Αφιέρωμα: Eco Voice #1: Αλ. Τομπάζης, Β. Γκογκζίλας

Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος αύριο 5 Ιουνίου, και η A.V. «πρασινίζει».Ονειρευόμαστε ένα καλύτερο περιβάλλον, έναν πιο καθαρό ουρανό, μια πόλη στην οποία να χαιρόμαστε να ζούμε. Μα πιο πολύ θαυμάζουμε αυτούς που δίνουν από τον ελεύθερο χρόνο τους γι’ αυτόν το σκοπό, ανώνυμους και επώνυμους.

Συνέντευξη: Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης. Ο οικο-λογικός αρχιτέκτονας

Για τα έργα του ο Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης έχει έναν πολύτιμο συνεργάτη – το κλίμα

Mε τι παιχνίδια παίζατε μικρός στην Ινδία;
Με τα σκυλιά μας· μ’ ένα κουρδιστό τρένο που γυρνούσε σε μια πόλη με σταθμούς, ανισόπεδες διαβάσεις, με κεντρικό σημείο τον Λυκαβηττό και μ’ ένα κουκλόσπιτο, στο οποίο μπορούσαμε να μπαίνουμε μέσα – όλα φτιαγμένα από το χέρι του πατέρα μου.

Ήλπιζα να βρω στα παιχνίδια σας μια αιτία για τη μετέπειτα σχέση σας με την οικολογία.
Ίσως… να τη βρούμε στο χρόνο που έζησα στην Αγγλία, όταν πήγαμε γιατί αρρώστησε πολύ η μητέρα μου –και δυστυχώς πέθανε εκεί–, με τους περιπάτους στην εξοχή και την αγάπη των Άγγλων για τη φύση και τα ζώα. Εκεί, στα δέκα μου, μου γεννήθηκε η επιθυμία να γίνω κτηνίατρος και ν’ αποκτήσω μια φάρμα.

Χάθηκε διά παντός αυτή η επιθυμία;
Όχι… αλλά η γυναίκα μου είναι αυτή που ασχολείται πάρα πολύ με τις βιοκαλλιέργειες· προσέχει ώστε να φυτεύει τα σωστά φυτά στο σωστό τόπο…

Γιατί οι  Έλληνες δεν έχουν καλή σχέση με τη φύση;
Ίσως γιατί το πέρασμα από την αγροτική στην αστική κοινωνία έγινε με άτσαλο τρόπο, που δεν άφησε περιθώρια για τέτοιες… πολυτέλειες; Το πρόβλημα είναι η έλλειψη παιδείας. Αυτό, τίποτα άλλο.

Η σχεδιαστική προτροπή σας «πρέπει να σχεδιάζουμε από έξω προς τα μέσα» είναι κάθετα αντίθετη με την επικρατούσα λογική. Γι’ αυτό οι ελεύθεροι χώροι είναι τόσο άσχημοι;
Υπερβάλλω, αλλά το κάνω για να το τονίσω: ο αρχιτέκτονας σκέφτεται τον εαυτούλη του και τη δουλίτσα του. Το πώς, δηλαδή, το κτίριό του θα «φωνάζει» την υπογραφή του. Μόνο αφού το τελειώσει θα ασχοληθεί, «α, μου έμεινε και λίγος εξωτερικός χώρος, να δω τι θα τον κάνω». Αν σκεφτόταν αντίθετα θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα.

Συμφωνείτε με τις κινήσεις κατάληψης ελεύθερων χώρων και με την επέμβαση σε αυτούς;
Πολλές φορές είναι αναγκαίες κινήσεις που θα ταρακουνήσουν το σύστημα «τα-ζώα-μου-αργά». Όμως τι γίνεται με τη δημοκρατική λειτουργία μιας πόλης; Γιατί πολλές ενέργειες που εναντιώνονται στην «απρόσωπη» εξουσία μπορεί να καταλήξουν ασεβείς απέναντι στους «ορατούς» γείτονες. 

Τελικά τι συνέβη με το Πεδίο του Άρεως;
Απ’ όσο ξέρω έχουν ξαναρχίσει οι εργασίες. Δεν έχω καθημερινή σχέση με το έργο, γιατί στην ουσία εμείς αυτό που κάναμε ήταν η μελέτη, πάνω σε μια προμελέτη, για έναν εργολάβο.

Η πολιτεία σάς έχει χρησιμοποιήσει ποτέ ως οικολογικό άλλοθι;
Δεν θέλω να προσωποποιήσω την ερώτησή σας. Αυτό που ξέρω είναι πως η πολιτεία συνήθως ξεκινάει με τις καλύτερες των προθέσεων, αλλά τα προβλήματα αρχίζουν στην υλοποίηση. 

Ποιο ήταν το κομβικό σημείο στην καριέρα σας για να εντάξετε τη βιοκλιματική στην αρχιτεκτονική σας;
Με ενδιέφερε πάντα η τεχνολογία και στην πρώτη πετρελαïκή κρίση, στα μέσα του ’70, άρχισε να με απασχολεί η ηλιακή ενέργεια. Ωστόσο, μελετώντας, παρακολουθώντας διαλέξεις κ.λπ., ανακάλυψα πως δεν επρόκειτο για θέμα τεχνολογίας, αλλά για φιλοσοφικό ζήτημα. Μου έχει γίνει πλέον δεύτερη φύση και όλα γίνονται οικο-λογικά.

«Πουλάει» η αρχιτεκτονική την οικολογία;
Τα τελευταία χρόνια σχεδόν όλοι οι αρχιτέκτονες έχουν γίνει «πράσινοι». Και δεν είναι σωστό να εξαιρώ τον εαυτό μου στο ότι οι περισσότεροι από εμάς πουλάμε τη δουλειά μας, χρησιμοποιώντας την. Ωστόσο, ας μην ισοπεδώνουμε τα πράγματα. Οι πολυεθνικές, που έχτιζαν σε όλο τον κόσμο το κτίριο - σήμα κατατεθέν τους, τώρα, τουλάχιστον, δηλώνουν πως έχουν ευαισθητοποιηθεί και μια μικρή αλλαγή αρχίζει να εμφανίζεται στο γενικό αρχιτεκτονικό τοπίο.

Μεταξύ άλλων, έχετε τιμηθεί με το χρυσό μετάλλιο Παθητικής Ηλιακής Αρχιτεκτονικής στην Αμερική. Το «παθητικής» έχει, μάλλον, αρνητική σημασία στα ελληνικά.
Έχετε δίκιο, αλλά εδώ υπάρχει ένα οξύμωρο σχήμα. Ένα παθητικό κτίριο –που έχει σχεδιαστεί, για να το πω χοντρικά, ώστε να εκμεταλλεύεται το κλίμα– χρειάζεται έναν ενεργό ένοικο που πρέπει π.χ. να κατεβάσει τα σκιάδια είτε χειρονακτικά είτε με κουμπί. Δηλαδή το κτίριο για να αυτοπροστατευθεί πρέπει να πάρει μέτρα μέσω του ανθρώπου. Στο ενεργητικό σύστημα όλα γίνονται μηχανικά –φυσικά με πολύ μεγαλύτερη κατανάλωση–, αλλά εσύ μπορείς να κοιμάσαι ήσυχος. Έτσι όμως καταλήγεις ένας παθητικός ένοικος.

Στην Ελλάδα θα έπρεπε να απαγορευτούν διά νόμου τα γυάλινα κτίρια;
Όχι, αυτό δεν μπορεί να γίνει με αστυνομικά μέτρα. Απλά μπορεί να γίνει έμμεσα, βάζοντας τους σωστούς όρους.

Είναι αστικός μύθος ότι σε πολλούς ξένους αρχιτέκτονες αρέσει η ελληνική αρχιτεκτονική αναρχία;
Για τις θετικές επιστήμες 1+1=2. Για την αρχιτεκτονική 1+1=περίπου 2. Αυτό σημαίνει πως όσο ωραίο είναι να υπάρχει μια ομοιομορφία, άλλο τόσο ενδιαφέρον είναι να υπάρχει μια ελευθερία – δεν θέλω να πω αναρχία. Δεν είμαι μάντης, αλλά πιστεύω πως στο μέλλον η οικολογία θα θέσει αφανείς παραμέτρους, που θα έχουν να κάνουν με τον κάθε τόπο χωριστά. Αυτό θα συμβεί ακόμη και στην Ελλάδα.

Έργα που αφορούν το μέλλον, όπως αυτό στον Ελαιώνα, το Ρυθμιστικό Σχέδιο Ανάπτυξης ή οι συζητήσεις για το Ελληνικό, δεν ακούγονται τόσο φιλο-οικολογικά…
Όλα αυτά είναι πολύ περίπλοκα θέματα πολεοδομικού ενδιαφέροντος, για να τα αντιμετωπίζουμε με ένα «συμφωνώ» ή ένα «διαφωνώ». Γενικά είναι εύκολο να είσαι εναντίον. Με τον Ελαιώνα είχα ασχοληθεί και ο ίδιος σε πρώτη φάση, αλλά δεν προχώρησε… Για το μόνο που είμαι βέβαιος είναι πως δεν μπορούν να κομματικοποιούνται τέτοιες υποθέσεις.

«Να χτίζει κανείς ή να μη χτίζει;»
Το δίλημμα είναι όταν καλείσαι να χτίσεις σε παρθένο χώρο. Τότε καταλήγω πως ναι, θα χτίσω, αλλά προσέχοντας να μην τραυματίσω πολύ το περιβάλλον.

Κι αν ο ιδιοκτήτης δεν έχει τέτοιου είδους ευαισθησίες;
Είμαι ένας προσγειωμένος άνθρωπος. Δεν τρέχω μπροστά με κάποια σημαία. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να του εξηγήσω και πιστεύω πως θα τον πείσω.

Η Εκκλησία της Αγίας Τριάδας στη Φατίμα της Πορτογαλίας. Έχει μέγεθος 33.000 m2, φιλοξενεί κάθε Κυριακή 9.000 καθήμενους, λειτουργεί και ως πολυχώρος (συναυλίες κ.ά.) και η «μετακινούμενη» οροφή της παρέχει ποικιλία σεναρίων φυσικού φωτισμού.

O Βασίλης Γκογκζίλας σχεδιάζει για την ΑTHENS VOICE