Λευτέρης Παπαδόπουλος: «Και μόνο από τα τραγούδια μπορείς να καταλάβεις τη σχέση μου με την Αθήνα»

Πηγαίνοντας να συναντήσω τον Λευτέρη Παπαδόπουλο στο σπίτι του, σκεφτόμουν αν θα πρέπει να φτιάξω ερωτήσεις. Τελικά η πρώτη ερώτηση που του έκανα αποδείχθηκε η πιο παράξενα άστοχη, αφού τον βοήθησε να ξεχυθεί.

Η Αθήνα, αν ήταν ένας στίχος, ποιος θα ήτανε;
Μην το προδιαθέτεις, διότι με το που με βάζεις να πω έναν στίχο είναι σα να θέτεις εσύ το συναίσθημά μου. Για την Αθήνα έχω γράψει τόσα τραγούδια. Πρώτα απ’ όλα έχω γράψει δεκαπέντε τραγούδια για τη γειτονιά μου η οποία κάποτε ήταν καρδιά της Αθήνας. Μιλάω για τη γειτονιά η οποία κυκλώνεται από την 3ης Σεπτεμβρίου και καταλήγει στην πλατεία Κυριακού, πλατεία Βικτωρίας πλέον. Ήταν μία γειτονιά πολύ ενδιαφέρουσα, έμεναν φτωχοί άνθρωποι κατά κανόνα, αλλά είχε και πολλούς διανοούμενους, καθηγητές πανεπιστημίου όπως ο Πράτσικας Γιορώκας, μουσικούς. Εκεί έμενε ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης, ήταν αυτός ο οποίος είχε κάνει την οπερέτα «Ο Βαπτιστικός». Λίγο πιο πάνω, στην Πατησίων, υπάρχει εκεί ένα μικρό στενάκι, η Αινιάνος, εκεί έμενε ο σημαντικός ποιητής Εμπειρίκος. Η περιοχή μας είχε και δύο μικρές ομάδες ποδοσφαίρου. Οπότε το θέμα είναι τρυφερό για μένα, γιατί στην Αθήνα γεννήθηκα, μεγάλωσα και έκανα οικογένεια. Για αυτή τη γειτονιά έχω γράψει πολλά τραγούδια, με στίχους όπως «...κύλαγε το τσέρκι στην οδό Φυλής», «...σπίτι παλιό, ήσουν εδώ, Φυλής και Δεριγνύ», «Ο παλιός φωνόγραφος...», «Ξημερώνει Κυριακή»). Και το τραγούδι το κλασικό που λέει η Χαρούλα Αλεξίου... «Σάββατο κι απόβραδο και ασετιλίνη στην Αριστοτέλους που γερνάς... έβγαζα απ’ τις τσέπες μου φλούδες μανταρίνι».

Κάθε φορά που ακούω τον στίχο «σου ’ριχνα στα μάτια να πονάς», τσούζουν τα μάτια μου.
Ναι, γιατί το έχεις κάνει εσύ όταν ήσουν παιδί.

Σε ποιον δρόμο μένατε;
Στην οδό Φωκαίας, έναν κάθετο δρόμο που άρχιζε από την οδό Αριστοτέλους και κατέληγε κάτω στη Μιχαήλ Βόδα. Εγώ έχω πολλές αναμνήσεις από αυτή τη γειτονιά, από αυτή την πόλη, τελικά. Μου φαίνεται ότι, αν σου αναφέρω τα τραγούδια, και μόνο από τα τραγούδια μπορείς να καταλάβεις τη σχέση μου με την Αθήνα και την αγάπη που έχω.  

Ωραία, ας παμε από την αρχή...
Είμαι Αρχαίος, το 1935 γεννήθηκα. Τελείωσα το Γυμνάσιο το 1953. Το 2ο Γυμνάσιο, το οποίο ήταν τότε καταπληκτικό σχολείο, είχε στην αρχή έναν Γυμνασιάρχη ο οποίος έχει θριαμβεύσει και σαν μεταφραστής αρχαίων έργων. Βρισκόταν στην πλατεία Βικτωρίας όπου υπήρχει και ένα άγαλμα για το οποίο έγραψα «Το Άγαλμα».

Από αυτό το άγαλμα είναι;
Η πατρίδα μου είναι εμένα η πλατεία Βικτωρίας και οι γύρω δρόμοι. Πραγματικά πατρίδα μου. Όταν λέμε οδός Φυλής και οδός Αριστοτέλους, αυτοί είναι κεντρικοί δρόμοι της περιοχής αυτής. Η δε οδός Φυλής όπου αρχίζει και ο δίσκος αυτός «Ο δρόμος» με μουσική του Πλέσσα. Επαναλαμβάνω, όταν έχεις αμάξωμα τα τραγούδια μιας εποχής η οποία είναι κεντρική της Αθήνας, γράφεις για την Αθήνα, δεν χρειάζεται να πεις κάτι. Και το 2ο Γυμνάσιο, όπου είχε μαθητές που έχουν «σκίσει». Στην τάξη μου ήταν ο Αλέκος Φασιανός.

Κάνατε παρέα, ήσασταν φίλοι;
Βέβαια. Ο Φασιανός και ο Χρήστος Γιανναράς μαζί...

Στην πλατεία Βικτωρίας δεν ήταν το σχολείο «Ζηρίδης» τότε;
Εκεί ήταν, όπου είχα και θανάσιμους έρωτες.

Είχε ωραία κοριτσάκια;
Ήταν μεικτό, και ήταν και πλούσιες. Περιποιημένες. Είχανε φάει, παιδί μου. Ένα κορίτσι, που εμείς οι άλλοι εκείνη την εποχή λιμοκτονούσαμε, είχε ωραίο δέρμα.

Το πρώτο σας μπάνιο στη θάλασσα πότε το κάνατε;
Το έκανα πολύ αργά. Είχα πάθει κοκίτη και εγώ και ο αδελφός μου και τότε εθεωρείτο ότι, αν δεν κάνεις μπάνιο στη θάλασσα δεν γίνεσαι καλά. Ήμουνα 12 χρονών όταν έκανα το πρώτο μου μπάνιο.

Μαγεία;
Όχι, δεν θα το έλεγα μαγεία, ήταν πρόβλημα μεγάλο, γιατί εγώ δεν ήξερα μπάνιο προφανώς, και κόντεψα να πνιγώ. Μας πήγε ο πατέρας μου στο Φάληρο, βρήκε και κάποιον βαρκάρη, του έδωσε ένα πενηντάρικο και μας έκανε μία βόλτα, αυτό ήταν όλο.

Τα παιδικά χρόνια ήταν δύσκολα, όπως των περισσότερων;
Εγώ ήμουνα πάρα πολύ φτωχός, φουκαράς. Ο πατέρας μου ήταν τσαγκάρης, πολύ ταπεινό επάγγελμα, και η μάνα μου δούλευε παραδουλεύτρα σε σπίτι. Το τραγούδι που λέει «σε καρτερούσε η ζωή, και μια παραδουλεύτρα μάνα», η μάνα μου είναι η παραδουλεύτρα. Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες, ο πατέρα μου από την Κωνσταντινούπολη, η μάνα μου από τη Ρωσία. Είχαν κακοπάθει, βασανίστηκαν για να μας μεγαλώσουν εμένα και τον αδελφό μου, τον οποίο προσφάτως έχασα. Ο πατέρας μου ήτανε Βενιζελικός. Εξαιτίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, με βάπτισαν εμένα Λευτέρη. Και με βάπτισε ένα πρωτοπαλίκαρο, τότε, του Βενιζέλου, ο Στρατηγός Στυλιανός Γονατάς, στου οποίου την οικογένεια η μάνα μου ήταν παραδουλεύτρα.

Όμως όλα αυτά για να γραφτούν από εσάς με αυτό τον τρόπο, τους οφείλετε μια ευγνωμοσύνη;
Πρέπει να πω ότι αυτά τα παιδικά μου χρόνια, μέχρι που ενηλικιώθηκαν, με βοήθησαν πάρα πολύ, έμαθα πολύ καλά ελληνικά, και ξέρετε πόσο σημαντικό είναι να ξέρεις τη γλώσσα όταν κάνεις αυτό το επάγγελμα. Ήμουν πολύ καλός μαθητής, σε ένα πολύ σκληρό και αυστηρό Γυμνάσιο, και με τέτοιου επιπέδου συμμαθητές που υπήρχε ένα είδος άμιλλας.

Τελικά είχατε ευτυχισμένα παιδικά χρόνια;
Ήμουνα ευτυχισμένος, παρότι ήμασταν πάρα πολύ φτωχοί. Ήμουνα πολύ ευτυχισμένος διότι ήμουνα πολύ καλός μαθητής με διακρίσεις, είχα έρωτες υπέροχους, είχα συμμαθητές σπουδαίους. Χρωστάω πάρα πολλά σε αυτούς τους ανθρώπους που συναναστράφηκα. Σκέψου ότι σε ηλικία 18 ετών έκανα παρέα με τον Αντώνη Σαμαράκη, ο οποίος ήταν τότε σημαντικός συγγραφέας. Τρώγαμε μαζί.

Ο πιο κοντινός σας άνθρωπος από όλους αυτούς, ποιος ήταν;
Ο Αντώνης Σαμαράκης. Εκτός από συγγραφέας, ήταν ο πιο στενός μου φίλος. Εργαζότανε τότε στο Υπουργείο Εργασίας, είχε μία καίρια θέση, έβγαζε και πέντε δεκάρες, με καλούσε κάθε βράδυ και μου έκανε τραπέζι. Εκείνο τον καιρό για μένα ένα τραπέζι ήτανε το παν. Δεν έχεις καταλάβει τι ήτανε η φτώχεια. Ο Αντώνης πέρα από αυτά ήτανε ένας συγγραφέας που εκείνο τον καιρό έδινε απαντήσεις σε ένα σωρό ερωτήματα.

Τι σας υποχρέωσε να φύγετε από αυτή τη γειτονιά;
Έζησα εκεί μέχρι το ’60, οπότε παντρεύτηκα, και τελικά κατέληξα  στην Ακρόπολη που είναι τοπόσημο. Επέλεξα να ζω εδώ που βρίσκεται η καρδιά της Αθήνας, και η καρδιά του κόσμου, η καρδιά του πολιτισμού, η Ακρόπολη. Από το σπίτι μου, από εδώ, φαίνεται η Ακρόπολη ολοζώντανη. Σημειωτέον ότι εδώ που κάθομαι και βλέπω απέναντι, έμενε ένας ζωγράφος Αθηναιολάτρης, ο Σπύρος Βασιλείου. Ένας πίνακάς του λέγεται «Γουέμπστερ 6», ήταν το σπίτι μου. Εδώ έκανε κάθε Καθαρή Δευτέρα Κούλουμα, και ερχόταν στην παρέα του ο Ελύτης, ο Σεφέρης, όλη αυτή η γενιά του ’30, η σπουδαία. Εγώ βέβαια ήμουν απών, διότι αυτοί ήτανε πολύ μεγάλοι σε επιβολή. Όλη η Ελλάδα μιλούσε γι αυτούς.

Τώρα που γίνεται όλο αυτό με τους πρόσφυγες, σε έναν άνθρωπο σαν και εσάς με τόσο ευαίσθητες κεραίες, ποιο είναι το συναίσθημα;
Με τρομάζει και ο κόσμος δεν έχει καταλάβει τι γίνεται. «Έχε το νου σου στο παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί υπάρχει ελπίδα». Αυτός ο στίχος που έγραψα με μουσική Θεοδωράκη λέει τι αισθάνομαι: Χάνονται παιδιά κάθε μέρα. Το Αιγαίο είναι γεμάτο πτώματα. Αυτό λέει και το τραγούδι.

Την Αθήνα τη θεωρείται όμορφη ή άσχημη πόλη;
Η Αθήνα είναι από τις ωραιότερες πόλεις στον κόσμο, την οποία έχουνε καταστρέψει ο πόλεμος, οι φρικτές συνέπειες της αντιπαροχής, η Αθήνα ήτανε γεμάτη από καταπληκτικά σπίτια, στη γειτονιά μου είχε υπέροχα σπίτια, εδώ στο Κέντρο ήταν υπέροχα, όχι πολυκατοικίες, τριώροφα, τετραώροφα κ.λπ. Αυτή η αιωνιώδης πολιτεία η οποία στέφεται από την Ακρόπολη, ένα μνημείο μοναδικού κάλλους. Οι κολόνες αυτές, που για το βλέμμα μας είναι απλές, έχουν μία καμπύλη. Έτσι τις έφτιαξε ο Φειδίας. Είναι μαγικά πράγματα αυτά. 

Βιβλία διαβάζατε; Υπήρχε η δυνατότητα εκείνη την εποχή;
Καθόλου. Παρακολουθούσα τι έλεγαν οι δάσκαλοι, κρατούσα σημειώσεις.

Τα πρώτα καλά λεφτά που πιάσατε στα χέρια σας, από τι ήταν;
Δεν είχα ποτέ καλά λεφτά. Άρχισα να βγάζω λεφτά, στοιχειώδη, λίγα λεφτά, από την εποχή που έγραψα την «Άπονη ζωή». Ήτανε μεγάλο σουξέ, τραγούδαγε ο μέγας Μπιθικώτσης, η Τζένη Καρέζη η οποία ήταν θεά εκείνο τον καιρό, και έβγαλα κάτι στοιχειώδη λεφτά. Μετά ήρθαν τα άφθονα λεφτά. Αυτό το σπίτι κάνει πάρα πολλά λεφτά σήμερα, είναι τριώροφο, έχει γραφτεί από τους στίχους. 

Πώς δουλεύατε; Πώς γράφατε τα τραγούδια; Σε ένα τραπέζι;
Μπορούσα και στο καφενείο. Δεν είχα γραφείο τότε. Γινότανε και στον δρόμο.

Τα ποιήματα είναι εικόνες;
Βέβαια. Αν και εγώ έχω μία άποψη ότι τα τραγούδια λένε μία ιστορία, και όχι μόνο εικόνες, έγραφα τα τραγούδια και έτσι.

Ένας άνθρωπος σαν και εσάς, τις απώλειες πώς τις βιώνει; Σκέφτομαι, έχουν φύγει οι περισσότεροι από τους μεγάλους που έχουν τραγουδήσει τα τραγούδια σας...
Στεναχωριέμαι και μάλιστα σήμερα, θα δώσω μία συνέντευξη για τη Σωτηρία Λεονάρδου που πέθανε. Ξέρεις τι βλέπω, ότι τα τελευταία χρόνια έχει ξεκληριστεί αυτός ο χώρος. Από συνθέτες, από τραγουδιστές. Με πιάνει κατάθλιψη. Γιατί το τραγούδι το έζησα, το αγάπησα, και γνώρισα σπουδαίους ανθρώπους.

Τώρα πλέον σας έρχεται κάποια στιγμή κάποιος στίχος;
Συνεχώς.

Και τι κάνετε, τους γράφετε;
Τους γράφω στο μυαλό μου. Και το εννοώ.

Οι Αθηναίοι του 21ου αιώνα, ποια λέτε ότι είναι η μεγάλη διαφορά που έχουν από αυτους του ’50, του ’60;
Οι Αθηναίοι σήμερα δεν έχουν σχέση με τους παλιούς Αθηναίους. Ενδιαφέρονται σχεδόν μόνο για τα λεφτά, ενώ τότε ενδιαφερόντουσταν για την πόλη. Να ασπρίσουν τα πεζοδρόμια, να περιποιηθούν τις γλάστρες τους... τώρα γράφουν επάνω στα αγάλματα, στα μνημεία...

Στο «Άγαλμα» που κάνατε τραγούδι, πιθανότατα κάποιος έχει πάει επάνω και έχει γράψει τα δικά του.
Μία φορά και δύο; Τώρα είναι αυτή η αλαναρία, οι οποίοι είναι οι νεαροί της επόμενης γενιάς, και δυστυχώς δείχνουν να μην έχουν κανέναν σεβασμό για την Αθήνα, για την Ελλάδα. 

Info
Ο Μάκης Προβατάς συνάντησε και κατέγραψε τις διηγήσεις 21 σημαντικών Ελλήνων, που αποτέλεσαν το υλικό για τη δημιουργία ενός σπάνιου βιβλίου με τίτλο «21 υπέροχοι Έλληνες μιλούν για την Αθήνα». Σε αυτή τη συνέντευξη ο Λευτέρης Παπαδόπουλος θυμάται την πλατεία Βικτωρίας, την πατρίδα της παιδικής του ηλικίας.
Το βιβλίο κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία, ενώ μπορείτε να το παραγγείλετε στέλνοντας email με τα στοιχεία σας όνομα, διεύθυνση και ένα τηλέφωνο επικοινωνίας στο acc@athensvoice.gr ή fax στο 210 3632317 και θα λάβετε το βιβλίο χωρίς ταχυδρομικά έξοδα σε όλη την Ελλάδα. Κεντρική Διάθεση: Xαρ. Tρικούπη 22, 106 79 Aθήνα, 210 3617170, εσωτ. 115​.