To Μπενάκειο χωρίς τη δυτική πτέρυγα, 1930
To Μπενάκειο χωρίς τη δυτική πτέρυγα, 1930
Life in Athens

Κολλέγιο Αθηνών: Αυτή είναι η εντυπωσιακή ιστορία του

Το εμβληματικό σχολείο γιορτάζει φέτος έναν αιώνα από την ίδρυσή του
125052-280643.jpg
Έλενα Ντάκουλα
ΤΕΥΧΟΣ 944
17’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

Ιδρύθηκε ως µη κερδοσκοπικό εκπαιδευτικό ίδρυμα την ταραχώδη δεκαετία του 1920. To Κολλέγιο Αθηνών, το εμβληματικό ελληνικό ιδιωτικό σχολείο, με τη διεθνή φήμη και την ξεχωριστή προσωπικότητα, γιορτάζει φέτος έναν αιώνα εντυπωσιακής ιστορίας, ουσιαστικής και πολυσχιδούς προσφοράς στην εκπαιδευτική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδος. Μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, άνοιξε πρωτοποριακούς και καινοτόμους εκπαιδευτικούς ορίζοντες, με θεσμούς προοδευτικούς, δράσεις και μεθόδους διδασκαλίας λίαν ρηξικέλευθες, ειδικά για την εποχή που ξεκίνησε να λειτουργεί. Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες ώστε αυτές να υιοθετηθούν από άλλα σχολεία και να ενταχθούν από την πολιτεία στα σχολικά προγράμματα.

Η ίδρυση του Κολλεγίου Αθηνών

Το ξεκίνημα του Κολλεγίου Αθηνών συνέπεσε με τη δύσκολη πορεία του έθνους, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν η εποχή που η Ελλάδα βίωνε έντονες πολιτικές αναταραχές και κοινωνικές ανακατατάξεις, παράλληλα όμως ήταν και η περίοδος της μαζικής έλευσης εύπορων Ελλήνων της διασποράς, κυρίως όσων ζούσαν στους κόλπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και της εμφάνισης της αστικής τάξης, η οποία αντιπροσώπευε μία νέα μορφή οικονομικής και κοινωνικής δύναμης.

Η ιδέα για τη δημιουργία ενός σχολείου αρρένων στην Αθήνα, που θα συνδύαζε την ελληνική παράδοση με το αμερικανικό προοδευτικό εκπαιδευτικό πνεύμα της εποχής και θα προετοίμαζε πολίτες χρήσιμους στην αναδιάρθρωση της χώρας, είχε τις ρίζες της στο γόητρο της Ροβερτείου Σχολής της Κωνσταντινούπολης. Απόφοιτοι που ζούσαν πλέον στην Ελλάδα, οραματίζονταν την ίδρυση «υπό τη σκιάν της Ακροπόλεως ενός Κολλεγίου ως το Ροβέρτειον», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο πρόεδρος των Ελλήνων Ροβερτειανών, Ν.Γ. Κυριακίδης, προσφέροντας, το 1919, 100.000 δολάρια προς επίτευξη του σκοπού.

Αν και η τολμηρή για εκείνη την εποχή ιδέα υποστηρίχθηκε θερμά από τον τότε πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, τον φιλέλληνα και μετέπειτα πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα, Έντουαρντ Καπς, καθώς και από ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, οι προσπάθειες δεν είχαν την επιθυμητή έκβαση, λόγω μη ανταπόκρισης από την αμερικάνικη πλευρά.

Όμως, η αποτυχία δεν πτόησε μια ομάδα φωτισμένων προσωπικοτήτων της ελληνικής κοινωνίας, όπως τον εθνικό ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη (1843-1929), τον διανοούμενο-τραπεζίτη Στέφανο Δέλτα (1863-1947), καθώς ούτε και διακεκριμένους Αμερικανούς φιλέλληνες, να ανακινήσουν το θέμα, τρία χρόνια αργότερα, σχηματίζοντας μία Επιτροπή για να το προωθήσει, με επικεφαλής τον πρώην υπουργό Πέτρο Καλλιγά.

Στέφανος Δέλτα, ο «πατέρας» του Κολλεγίου Αθηνών

Από το 1923 και με τη θερμή συμπαράσταση του Βασιλιά Γεωργίου Β', του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, του πρωθυπουργού Στ. Γονατά και του δημάρχου Αθηναίων Σπ. Πάτση, άρχισαν οι συστηματικές ενέργειες για την ίδρυση του Ελληνοαμερικανικού Κολλεγίου στην Αθήνα. «Ψυχή» της κίνησης ήταν ο γαμπρός του Εμμανουήλ Μπενάκη, Στέφανος Δέλτα (σύζυγος της γνωστής συγγραφέως Πηνελόπης Δέλτα), ο οποίος δικαίως θεωρείται ο «πατέρας» του Κολλεγίου.

Όπως τόνισε ο Όμηρος Ντέιβις στα εγκαίνια του Σταδίου Δέλτα, το 1954: «Δίχως τον Στέφανο Δέλτα, το Κολλέγιον Αθηνών δεν θα είχε ιδρυθεί. Δίχως τη μεγαλοδωρία του, δεν θα είχε επιζήσει στα πρώτα χρόνια του αγώνα. Επί πενήντα σχεδόν χρόνια η οικονομική του συμβολή στάθηκε μεγαλύτερη από κάθε άλλου. Αυτός προσδιόρισε τους βασικούς σκοπούς του νέου σχολείου. Τα θεμέλιά του είναι στερεωμένα με τη δική του σοφία και αγάπη.

»Δικό του υπήρξε το όραμα ενός σχολείου ειδικά κατάλληλου για τη νέα Ελλάδα. Οι αντιλήψεις του για τη βαθύτερη έννοια της αγωγής, η εμπιστοσύνη του σε μία ελληνοαμερικανική συνεργασία στον εκπαιδευτικό τομέα, η μεγάλη του καρδιά, το φιλελεύθερο πνεύμα του, η στωική του απλότητα, η πίστη του στο μέλλον αυτού του τόπου, όλα αυτά άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους σε όσους είχαν το προνόμιο να μοιρασθούν το μόχθο για τη δημιουργία του σχολείου».

Το ξεκίνημα της Ιδρυτικής Επιτροπής

Έτσι, τον Μάρτιο του 1924 οργανώθηκε σε σώμα η Ιδρυτική Επιτροπή, με πρόεδρο τον Επαμεινώνδα Χαρίλαο, και σκοπό τη σύσταση ενός πρωτοποριακού σχολείου «το οποίο με τα παράδειγμά του θα άνοιγε τον δρόμο για μεταρρυθμίσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδος». Δύο μέλη της Επιτροπής, ο Νικόλαος Κυριακίδης και ο Σταύρος Παπαδάκης, ήταν απόφοιτοι της Ροβερτείου, ενώ ο Ε. Χαρίλαος ήταν ο άνθρωπος που ίδρυσε προσφυγικούς συνοικισμούς στη Θεσσαλονίκη, σε μία περιοχή της μάλιστα, δόθηκε το όνομά του (Χαριλάου).

Αμέσως μετά, ξεκίνησε ένας μεγάλος κύκλος συζητήσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδος και Αμερικής για την αποσαφήνιση θεμάτων όπως τον χαρακτήρα και το διοικητικό καθεστώς του υπό ίδρυση σχολείου, την οργάνωση, τη χρηματοδότησή του κ.ά.

Αξίζει να αναφερθεί ότι το Κολλέγιο Αθηνών, εν αντιθέσει με τα σχολεία ξένης προέλευσης στην Ελλάδα, ιδρύθηκε με ελληνική πρωτοβουλία και χορηγία και αποτελεί το προϊόν μιας συνεργασίας δύο λαών στον τομέα της εκπαίδευσης, οι δε ιδρυτές του παραιτήθηκαν από οποιαδήποτε σχέση ιδιοκτησίας. Ανήκει στο μη κερδοσκοπικό σωματείο «Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα» (Ε.Ε.Ι), και ο ιδρυτικός του νόμος το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα ελληνικά σχολεία.

Ο Διευθυντής (President) επιλέγεται και ελέγχεται από το Διοικητικό Συμβούλιο (Board of Directors) του ΕΕΙ στην Αθήνα και από το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Κ.Α στη Νέα Υόρκη (Board of Trustees of Athens College in Greece). Τα μέλη των δύο Συμβουλίων είναι διακεκριμένοι επαγγελματίες, πολλοί εκ των οποίων είναι απόφοιτοι του Κολλεγίου και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά.

Στη συνεδρίαση της 13ης Αυγούστου 1925, στο Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, η Επιτροπή ενέκρινε ένα καταστατικό για την ίδρυση του Κοινωφελούς Σωματείου, υπό την επωνυμία «Ελληνο-Αμερικανικόν Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα» (η ονομασία «Κολλέγιο Αθηνών» δεν αναφέρεται). Ο Στ. Δέλτα και ο Εμ. Μπενάκης δήλωσαν, εξ' αρχής, την πρόθεσή τους να καλύψουν τις πρώτες δαπάνες και η οικονομική τους υποστήριξη συνεχίστηκε για πολλά χρόνια.

Σκοπός του Ιδρύματος, σύμφωνα με το Καταστατικό ήταν:

  • Η αρμονική ανάπτυξις των πνευματικών, ηθικών και σωματικών δυνάμεων ως και του χαρακτήρος των Ελληνοπαίδων συμφώνως προς τους νόμους του ελληνικού κράτους και την αντίληψιν της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας.
  • Η εντός των ανωτέρω πλαισίων προαγωγή πάσης φύσεως πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανόμενης και της επιμορφώσεως και εκπαιδεύσεως ενηλίκων.

Μπενάκειο, το πρώτο διδακτήριο

Για τη στέγασή του, ενοικιάστηκε ένα αρχοντικό της οδού Άνδρου 18, και στις 6 Οκτωβρίου 1925 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα η πρώτη αγγελία για το νέο σχολείο:

«Η Ελληνοαμερικανική Σχολή Αθηνών (κατά το σύστημα Ροβερτείου και των λοιπών εν τη Εγγύς Ανατολή αμερικανικών εκπαιδευτηρίων) άρχεται λειτουργούσα την 19ην Οκτωβρίου 1925. Προκαταρκτικόν Τμήμα, Άνδρου 18 (πάροδος Πατησίων)».

Το σχολείο, με 10.000 δολάρια στο ταμείο του (δωρεές κυρίως των Εμ. Μπενάκη και Στ. Δέλτα), εγκαινιάστηκε την Κυριακή 18 Οκτωβρίου 1925, παρουσία μεταξύ άλλων του αρχιεπισκόπου Αθηνών, του υπουργού Παιδείας και του πρέσβη της Αμερικής. Η λειτουργία του άρχισε την επομένη (19/10/1925), με 15 μαθητές, οι οποίοι μέχρι το τέλος του μήνα διπλασιάστηκαν. Τα ετήσια δίδακτρα ήταν 12 λίρες. Ο δε ένας και μοναδικός οικότροφος έμενε προσωρινά σε γειτονικό ξενοδοχείο, τον Λευκό Οίκο.

Ο πρώτος μαθητής που γράφτηκε, παίρνοντας τον αύξοντα αριθμό 1 στο μαθητολόγιο, ήταν ο Ηλίας Ν. Ηλιάσκος, ο οποίος μετά την αποφοίτησή του και το πέρας των σπουδών του διετέλεσε καθηγητής αγγλικών του Κολλεγίου και μέλος της Διευθύνσεως.

Διευθυντής ορίστηκε ο Βρετανός F. Stroud Read, συνδιευθυντής ο Μιχαήλ Μιχαηλίδης-Νουάρος και προϊστάμενος του Αγγλικού Τμήματος και αργότερα διευθυντής του Κολλεγίου, ο Αμερικανός Όμηρος Ντέιβις. Και οι τρεις είχαν διατελέσει καθηγητές στη Ροβέρτειο Σχολή. Η συμβολή του τελευταίου στην οργάνωση, στην ανάπτυξη του Προγράμματος Υποτροφιών και στην ανάδειξη του Κολλεγίου σε ένα από τα πιο πρωτοποριακά και υψηλότατης στάθμης σχολεία, είναι τεράστια. Το Κολλέγιο τον τίμησε για τα 35 χρόνια της ενεργούς υπηρεσίας του, τοποθετώντας την προτομή του, έργο του Γιάννη Παππά, στο προαύλιο του Μπενακείου.

Ταυτόχρονα με το ξεκίνημα του σχολείου, άρχισε να λειτουργεί ένας θεσμός ο οποίος διατηρείται έως τις μέρες μας, δημιούργημα του Στεφάνου Δέλτα και της συζύγου του Πηνελόπης (1874-1941), το Ταμείο Υποτροφιών, που αντανακλά το πνεύμα και τα ιδανικά του Κολλεγίου και αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ξεχωριστής φυσιογνωμίας του. Ο θεσμός αυτός στηρίζεται στην αρχή (διατυπωμένη από τον Στ. Δέλτα) ότι «δεν είναι σωστό ν' αποκλείονται παιδιά απόρων οικογενειών, με συστατικά επιμελείας και καλής διαγωγής, που ημπορούν να εξελιχθούν καλοί και χρήσιμοι πολίται και να καταντά η εκπαίδευσις και μόρφωσις που δίνει το Κολλέγιον ένα είδος προνομίου της ευπορούσης τάξεως».

Με την αντίληψη ότι το περιβάλλον είναι ένας από τους πολύ σημαντικούς συντελεστές για την ψυχική ανάπτυξη κάθε παιδιού, το 1927 οι Εμμανουήλ Μπενάκης και Στέφανος Δέλτα αγόρασαν για λογαριασμό του ελληνοαμερικανικού ιδρύματος, μία έκταση 150 στρεμμάτων στον λόφο της τότε Νέας Αλεξάνδρειας, στο ελάχιστα ανεπτυγμένο Ψυχικό, για να κτιστεί το πρώτο διδακτήριο, το οποίο, τιμής ένεκεν, ονομάστηκε Μπενάκειο και θεωρείται το κτίριο ορόσημο του Κολλεγίου.

Η τελετή εκσκαφής θεμελίωσης έγινε στις 27 Μαρτίου 1927, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Ναύαρχου Π. Κουντουριώτη, του αρχιεπισκόπου Αθηνών, του Αμερικανού πρέσβη, ανώτατων αξιωματούχων της Εκκλησίας και της Πολιτείας, καθηγητών και φίλων του Κολλεγίου.

Τα σχέδια ανέλαβαν τρεις αρχιτέκτονες: ο Κ. Κυριακίδης, ο Κ. Σγούτας και ο Γ. Σούλης. Λόγω έλλειψης χρημάτων, αποφασίστηκε να κατασκευαστεί μόνο η ανατολική πτέρυγα του κτιρίου και χρειάστηκε να περάσουν 23 χρόνια μέχρι να κτιστεί και η δυτική.

Τα μαθήματα στο Μπενάκειο άρχισαν ένα κρύο και συννεφιασμένο πρωινό της 12ης Νοεμβρίου 1928, ενώ ακόμη συνεχίζονταν οι οικοδομικές εργασίες, οι οποίες είχαν καθυστερήσει λόγω μιας επιδημίας δάγγειου πυρετού, που είχε πλήξει τότε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Αθήνας. Ο χειμώνας εκείνος ήταν ιδιαίτερα βαρύς, με τσουχτερό κρύο και καταρρακτώδεις βροχές. Μαθητές και καθηγητές έκαναν μάθημα κουκουλωμένοι με κασκόλ και παλτό λόγω έλλειψης θέρμανσης, αλλά και λόγω της υγρασίας από τα νερά της βροχής που έπεφταν από την τσιμεντένια στέγη, η οποία δεν είχε ακόμη καλυφθεί με κεραμίδια.

Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 25 Μαϊου 1929, παρουσία του ΠτΔ, του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου, του αρχιεπισκόπου, υπουργών, βουλευτών, του δημάρχου Αθηναίων, του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, αντιπροσώπων του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Ροβερτείου, μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, καθηγητών, μαθητών και γονέων. Ο Στέφανος Δέλτα, στην ομιλία του τόνισε: «Είμεθα πεπεισμένοι το Κολλέγιο Αθηνών θ’ αποβή ωφέλιμο στην πατρίδα μας γιατί συμπληρώνει ένα κενό του εκπαιδευτικού μας συστήματος».

Ιδιαίτερη αίσθηση έκανε η ομιλία του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου:

«...εις τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια γίνεται δυνατόν όπως πραγματοποιώνται και μεγαλύτεραι και επιτυχέστεραι καινοτομίαι, διότι τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, τελούντα απλώς υπό την εποπτείαν του Κράτους και συμμορφούμενα μόνον προς τα γενικάς κατευθύνσεις του, έχουν την ελευθερίαν της οποίας στερούναι τα δημόσια και διά τούτο δύνανται να επιτελέσουν μεγαλυτέρας προόδους. Τας προόδους αυτάς περιμένομεν να πραγματοποιήση το Κολλέγιον Αθηνών. Τοιαύτην έχω γνώμην περί της σημασίας του Κολλεγίου […]

»Εις το Κολλέγιον τούτο, οι μαθηταί λαμβάνουν την μόρφωσιν του πνεύματος και της ψυχής, χαλυβδώνουν την θέλησιν και δυναμώνουν το σώμα των, ώστε να κατορθώσουν μίαν ημέραν, εξερχόμενοι από το Κολλέγιον, να είναι χρήσιμοι εις εαυτούς και τους περί αυτούς, αλλά και γενικώτερα εις την πατρίδα, της οποίας θα αποτελέσουν την ηγέτιδα τάξιν. Αυτοί διά της δράσεώς των περαιτέρω να συντελέσουν όπως δημιουργήσουν ένα μέλλον καλύτερον του ιδικού μας και ένα πολιτισμό ανάλογο προς το παρελθόν μας».

Επί Ελευθερίου Βενιζέλου τέθηκε σε ισχύ ειδικός νόμος που καθορίζει τα της λειτουργίας του Κολλεγίου Αθηνών και κατοχυρώνει τις ιδιότητές του, καθώς και την «ισοτιμία» του με τα δημόσια σχολεία. Στην πάροδο των χρόνων, έγιναν από διάφορες κυβερνήσεις προσπάθειες αμφισβήτησης ή ακύρωσης του εν λόγω νόμου, χωρίς όμως αυτό να καταστεί εφικτό.

Καινοτομίες Κολλεγίου

Ανάμεσα στις πολλές καινοτομίες του Κολλεγίου ήταν ο εορτασμός της «Ημέρας του Δένδρου», κάθε 19 Δεκεμβρίου, ο οποίος καθιερώθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας του Ομήρου Ντέιβις, με στόχο τη δενδροφύτευση του γυμνού campus του Ψυχικού, αλλά και την καλλιέργεια της αγάπης για τη φύση και το πράσινο στους μαθητές. Παράλληλα, δόθηκε κάθε δυνατό ερέθισμα για να τονωθεί η αγάπη προς τα ζώα. Τα σκυλιά που συνόδευαν τους κηπουρούς στη δουλειά τους ή συντρόφευαν τους νυχτοφύλακες στις περιπολίες τους ήταν οι μασκότ του σχολείου. Όταν πέθαιναν τα έθαβαν στην περιοχή και έτσι με τα χρόνια δημιουργήθηκε το νεκροταφείο των σκυλιών.

Τον Ιούνιο του 1929, μαζί με την αποφοίτηση των πρώτων τελειόφοιτων, παρουσιάζεται το ετήσιο λεύκωμα «Θησαυρός», το οποίο έκτοτε εκδίδεται ανελλιπώς και αποτελεί έναν από τους θεσμούς του Κολλεγίου.

Η σχολική χρονιά 1930-1931 ξεκινά με 351 μαθητές και 44 εκπαιδευτικούς και την εφαρμογή του Νέου-Επταετούς Προγράμματος, το οποίο θεσμοθετεί ριζοσπαστικές καινοτομίες, εκπαιδευτικούς νεωτερισμούς και νέες μεθόδους διδασκαλίας. Κεντρικός πυρήνας του είναι η ελάττωση της ποσότητας για χάρη βελτιωμένης ποιότητας. Μ’ αυτό το σκεπτικό, εισάγεται στο εξαετές Γυμνάσιο το πρόσθετο «Κολλεγιακό έτος», προκειμένου οι μαθητές να διδάσκονται λιγότερα μαθήματα σε κάθε τάξη και να έχουν περισσότερο χρόνο για μελέτη, έρευνα και εξωπρογραμματικές δράσεις. Το έβδομο έτος, άρρηκτα συνδεδεμένο με τον χαρακτήρα του Κολλεγίου, καταργήθηκε το 1997, ως συνέπεια του νόμου περί Ενιαίου Λυκείου. Κατά τη διάρκεια δε της ετήσιας τελετής αποφοίτησης, καθιερώνεται η απονομή τιμητικών διακρίσεων σε τελειόφοιτους με υψηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις.

Σύμφωνα με το αναφερθέν πρόγραμμα, καθιερώθηκαν εργαστηριακές ασκήσεις στη διδασκαλία των θετικών επιστημών που γινόντουσαν σ’ ένα υποτυπώδες εργαστήριο στη σοφίτα του Μπενακείου, ενώ σ’ άλλο σημείο του ιδίου χώρου στεγάζονταν οι «Ελεύθερες Δράσεις», που στόχο είχαν την ενίσχυση της έφεσης των παιδιών για δημιουργία.

Όπως τονίζει ο Στέφανος Δέλτα στο άρθρο του για το εν λόγω πρόγραμμα, στο περιοδικό Εργασία: «Η μέθοδος που εφαρμόζεται στο Κολλέγιο Αθηνών αναχωρεί από την ιδέα ότι ο μαθητής “διδάσκεται” όχι όταν οι γνώσεις του μεταδίδονται από τον δάσκαλο ως πληροφορίες που οφείλει να θησαυρίζη, αλλ' όταν αποκτούνται από τον ίδιο τον μαθητή σαν συνέπεια δικής του ενεργητικής σκέψεως, για την οποία ο δάσκαλος του υποβάλλει εύστοχα την αφορμή».

Και συνεχίζει: «για τους μαθητές των ανωτέρων τάξεων υπάρχουν λέσχες και καθένας εγγράφεται όπου του αρέσει: λέσχη Ελληνικής φιλολογίας, Αγγλικής, Διεθνών Σχέσεων, Επιστημών και Εμπορίου, Προσκοπισμού. Οι μαθητές εκδίδουν δικά τους έντυπα, μαθαίνουν να διοικούν και να διοικούνται, να συνεργάζονται, να έχουν γνώμη και να την εκφράζουν, να θεσμοθετούν». Αυτές οι λέσχες, αργότερα μετονομάστηκαν «Όμιλοι» και εξελίχθηκαν σ’ έναν από τους πιο σημαντικούς εξωδιδακτικούς θεσμούς του σχολείου.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε, εξ αρχής, στην τέχνη. Από τη σκηνή της αίθουσας Χωρέμη (δωρεά του Κωνσταντίνου Χωρέμη), με την παράσταση «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, εγκαινιάστηκε η θεατρική πορεία του Καρόλου Κουν, ο οποίος εκείνα τα χρόνια ήταν καθηγητής αγγλικών στο σχολείο.

Παράλληλα με τη διδασκαλία, είχε ιδρύσει μία ερασιτεχνική θεατρική ομάδα από καθηγητές, τους Athens College Players, με τους οποίους ανέβαζε αξιόλογες παραστάσεις, με συχνά τολμηρούς νεωτερισμούς. Αυτές ενέπνευσαν και προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών μαθητών, οι οποίοι αργότερα άφησαν το αποτύπωμά τους στον χώρο του ελληνικού θεάτρου (Σολομός, Χορν, Μουσαίος, Μ. Αργυράκης).

Αντίστοιχα, ο καταξιωμένος μουσικολόγος Μίνως Δούνιας και ο ζωγράφος Κώστας Πλακωτάρης, ως καθηγητές του Κολλεγίου, έθεσαν τα γερά θεμέλια για τη σημαντική κολεγιακή παράδοση στον τομέα των εικαστικών τεχνών. Μέσα από το Κολλέγιο αναδείχθηκαν σπουδαίοι άνθρωποι του πολιτισμού.

Ταυτόχρονα, η Πηνελόπη Δέλτα, επιθυμώντας να διασφαλίσει τη μελλοντική λειτουργία του Ταμείου Υποτροφιών, ιδρύει το «Κεφάλαιο Προικοδοτήσεως των Υποτροφιών του Κολλεγίου Αθηνών», καταθέτοντας το ποσό του ενός εκατομμυρίου δραχμών.

Μία ακόμη πρωτοβουλία του Ομήρου Ντέιβις είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση, το 1931, του Συλλόγου Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών (ΣΑΚΑ). Ο ετήσιος χορός των αποφοίτων αποτέλεσε για πολλά χρόνια ένα κοσμικό γεγονός για την Αθήνα, αλλά και σημαντική πηγή εσόδων για το Ταμείο Υποτροφιών. Μερικά χρόνια αργότερα, ο ΣΑΚΑ απέκτησε αδελφάκια, στις ΗΠΑ και στη Βρετανία. Η στενή σχέση των αποφοίτων με το σχολείο ή η μεταξύ τους αλληλοϋποστήριξη είναι διαχρονικά ιδιαίτερα ισχυρές και εκφράζονται ποικιλοτρόπως. Η Επιτροπή Αποφοίτων για την Ενίσχυση του Ταμείου Υποτροφιών (Alumni Fund Drive) ή τα ετήσια reunions, που καθιερώθηκαν το 1988 με αφορμή τη συμπλήρωση των 50 χρόνων από την αποφοίτηση της τάξης του ’38, αποτελούν ένα μικρό ενδεικτικό παράδειγμα.

Το Μπενάκειο κατά τη διάρκεια και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το Μπενάκειο επιτάσσεται από το Υπουργείο Πολέμου και γίνεται στρατιωτικό νοσοκομείο (11ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο), ενώ μετά την εισβολή των Γερμανών περνά στα χέρια των δυνάμεων Κατοχής πάλι ως νοσοκομείο για Βρετανούς αιχμαλώτους και λίγο αργότερα για Γερμανούς στρατιώτες.

Όταν μετά από 7 μήνες τα σχολεία ανοίγουν, το Κολλέγιο στεγάζεται σ’ ένα πρώην δημόσιο μαιευτήριο στην οδό Ακαδημίας 40 («Κεντρικόν», σήμερα εκεί στεγάζεται το Μέγαρο του Ταμείου Παρακαταθηκών & Δανείων), το οποίο παραχώρησε ο Λάμπρος Ευταξίας, και σ’ ένα νοικιασμένο σπίτι στο Ψυχικό, επί της οδού Πάρνηθος 22 («Παράρτημα»). Το σχολείο λειτούργησε μόνο με το ελληνικό διδακτικό προσωπικό και παρ’ όλο που τα μαθήματα γινόντουσαν σε αντίξοες συνθήκες, χάριν των προσπαθειών της διεύθυνσης (Ε. Τρουλλινός, Φ. Φυλακτόπουλος, Στ. Δημητρακόπουλος) το πνεύμα του Κολλεγίου, οι διάφοροι θεσμοί και το υψηλό επίπεδο διδασκαλίας διατηρήθηκαν. Εκείνη την περίοδο δε οργανώνονταν συσσίτια στην Αθήνα και στο Ψυχικό για το προσωπικό και τους άπορους μαθητές του σχολείου.

Η αποχώρηση των Γερμανών άφησε το Μπενάκειο λαβωμένο και τα διάφορα αρχεία του σχολείου κατεστραμμένα. Το μόνο που έμεινε από εκείνη την εποχή είναι μια σειρά από σατυρικές νωπογραφίες στους τοίχους μιας αίθουσας, εμπνευσμένες από τη ζωή τους στην Ελλάδα. Η χαρά για την απελευθέρωσή του δεν κράτησε για πολύ, γιατί πέρασε στα χέρια των Βρετανών και χρειάστηκαν πολλές ενέργειες αρμόδιων φορέων και αρχών ώστε να επιστρέψει στο ΕΕΙ στις 12/11/1945. Η σχολική χρονιά 1945-46 άρχισε με 594 μαθητές και 132 οικοτρόφους.

Ολόκληρο εκείνον τον χρόνο ο Ο. Ντέιβς ταξίδεψε στην Αμερική εξασφαλίζοντας χορηγίες από ομογενείς και φιλέλληνες, ώστε να αποκατασταθούν οι τεράστιες κτιριακές ζημιές αλλά και να δοθούν πάνω από 300 υποτροφίες.

Μεταπολεμικά και κατόπιν εράνου μεταξύ αποφοίτων, γονέων και φίλων του Κολλεγίου από Ελλάδα και Αμερική, αρχίζει η κατασκευή της δυτικής πτέρυγας του Μπενακείου, καθώς επίσης η οικοδόμηση μιας σειρά κτιρίων για τη στέγαση των οικότροφων και των υπηρεσιών του Οικοτροφείου, διευθυντής του οποίου ήταν ο Γ. Φυλακτόπουλος. Την επιστασία των εργασιών είχε ο Δημήτρης Χάλαρης, γνωστός ως ο «Μαστρο-Μήτσος».

Εκείνη την εποχή το συρματόπλεγμα που έφραζε τα 150 στρέμματα της περιοχής αντικαταστάθηκε από μαντρότοιχο, ύψους περίπου δύο μέτρων, τον οποίο έφτιαξε ο μπαρμπα-Γιάννης Γεμελιάρης, ένας από τους καλύτερους εργάτες που είχε ποτέ στην υπηρεσία του το Κολλέγιο. Κτίζεται δεύτερο γήπεδο ποδοσφαίρου και το 1954 εγκαινιάζεται το Στάδιο Δέλτα, στο οποίο δίδεται το όνομα του «πατέρα» του Κολλεγίου, και οι ετήσιες γυμναστικές επιδείξεις θα ονομαστούν «Δέλτεια».

Εκτός από τα οικοδομικά έργα, εφαρμόζεται ένα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που εισάγει μεταξύ άλλων καινοτομιών τα μαθήματα επιλογής («Επιλογές»).

Το καλοκαίρι του 1959 το Μπενάκειο πρωταγωνίστηκε στον ελληνικό κινηματογράφο, στην ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο». Η ταινία πραγματεύεται τον έρωτα της πλούσιας και κακομαθημένης μαθήτριας Λίζας Παπασταύρου (Αλίκη Βουγιουκλάκη), με τον φτωχό, φιλότιμο αλλά και ζόρικο καθηγητή της, Πάνο Φλωρά (Δημήτρη Παπαμιχαήλ), ο οποίος είχε αίσιο τέλος, αφού όμως πρώτα ο καθηγητής, στην προσπάθειά του να τη συνετίσει, της είχε ρίξει κάμποσα χαστούκια.

Οι νέες εγκασταστάσεις και ο εκσυγχρονισμός του Κολλεγίου Αθηνών

Αναπόσπαστο στοιχείο της φιλοσοφίας του Κολλεγίου Αθηνών είναι η συστηματική καλλιέργεια στους μαθητές πνεύματος συλλογικής δράσης και αλληλεγγύης, ενδιαφέροντος για τα κοινά. Ενστερνιζόμενη αυτές τις αρχές, η Μαθητική Κοινότητα, η οποία είχε συγκροτηθεί (με εκλεγμένο Συμβούλιο και άλλα όργανα), από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του σχολείου, πραγματοποίησε (και συνεχίζει έως τις μέρες μας) ποικίλες δράσεις με κοινωνικό πρόσημο, όπως π.χ. η κάλυψη δαπάνης ανέγερσης ή συντήρησης και εξοπλισμού σχολείων σε ακριτικές περιοχές, η οικονομική βοήθεια σε σεισμοπαθείς ή σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, η αποστολή βιβλίων σε σχολεία για ίδρυση βιβλιοθηκών κ.ά., με χρήματα προερχόμενα αρχικά από τον «χριστουγεννιάτικο έρανο», που διενεργούσε το Μαθητικό Συμβούλιο, ή από τα «λιτά γεύματα» και αργότερα από διάφορες εκδηλώσεις, όπως το ετήσιο «Πανηγύρι» του Λυκείου.

Το 1962, η Μαθητική Κοινότητα βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών για την «κοινωφελή και εθνωφελή» δράση της.

Με την πάροδο των χρόνων, το Κολλέγιο εκσυγχρονίζεται ως προς τις εγκαταστάσεις και τις υποδομές και οι μαθητές τριπλασιάζονται (τη σχολική χρονιά 1974-75 είχε 1.513 μαθητές, εκ των οποίων οι 180 είναι οικότροφοι). Αποκτά νέα Βιβλιοθήκη (θεωρείται η μεγαλύτερη και παλαιότερη σχολική βιβλιοθήκη της Ελλάδας), Κτίριο Θετικών Επιστημών εξοπλισμένο με πρωτοποριακά για την εποχή του εργαστήρια και εποπτικά μέσα διδασκαλίας, Γλωσσικό Εργαστήριο 72 θέσεων, ηλεκτρονικό υπολογιστή (δωρεά του αποφοίτου Μιχάλη Δερτούζου ’54), κολυμβητήριο (δωρεά του Αλ. και Δέσποινας Γαβριήλ), γήπεδα, στεγασμένο γυμναστήριο αλλά και εκκλησία, τον Ι.Ν. των Παμμεγίστων Ταξιαρχών.

Ο ναός, δωρεά του Ιωάννου Καρρά, οικοδομήθηκε σε σχέδια του απόφοιτου αρχιτέκτονα Παύλου Μυλωνά και είναι αντίγραφο του βυζαντινού ναού των Αγίων Αποστόλων που βρίσκεται στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Ο θεσμός των Forensics (ρητορική εξάσκηση στον δημόσιο λόγο-διάλογο, στα αγγλικά) μπαίνει στη ζωή των μαθητών, οι οποίοι μετέχουν σε διασχολικούς και διεθνείς διαγωνισμούς, σημειώνοντας σημαντικές διακρίσεις.

Τον Νοέμβριο του 1974 θεμελιώνεται στην Κάντζα Αττικής ένα νέο διδακτήριο για να στεγαστεί ολόκληρο το δημοτικό σχολείο. Η έκταση των 165 στρεμμάτων αλλά και τα απαιτούμενα κεφάλαια, είναι δωρεά του ευεργέτη Μποδοσάκη Αθανασιάδη (1891-1979). Το «Μποδοσάκειο» εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1977, παρουσία του δωρητή, του υπ. Παιδείας Γεωργίου Ράλλη κ.ά.

Την ίδια χρόνια, η Ακαδημία Αθηνών βραβεύει πέντε φιλολόγους του Κολλεγίου για τη συγγραφή βιβλίων αναφερομένων στη διδασκαλία του αρχαίου ελληνικού λόγου. Είναι παράδοση από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του σχολείου, το κρατικό πρόγραμμα διδακτικών βιβλίων να συμπληρώνεται με άλλα, ειδικά γραμμένα από τους καθηγητές του Κολλεγίου για τους μαθητές του. Πρωτοπόροι ήταν ο Χαρίλαος Λαγουδάκης και ο Νικηφόρος Ελεόπουλος που εισήγαγαν μια νέο μέθοδο διδασκαλίας της ιστορίας, βασισμένη σε μια κριτική προσέγγιση και όχι σε μια στείρα απομνημόνευση. Όλες οι ενότητες της αρχαίας, μεσαιωνικής και νεότερης ιστορίας πήραν τη μορφή βιβλίου (1933-1936).

Η μετατροπή του σχολείου από αρρένων σε μεικτό, η οικονομική κρίση

Το 1977 είναι σταθμός στην ιστορία του Κολλεγίου. Μετά από 52 χρόνια, παύει να είναι «σχολείο αρρένων». Το άβατο καταργείται, στη σχολική χρονιά 1977-78 εγγράφονται κορίτσια και το σχολείο γίνεται «μεικτό», διατηρώντας όμως το «Άνδρας Τρέφον» στον θυρεό του. Οι πρώτες 69 μαθήτριες, ποσοστό 25% του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού, αποφοιτούν το 1988, κατεβαίνοντας την κεντρική μαρμάρινη σκάλα του Μπενακείου κατά τη διάρκεια της τελετής αποφοίτησης (Commencement). Στην πάροδο των χρόνων, στα σκαλοπάτια αυτά έχουν απαθανατιστεί πολλές στιγμές της κολλεγιακής ζωής.

Μια σοβαρότατη οικονομική κρίση με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπο το Κολλέγιο το 1983, αντιμετωπίστηκε με σκληρά μέτρα περιστολής δαπανών και τη διεξαγωγή μιας μεγάλης εκστρατείας, «εκστρατεία S.O.S.» (Save-Our-School) όπως ονομάστηκε, για συγκέντρωση χρημάτων. Η εκστρατεία απέβη επιτυχής χάριν στη γενναιόδωρη ανταπόκριση εκ μέρους των αποφοίτων, καθηγητών, γονέων, φίλων αλλά και της καθοριστικότατης συμβολής του Γιάννη Λάτση.

Το 1983 σταμάτησε η λειτουργία του Οικοτροφείου και στα κτίριά του στεγάστηκε το Δημοτικό του Κολλεγίου Ψυχικού (αδελφού σχολείου του Κολλεγίου Αθηνών), μέχρι τη μετεγκατάστασή του, το 1995, στο Λάτσειο Διδακτήριο στην Κάντζα, δωρεά του ευεργέτου του Κολλεγίου, Γιάννη Λάτση.

Από το 1980 αρχίζει η λειτουργία μιας νέας σχολικής μονάδας, με την επωνυμία «Κολλέγιο Ψυχικού» (σε πρώτη φάση μόνο με δημοτικό), ενώ  το 1981 ένας παλαιός μαθητής του Κολλεγίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου, γίνεται πρωθυπουργός της Ελλάδος. Τον πρωθυπουργικό θώκο κατέλαβαν αργότερα ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Αντώνης Σαμαράς, ο Λουκάς Παπαδήμος και ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Πολλοί δε απόφοιτοι του Κολλεγίου έχουν καθίσει ή κάθονται ως βουλευτές ή υπουργοί στα έδρανα της Βουλής.

Το νέο Θέατρο του Κολλεγίου (830 θέσεων) στο Ψυχικό κατασκευάστηκε με πόρους από το «US Agency of International Development from the American People». Εγκαινιάστηκε το 1982 από τη Μαργαρίτα Παπανδρέου, ενώ η σκηνή του Θεάτρου από την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων, το παιδί-θαύμα της μουσικής, ο 14χρονος τότε Δημήτρης Σγούρος, ερμήνευσε στο πιάνο έργα γνωστών συνθετών. Έκτοτε, το Θέατρο του Κολλεγίου παίζει πρωταρχικό ρόλο στη σχολική λειτουργία, αλλά συγχρόνως αποτελεί μορφωτικό και πνευματικό κέντρο και συμβάλλει στην πολιτιστική ζωή της Αθήνας, φιλοξενώντας σειρά εκδηλώσεων.

Ανταποκρινόμενο άμεσα στις απαιτήσεις και προκλήσεις του ελληνικού και διεθνούς περιβάλλοντος, το Κολλέγιο εντάσσει από το ακαδημαϊκό έτος 2000-2001 στο Λύκειο του Κολλεγίου Ψυχικού το Πρόγραμμα «Ιnternational Baccalaureate» (IB) για μαθητές που επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό. Στο εξοπλισμένο Informatics Center (δωρεά του Γ. Οικονόμου), που λειτουργεί από το 2014 στο νέο κτίριο Αλεξάνδρα Μαρτίνου, οι μαθητές έρχονται σ’ επαφή και εκπαιδεύονται στα τελευταία επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας, ενώ στο δίγλωσσο νηπιαγωγείο «Ιωάννης Μ. Καρράς» (δωρεά της Φωτεινής Λιβανού και της Αλεξάνδρας Βουρέκα-Πεταλά εις μνήμην του πατέρα τους, Ιωάννη Μ. Καρρά), κάνουν τα προσχολικά τους βήματα τα μετέπειτα πρωτάκια του σχολείου.

Το Κολλέγιο Αθηνών σήμερα

Το 2011, η Ακαδημία Αθηνών βραβεύει το Κολλέγιο Αθηνών για την επί 85 χρόνια προσφορά του στην εκπαιδευτική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδος, καθώς και για την πολύπλευρη κοινωνική του δράση.

Το Κολλέγιο Αθηνών μπαίνει στον 2ο αιώνα της ζωής του, ατενίζοντας με σιγουριά, εξωστρέφεια και αισιοδοξία το μέλλον. Το «Άνδρας Τρέφον» στον θυρεό αντικαταστάθηκε από το «Πολίτας Τρέφον», με ιδιαίτερη εννοιολογική σημασία. Όπως ανέφερε ο διευθυντής, κος Σπύρος Πολάλης, «Στόχος μας είναι να βελτιώσουμε και άλλο το Σχολείο. Διαφοροποιούμε την εκπαίδευση από την παιδεία. Δεν αρκεί τα παιδιά να ξέρουν καλά μαθηματικά ή αρχαία, αλλά πρέπει να διαμορφώσουμε χαρακτήρες, να δημιουργήσουμε “χρήσιμους” πολίτες για την Ελλάδα και τον κόσμο, κάτι που είναι ιδιαίτερα δύσκολο, γιατί, δυστυχώς, η κοινωνία πηγαίνει σ’ άλλες κατευθύνσεις. Αυτό είναι το μεγάλο μας στοίχημα».

Διαβάζοντας κάποιος την εντυπωσιακή ιστορία του Κολλεγίου, καθώς και άλλων σχολείων ή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που ιδρύθηκαν πριν ή μετά από αυτό, είναι δύσκολο να μην αισθανθεί ευγνωμοσύνη αλλά και αμέριστο θαυμασμό για την αγάπη και το όραμα που είχαν ορισμένοι εμπνευσμένοι άνθρωποι για το καλό της πατρίδας τους, για το πόσο ανοικτόμυαλοι ήταν για την εποχή τους και για το πόσο αγωνιστήκαν, προσφέροντας ανιδιοτελώς χρόνο αλλά και χρήμα για την υλοποίηση των ευγενών στόχων τους.

Το δε παρακάτω απόσπασμα, από τη διαθήκη του Στ. Δέλτα προς τους φυσικούς του κληρονόμους, φανερώνει το μεγαλείο του ανδρός « [...] με τα ποσά που δίνω και έδωσα στο Κολλέγιον Αθηνών, δεν σας μένουν, παιδιά μου, μεγάλα πράματα να μοιρασθήτε […] Και εσείς όπως και εγώ πιστεύετε πως η κοινωνία που ζούμε είναι κι αυτή συγκληρονόμος μας ή και συνιδιοκτήτης της περιουσίας μας».

Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του Κολλεγίου Αθηνών

Κατά τη διάρκεια της Εκατονταετηρίδας, έχουν προγραμματισθεί μια σειρά από εκδηλώσεις και δράσεις που θα αναδείξουν τα επιτεύγματα της εκατοντάχρονης πορείας του Σχολείου, καθώς και τους πρωτοποριακούς θεσμούς που έχουν διαμορφώσει την ξεχωριστή προσωπικότητά του. Κεντρική θέση στον εορτασμό έχουν δύο διεθνή εκπαιδευτικά συνέδρια που θα εστιάσουν στις καινοτόμες μεθόδους που ακολουθούν οι εκπαιδευτικοί του Κολλεγίου και στον τρόπο που η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση αντιμετωπίζουν τα μεγάλα θέματα του 21ου αιώνα. Ομιλητές από το εξωτερικό και την Ελλάδα θα αναφερθούν σε θέματα ηθικής και αξιών της εκπαίδευσης, πολιτειακής αγωγής και δημοκρατίας και στον ρόλο της τεχνολογίας στην εκπαίδευση. Την Άνοιξη του 2026 θα πραγματοποιηθεί και τρίτο συνέδριο, στο οποίο θα συζητηθούν οι αρχές που διέπουν το εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό μέλλον του Κολλεγίου Αθηνών.

Παράλληλα, θα πραγματοποιηθούν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Έχουν προγραμματισθεί μια μουσική εκδήλωση στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με τη συμμετοχή μαθητών από τις Ορχήστρες και τις Χορωδίες του Σχολείου και αποφοίτων μουσικών, καθώς και μια Εικαστική Έκθεση στο Ζάππειο Μέγαρο με έργα μαθητών και αποφοίτων καλλιτεχνών.

Επίσης, τον Μάιο στο Θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών θα παρουσιαστεί η επετειακή έκθεση για τα 100 χρόνια ιστορίας του Κολλεγίου Αθηνών, με υλικό που έχει συγκεντρωθεί από μέλη της Κολλεγιακής οικογένειας, σε επιμέλεια Άννας Ενεπεκίδου, υπεύθυνης εκθέσεων του Αρχείου της Βουλής και απόφοιτος.

ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ ΣΤΟ NEWSLETTER ΜΑΣ

Tα καλύτερα άρθρα της ημέρας έρχονται στο mail σου

Δειτε περισσοτερα