Μελίσσια στα μπαλκόνια της Αθήνας

Θα δοκιμάζατε μέλι από τα Πετράλωνα, του Ζωγράφου, την Ηλιούπολη κι άλλες γειτονιές της Αθήνας; Κάποιοι έχουν την περιέργεια σχετικά με τη γεύση που μπορεί να αφήνει στο στόμα ένα μέλι που γεννήθηκε ανάμεσα σε άχαρες πολυκατοικίες στην καρδιά της Αθήνας. Άλλοι, πάλι, φαίνονται δύσπιστοι. «Μα από πού τρέφονται αυτές οι μέλισσες; Δεν είναι μολυσμένο το μέλι λόγω του καυσαερίου; Επιτρέπεται να έχει κανείς μελίσσια σε τόσο κοντινή απόσταση από τους ανθρώπους;» αναρωτιούνται. Απαντήσεις σε όλα δίνουν ο Νίκος Χατζιηλίας και η Μαρίλη Καρρά, ένα ζευγάρι μελισσοκόμων, που κάνουν την αστική μελισσοκομία πράξη, με όραμα να γίνει μια ευρύτερη τάση και κάποια στιγμή να βλέπουμε στα μπαλκόνια, στους κήπους και στις ταράτσες των πολυκατοικιών μας πολύβουα, εργατικά μελίσσια, όπως συμβαίνει σε ορισμένες πρωτεύουσες του εξωτερικού. Τους συνάντησα στην ταράτσα μιας πολυκατοικίας στην Ηλιούπολη κατά τη διάρκεια μιας τυπικής επιθεώρησης του μελισσιού τους.

Ο Νίκος, με σπουδές στο βιομηχανικό σχέδιο, ξεκίνησε τη μελισσοκομία μέσα στην καραντίνα ως μέσο επανασύνδεσης με τη φύση, και η Μαρίλη, εργαζόμενη ως ελέγκτρια εναέριας κυκλοφορίας, τη γνώρισε μέσω του συντρόφου της κι έγινε περήφανη βοηθός του. «Ανέκαθεν τρώγαμε πολύ μέλι και ήμασταν σε μια φάση που είχαμε σταματήσει να τρώμε ζάχαρη και ψαχνόμασταν γύρω από τη μακροβιοτική διατροφή, με όσο το δυνατόν πιο φυσικές τροφές. Παράλληλα μας άρεσε η διαδικασία συλλογής της τροφής, γνωστό και ως foraging, τόσο στην εξοχή αλλά και μέσα στην πόλη. Για παράδειγμα, ξέραμε από πού θα κόψουμε μούσμουλα ή βερίκοκα σε περιοχές της Αθήνας. Καθώς θέλαμε να είμαστε σίγουροι για την ποιότητα του μελιού που καταναλώναμε αλλά και να έρθουμε πιο κοντά στη φύση, αποφάσισα μέσα στο lockdown να γραφτώ σε ένα σεμινάριο μελισσοκομίας. Ταυτόχρονα πήρα δύο μελίσσια κι έτσι έγινε η αρχή»,  λέει ο Νίκος.

Μελίσσια στα μπαλκόνια της Αθήνας: Το πείραμα της αστικής μελισσοκομίας

Το ζευγάρι ίδρυσε την περιβαλλοντική οργάνωση Αστική Μέλισσα, με επιθυμία να αποκαταστήσουν τη χαμένη επαφή του ανθρώπου με τη φύση μέσα από τον κόσμο των μελισσών, ενώ παράλληλα ασχολούνται ενεργά με την πρακτική της αστικής μελισσοκομίας παράγοντας βιώσιμο μέλι από τις γειτονιές της Αθήνας. Με βάση τον Νίκο, όσο κι αν μας φαίνεται περίεργο, το αστικό περιβάλλον ευνοεί την ανάπτυξη των μελισσών. Αλλά πώς; «Είχαμε ακούσει από έναν φίλο ότι μπορείς να βγάλεις μέλι νεραντζιάς μέσα στην πόλη και με ιντρίγκαρε! Στην αρχή έβαλα κάποια μελίσσια στο μπαλκόνι του σπιτιού μου στη Γλυφάδα, μετά στα Πετράλωνα και στη Βούλα. Είδα ότι πάνε περίφημα, παρήγαγαν εξαιρετικό μέλι, και αποφάσισα να το συνεχίσω σε πιο εκτεταμένη κλίμακα. Το τσιμέντο και η οδοποιία κάνουν το κλίμα πιο ήπιο κατά τη διάρκεια του χειμώνα σε σχέση με την εξοχή, κι αυτό είναι κάτι που βοηθάει τις μέλισσες. Παρ’ όλο που η πόλη δεν παρέχει το στοιχείο της φύσης σε ποσότητα, διαθέτει μεγάλη ποικιλία, γίνεται αλληλοεπικάλυψη ανθοφοριών και από τον χειμώνα μέχρι τα μέσα Ιουλίου η μέλισσα δεν ξεμένει ποτέ από φαγητό, ενώ δεν έχει και ανταγωνισμό με άλλα μελίσσια».

Από πού τρέφονται οι μέλισσες της πόλης; Η συνηθέστερη ερώτηση που κάνουν στο ζευγάρι αφορά τη συλλογή τροφής των μελισσών. Σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, αν υπάρχει βουνό ή δάσος σε απόσταση 5χλμ, οι μέλισσες πετούν ως εκεί, ενώ αυτές που ζουν στο κέντρο της Αθήνας πηγαίνουν σε ανθοφόρα δέντρα που βρίσκονται στα πάρκα, στα πεζοδρόμια και στις αυλές ή στα φυτά των μπαλκονιών και των ταρατσών.

Μελίσσια στα μπαλκόνια της Αθήνας: Το μέλι δεν είναι μολυσμένο;

Έπειτα πολλοί προβληματίζονται για την ποιότητα του μελιού εξαιτίας των ρύπων της ατμόσφαιρας. «Υπάρχει γενικά η ανησυχία πως οτιδήποτε φαγώσιμο προέρχεται από την πόλη είναι μολυσμένο. Προς έκπληξή μας, έπειτα από αναλυτικές συζητήσεις με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, που έχουν μελίσσια, αλλά και έπειτα από εργαστηριακές αναλύσεις που πραγματοποιούμε κάθε χρόνο, προκύπτει ότι το μέλι από την Αθήνα βγαίνει πεντακάθαρο, αγνό και πολύ νόστιμο», εξηγούν.

Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα σας έλεγε ότι είναι επίφοβο να βρίσκεται ένα μελίσσι σε μπαλκόνι πολυκατοικίας; Επιτρέπεται να υπάρχουν μελίσσια σε τόσο κοντινή απόσταση από τους ανθρώπους;

«Για αρχή θα του εφιστούσαμε την προσοχή γύρω από τη μέλισσα και τους λόγους που είναι απαραίτητη στο περιβάλλον. Το φροντισμένο μελίσσι που κοιτάει τη δουλειά του και δεν ενοχλεί γιατί να το ενοχλήσεις; Δεν έχουμε παράπονα, αλλά αυτός που θα διαμαρτυρηθεί θα το κάνει από ημιμάθεια. Γι’ αυτό θέλουμε να αναιρέσουμε την εικόνα που έχουν πολλοί για τη μέλισσα ότι είναι επικίνδυνο ζώο και έχουμε ευθύνη ως μελισσοκόμοι, με τη σωστή πρακτική να τους το αποδείξουμε. Ευτυχώς οι νέοι, που είναι και πιο ευαισθητοποιημένοι περιβαλλοντικά σε σχέση με τους παλαιότερους, καταλαβαίνουν την αξία της, δεδομένης και της παγκόσμιας μείωσης του πληθυσμού της.  Δυστυχώς, δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που να στηρίζει την άσκηση της αστικής μελισσοκομίας και είναι ένας από τους στόχους μας να θεσπιστεί αυτό, όπως συμβαίνει σε πολλά μέρη του κόσμου, στο Λονδίνο και στο Παρίσι για παράδειγμα. Μέσα στο Παρίσι συγκεκριμένα ζουν 3.000 μελίσσια και ο κόσμος είναι περήφανος που παράγει μέλι η πόλη τους. Αυτό είναι που θέλουμε να πετύχουμε κι εμείς: να αλλάξουμε την κουλτούρα του μέσου Αθηναίου, να είναι υποστηρικτικός σε ό,τι φέρνει τη φύση πιο κοντά στην πόλη μας και να έχει αυτάρκεια σε προϊόντα υψηλής αξίας όπως το μέλι».

Μέλι από τα Πετράλωνα 

Στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης λειτουργεί το φυσικό κατάστημα Αστική Μέλισσα, απ’ όπου μπορεί να προμηθευτεί κανείς το αθηναϊκό μέλι. Τα βάζα φέρουν ονομασίες ανάλογα με την περιοχή από όπου προέρχεται το μέλι, όπως Πετράλωνα, Ζωγράφου, Αγία Βαρβάρα, Ηλιούπολη, Κηφισιά, Βύρωνας, Γλυφάδα και άλλα. Παράλληλα, στο πλαίσιο της οργάνωσης πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά σεμινάρια σχετικά με το πώς ασκείται η μελισσοκομία εντός και εκτός πόλης. Έτσι, το μελισσοκομικό εργαστήρι του ζευγαριού στου Ζωγράφου είναι επισκέψιμο για όποιον επιθυμεί να έρθει σε επαφή με τον κόσμο των μελισσών, ενώ προσεχώς ξεκινούν τα workshops για τη μεταχείριση του κεριού και την παρασκευή κηραλοιφών καθώς και γλυκών με βάση το μέλι. «Το μέλι που βγάζουμε από τα άνθη της Αθήνας ενδεικτικά έχει ευκάλυπτο, νεραντζιά, αείλανθο, βραχυχίτωνα, πεύκο, κουτσουπιά και ακακία. Είναι ανοιχτόχρωμο, παχύρευστο –σχεδόν κολλώδες–, πολύ αρωματικό, φρουτώδες και πλούσιο στη γεύση. Κάθε γειτονιά έχει διαφορετική ανθοφορία και γεύση κατ’ επέκταση. Μέσα από τις δράσεις μας, προσπαθούμε όχι απλώς να φέρουμε τους κατοίκους της πόλης πιο κοντά στη μέλισσα και τη φύση, αλλά και να τους αποφορτίσουμε από την αγχωτική ρουτίνα της καθημερινότητας. Για εμάς η μέλισσα φέρνει την ισορροπία στους γρήγορους ρυθμούς της ζωής, η χειρωνακτική εργασία σε ηρεμεί και το βουητό της μέλισσας είναι θεραπευτικό. Δεν είναι τυχαίο που πολλοί αποκαλούν το “ζζζζ” της μέλισσας ήχο του σύμπαντος».

Kινδυνεύουν οι μέλισσες στην Αττική;

Αναρωτιέμαι, όμως, πόσο εύκολο είναι να καθιερωθεί η πρακτική της μελισσοκομίας μέσα στην πόλη. «Το να χειρίζεσαι μέλισσες απαιτεί υπευθυνότητα. Ένα μελίσσι που δεν φροντίζονται σωστά οι ανάγκες του μπορεί να γίνει επιθετικό. Χρειάζεται γνώση σχετικά με τους κατάλληλους χειρισμούς, τις θεραπείες, το τι να κάνεις αν ξεμένουν από τροφή, πώς να αποτρέπεις τις σφήκες και τα πουλιά και άλλες διαδικασίες. Γι’ αυτό δεν μπορώ να πω στον κόσμο να τρέξει μαζικά και να τοποθετήσει μελίσσια στις αυλές του ώστε να φτιάξουμε έναν μελισσοκομικό παράδεισο. Ωστόσο, κάθε περιοχή της Αθήνας μπορεί να “σηκώσει” μελίσσια και να παράγεται μια συγκεκριμένη ποσότητα μελιού».

Σύμφωνα με τους περισσότερους μελισσοκόμους, η φετινή χρονιά ήταν κακή, ενώ, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, χρόνο με τον χρόνο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διατηρείται ο αριθμός των μελισσιών και να παραμένουν εύρωστα. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, ωστόσο ο καθένας μας ατομικά μπορεί να βοηθήσει στην επιβίωσή τους μέσα στην πόλη με απλές κινήσεις.

Λένε ο Νίκος και η Μαρίλη: «Ας τοποθετούμε στα μπαλκόνια και στους κήπους μας κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες ένα πιατάκι με νερό και λίγες πετρούλες γύρω, για να πίνουν και να ξαποσταίνουν και ας φυτεύουμε μελισσοκομικά φυτά, όπως δεντρολίβανο, αρμπαρόριζα, βασιλικό, δυόσμο, κουμκουάτ, λεμονιές κι ας αφήνουμε μια γωνιά με χόρτα για να φωλιάζουν οι επικονιαστές».

Στο πλαίσιο ευαισθητοποίησης απέναντι στην αστική μελισσοκομία, ο Νίκος με τη Μαρίλη παρέχουν τη δυνατότητα υιοθεσίας ενός μελισσιού, κατά την οποία ο ανάδοχος μπορεί να επισκέπτεται το μελίσσι του για να παρακολουθεί ή και να συμμετέχει στην εξέλιξή του και στο τέλος να πάρει μέλι από τον τρύγο του.