπης όσο και για τα επίπεδα υγείας και διαβίωσης των ευρωπαίων πολιτών. Ωστόσο παρά τις περιβαλλοντικές βελτιώσεις των τελευταίων δεκαετιών, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη είναι μεγάλες. Η υποβάθμιση του εδάφους από τις έντονες ανθρώπινες δραστηριότητες και η κλιματική αλλαγή εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία, και για την αντιμετώπιση τους θα χρειαστούν ριζικές αλλαγές στον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε.

«Σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται περίπου στη μέση ανάμεσα στην καινοτομία της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και στο όραμα του 2050 για ‘ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη’. Θεμέλιο αυτού του οράματος αποτελεί η αναγνώριση ότι η οικονομική ευημερία και ευζωία της Ευρώπης είναι εγγενώς συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον της, από τα γόνιμα εδάφη της μέχρι τον καθαρό αέρα και το νερό» ανέφερε ο Εκτελεστικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος Δρ. Hans Bruyninckx, κατά την παρουσίαση της έκθεσης SOER Ευρωπαϊκό Περιβάλλον Κατάσταση και Προοπτικές 2015.

Για να υπάρχει «ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη» η έκθεση εστιάζει σε τρεις βασικούς τομείς. Στην προστασία του φυσικού κεφαλαίου που μόνο αυτό μπορεί να εξασφαλίσει την οικονομική και ανθρώπινη ευημερία, στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και αποδοτική χρήση των πόρων και στην προστασία της ανθρώπινης υγείας από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους.

Για την προστασία του φυσικού κεφαλαίου η έκθεση αναφέρει ότι η Ευρώπη δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο σε ότι αφορά τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το 60% των προστατευόμενων ειδών και το 77% των οικοτόπων βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής προβλέπεται να ενταθούν.

Σε ό, τι αφορά την αποδοτική χρήση πόρων και την κοινωνία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, τα πράγματα είναι πιο ενθαρρυντικά. Από το 1990 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί στην Ευρώπη κατά 19% παρά την οικονομική ανάπτυξη που υπήρχε αυτά τα χρόνια. Η χρήση ορυκτών καυσίμων έχει μειωθεί, ενώ μειώθηκε και η χρήση πόρων αφού τα ποσοστά ανακύκλωσης έχουν βελτιωθεί σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Παρόλη τη μείωση όμως των ορυκτών καυσίμων ο ενεργειακός εφοδιασμός της Ευρώπης στηρίζεται κατά ¾ στα ορυκτά καύσιμα επιβαρύνοντας σημαντικά τα οικοσυστήματα μέσω της κλιματικής αλλαγής.

Σχετικά με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία, η έκθεση αναφέρει ότι έχουν σημειωθεί βελτιώσεις στην ποιότητα του πόσιμου νερού και των υδάτων κολύμβησης, ενώ έχει επιτευχθεί και μείωση ορισμένων επικίνδυνων ρύπων. Ωστόσο, παρά τις βελτιώσεις αυτές η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ηχορύπανση εξακολουθούν να επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Το 2011, 430.000 πρόωροι θάνατοι στην ΕΕ αποδίδονται στα αιωρούμενα μικροσωματίδια, ενώ η ηχορύπανση συμβάλλει σε τουλάχιστον 10.000 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο, εξαιτίας καρδιακών νοσημάτων και εγκεφαλικών. Επιπλέον η αυξανόμενη χρήση χημικών, ιδιαίτερα στα καταναλωτικά αγαθά, έχει συνδεθεί με την αύξηση των ενδοκρινών νόσων και διαταραχών στους ανθρώπους. Ανησυχία επίσης υπάρχει για επιδείνωση των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί υπάρχουν εγκλωβισμοί τόσο από το οικονομικό μοντέλο που κυριαρχεί όσο και από τις νοοτροπίες. Εγκλωβισμοί που υπονομεύουν τις προσπάθειες περιορισμού των περιβαλλοντικών πιέσεων και των συνδεόμενων επιπτώσεων. Για παράδειγμα η βελτιωμένη παραγωγή και η μείωση των εξόδων της παραγωγής παρέχουν κίνητρα για αύξηση της κατανάλωσης που σημαίνει κατασπατάληση φυσικών πόρων.

Η έκθεση επισημαίνει ότι οι περιβαλλοντικές πολιτικές από μόνες τους δεν επαρκούν για την επίτευξη του οράματος του 2050 για ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη. Αντιθέτως απαιτούνται θεμελιώδεις αλλαγές στα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης που αποτελούν και την αιτία των περιβαλλοντικών και κλιματικών πιέσεων. Αυτές οι αλλαγές θα φέρουν και αλλαγές στον τρόπο που σκεφτόμαστε και στον τρόπο που ζούμε. Με απλά λόγια η λιτότητα δεν θα είναι κάτι που θα μας επιβάλλεται αλλά κάτι που οι ίδιοι θα επιλέγουμε για να είμαστε υγιείς και να ευημερούμε «εντός των ορίων του πλανήτη μας».