H Αθήνα μέσα από την αλληλογραφία και τα ταχυδρομεία μιας άλλης εποχής

Αθήνα 1834. Μια πόλη που αναγεννιέται από τις στάχτες της και κηρύσσεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Στην εξέλιξη ωστόσο της Αθήνας του 19ου αιώνα ξεχωριστό ρόλο έπαιξε μεταξύ άλλων η ανάπτυξη της επικοινωνίας μέσω της αλληλογραφίας και της ταχυδρομικής κίνησης. Πώς όμως γινόταν στις αρχές του 19ου αιώνα η διακίνηση των επιστολών; Τι ρόλο έπαιζαν τα πλοία και οι άμαξες στην αλληλογραφία; Ποτέ ξεκίνησαν να ενισχύουν την ταχυδρομική κίνηση οι ιπποκίνητοι τροχιοδρόμοι και πως τελικά
έφταναν στους παραλήπτες τους οι πρόγονοι των σύγχρονων emails; 

Μια ιστορία κεντημένη με την ίδια την πραγματικότητα των Ελλήνων μέσα στις δύσκολες δεκαετίες του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, η ιστορία των ταχυδρομείων της πόλης είναι συνυφασμένη κατά κάποιο τρόπο και με την ίδια την σταδιακή αναμόρφωση της Αθήνας βάσει των αναγκών και των απαιτήσεων μιας εποχής, που άρχιζε να αποκτά τότε νέες ταχύτητες. 

Ακόμα και μετά το 1834 οπότε και είχε αναδειχθεί η Αθήνα πρωτεύουσα του νέου κράτους, η αλληλογραφία έφτανε με πλεούμενα που έρχονταν στον Πειραιά και από εκεί την παραλάμβανε ο υπεύθυνος του ταχυδρομείου για να την προωθήσει στην Αθήνα. Μάλιστα για τις ανάγκες της ταχυδρομικής σύνδεσης Αθηνών -Πειραιώς, το 1836, η Γενική Διεύθυνση Ταχυδρομείων αποφάσισε να αγοράσει μια άμαξα. Σταδιακά οι άμαξες που διακινούσαν την αλληλογραφία αυξήθηκαν ενώ είχαν ζωγραφισμένο στο πλάι με κίτρινα γράμματα το ταχυδρομικό κέρας και με λευκά γράμματα την επιγραφή «Βασιλικαί Ταχυδρομικαί Άμαξαι». Εξυπηρέτησαν την Ταχυδρομική κίνηση έως το 1869 οπότε ετέθη σε λειτουργία ο σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς.

Το πρώτο ταχυδρομείο της Αθήνας

Το 1860, βάσει του νόμου της 31 Μαΐου του 1860 «περί συστάσεως ιπποσιδηροδρόμων» η ελληνική κυβέρνηση - όπως αναφέρεται στο λεύκωμα 175 χρόνια Ελληνικά Ταχυδρομεία (1828-2003) – εκχώρησε σε βελγική εταιρεία την άδεια να εγκαταστήσει ένα δίκτυο ιπποκίνητων τροχιοδρόμων στην Αθήνα το οποίο άρχισε να λειτουργεί τρία χρόνια αργότερα με ιπποκίνητα οχήματα 12 θέσεων. Το πρώτο κτίριο του ταχυδρομείου στην Αθήνα βρισκόταν στην γωνία των οδών Κυδαθηναίων και Αγγέλου Γέροντα στην Πλάκα. Αργότερα μεταφέρθηκε σε ένα μικρό κατάστημα της οδού Ευριπίδου. Το 1848 εγκαταστάθηκε σε κάποιο κτίριο της οδού Αθήνας με έντεκα διοικητικούς υπαλλήλους και τέσσερις διανομείς. Το 1888, σύμφωνα με το λεύκωμα, το ταχυδρομείο εγκαταστάθηκε στην γωνία των οδών Λυκαβηττού και Σταδίου. Ενώ το 1865 είχε εκδοθεί βασιλικό διάταγμα για την ανέγερση του ταχυδρομείου τελικά το 1899 υπεγράφη σύμβαση για την εγκατάσταση του στο Επιμελητήριο Μελά της Πλατείας Λουδοβίκου (σημερινής Πλατείας Κοτζιά). Τα πρώτα γραμματοκιβώτια είχαν τοποθετηθεί τις αρχές της δεκαετίας του 1880 σε οχτώ σημεία της πόλης, ενώ το 1884 ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε δέκα και το 1902 ανέρχονταν σε 24.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει μάλιστα το γεγονός ότι το 1901 ο τότε γενικός διευθυντής των Ταχυδρομείων, σύμφωνα με το επετειακό βιβλίο 175 χρόνια Ελληνικά Ταχυδρομεία (1828-2003), απέστειλε έκθεση «περί της Ταχυδρομικής, Τηλεγραφικής, Τηλεφωνικής Υπηρεσίας» προς τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Θεοτόκη όπου αναφέρει: «Προ του 1899 υπήρχον δέκα ογκώδη σιδηρά γραμματοκιβώτια εν ταις κεντρικωτέραις θέσεσιν. 22 δε τοιαύτα ξύλινα εν διαφόροις καπνοπωλείοις, χαρτοπωλείοις ή φαρμακείοις. Αλλ' αφ' ενός μεν η εν αυτοίς ριπτομένη αλληλογραφία εξήγετο δια των χειρών του συλλέκτου, αφ' ετέρου δε τα ξύλινα γραμματοκιβώτια, ή δεν έκλειον καλώς ή ήνοιγον ευκόλως, ούτως ώστε η επικίνδυνος επαφή του συλλέκτου ή ξένων τη Ταχυδρομική Υπηρεσία προσώπων μετά της εν πάσι τις γραμματοκιβωτίοις αλληλογραφίας ήτο πεπρωμένη ανεκλήτως…Η δε ταχυδρομική συγκοινωνία μεταξύ Αθηνών και Πειραιώς απήτει όσον περίπου χρόνον και η μετά της Εσπερίας».

Δέκα μόλις σιδερένια γραμματοκιβώτια και λίγα ακόμα ξύλινα, έβαλαν το λιθαράκι τους για την ανάπτυξη της αλληλογραφίας στην πρωτεύουσα της εποχής. Με λιγοστές άμαξες, με το δίκτυο των ιπποκίνητων τροχιοδρόμων, με ελάχιστα γραμματοκιβώτια σε χαρτοπωλεία και φαρμακεία, χαρτογραφούνται οι βασικές εικόνες της τότε ταχυδρομικής κίνησης της πόλης. Εικόνες όπως το μικρό κατάστημα του ταχυδρομείου στην οδό Ευρυπιδου και λίγο αργότερα στην Αθηνάς που ταυτίστηκαν με το θεμέλιο λίθο της ανάπτυξης της αλληλογραφίας στην πρωτεύουσα εκείνης της περιόδου.

Και σταδιακά, και με φόντο τα έντονα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν όχι μόνο την εγχώρια αλλά και την παγκόσμια πραγματικότητα, η αλληλογραφία και η ταχυδρομική επικοινωνία στην πόλη των Αθηνών κατάφερε όχι μόνο να διευκολυνθεί αλλά και να αποτελέσει ουσιώδη πυλώνα στην ευρύτερη ανάπτυξη της πρωτεύουσας στα χνάρια που χάριζαν ταυτόχρονα και άλλες ευρωπαϊκές μητροπόλεις. ;