Μεταξουργείο: H ιστορία μιας παλιάς αθηναϊκής γειτονιάς

Το Μεταξουργείο, όπως και η Νεάπολη, ήταν οι δύο νέες συνοικίες που δημιουργήθηκαν κατά τα πρώτα οθωνικά χρόνια. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της πόλης και παλιά λεγότανε «Νέα Σφαίρα». Ονομάστηκε Μεταξουργείο από κτίριο - εργοστάσιο παραγωγής μετάξης που λειτούργησε στην περιοχή από το 1850 έως το 1875.

Η ιστορία του κτιρίου αρχίζει αρκετά χρόνια πριν καταλήξει σε εργοστάσιο. Προοριζόταν για το αρχοντικό του πρίγκιπα Γεωργίου Καντακουζηνού, ο οποίος όταν άκουσε ότι, σύμφωνα με το σχέδιο του Κλέντσε, τα ανάκτορα θα κτίζονταν σε μία περιοχή λίγο πιο κάτω από τη σημερινή πλατεία Ομονοίας, έσπευσε ν’ αγοράσει μια μεγάλη έκταση μερικά μέτρα προς τα δυτικά του χώρου, επιθυμώντας, όπως και πολλοί άλλοι πλούσιοι ομογενείς, μία περίοπτη θέση στη βασιλική γειτονιά. Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι η ευρύτερη περιοχή ήταν ακατοίκητη και βρόμικη, γνωστή με το τοπωνύμιο «Χεσμένο Λιθάρι» ή «Χεζολίθαρο». Ο Καντακουζηνός, εκτός από την ιδιωτική του κατοικία, σχεδίαζε και ένα μεγάλο γωνιακό οικοδόμημα με καταστήματα προς εκμετάλλευση.

Ενώ όμως η οικοδόμηση του συγκροτήματος –σε σχέδια του Χ. Χάνσεν– προχωρούσε με ταχείς ρυθμούς, η απόφαση για τον τόπο ανέγερσης των ανακτόρων άλλαξε, ο θεμέλιος λίθος... ξεθεμελιώθηκε και τοποθετήθηκε στο επάνω μέρος της σημερινής πλατείας Συντάγματος. Απογοητευμένος ο Καντακουζηνός από αυτή την εξέλιξη, σταμάτησε τις εργασίες και εγκατέλειψε την οικοδομή, η οποία παρέμεινε γιαπί μέχρι την πώλησή της, το 1847, στην αγγλική βιομηχανική εταιρεία Α. Wrampe & Co., που είχε ως αντικείμενο την επεξεργασία κουκουλιών και παραγωγή μεταξιού. Η εταιρεία δεν κατάφερε να επιλύσει τα οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν και σύντομα οδηγήθηκε σε χρεοκοπία, ενώ το κτίριο και τα μηχανήματα βγήκαν σε πλειστηριασμό με την κυβέρνηση να σκοπεύει να το αγοράσει για να το χρησιμοποιήσει ως στρατώνα.

Η εμφάνιση του επιχειρηματία Α. Δουρούτη, γαμπρού του Μιχαήλ Ιατρού, ιδρυτές της εταιρείας «Σηρική Εταιρεία της Ελλάδος - Α.Γ. Δουρούτης & Σία», έσωσε το κτίριο και του έδωσε ζωή. Εκεί λειτούργησε το πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο στην Ελλάδα και άνθησε μία βιομηχανία η οποία για είκοσι χρόνια γνώρισε μεγάλη ακμή, έδωσε δουλειά σε πολύ κόσμο και γύρω απ’ αυτή δημιουργήθηκε μια ολόκληρη συνοικία, το Μεταξουργείο. Και ενώ η επιχείρηση μεσουρανούσε και βρισκόταν ανάμεσα στους πρώτους εξαγωγικούς κλάδους της εθνικής οικονομίας, η αίρεση του ευνοϊκού εξαγωγικού δασμού των κουκουλιών οδήγησε, το 1875, το εργοστάσιο του Δουρούτη, όπως και πολλές μεταξοβιομηχανίες της χώρας, στο λουκέτο.

Η τεράστια έκταση που καταλάμβανε το κτιριακό συγκρότημα άρχισε να τεμαχίζεται. Χαράχθηκαν νέοι δρόμοι (Γιατράκου, Γερμανικού, Μαραθώνος) με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του βιομηχανικού συγκροτήματος να κατεδαφιστούν και τα υπόλοιπα να υποστούν αλλοιώσεις με τη μετατροπή τους σε μικρές κατοικίες προκειμένου να καλυφθούν οι στεγαστικές ανάγκες της Αθήνας. Εκεί στεγάστηκαν άστεγοι μετά τον βομβαρδισμό του Πειραιά το 1944 και την ίδια χρονιά το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως φρουραρχείο του ΕΛΑΣ. Σήμερα, μετά από εργασίες αποκατάστασης, αποτελεί τη στέγη της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.

Το Μεταξουργείο άρχισε να μπαίνει τμηματικά στο σχέδιο πόλεως, από το 1850 και ύστερα, πυκνοκατοικήθηκε και μεταμορφώθηκε σε μία εργατική συνοικία με τους πρώτους οικιστές που δούλευαν στα ξυλουργεία, στα σιδηρουργεία, στις βιοτεχνίες και στα μικρά ή μεγάλα εργοστάσια της ευρύτερης περιοχής (το αμαξοποιείο του Μάμμου, το αμαξοποιείο του Ρόσση –το μεγαλύτερο της χώρας–, το εργοστάσιο του Μάζη που έφτιαχνε καρότσες, το μηχανουργείο ΒΙΟ κ.ά.). Όμως, λόγω του λαϊκού της χαρακτήρα δεν ήταν ποτέ ανάμεσα στις προτεραιότητες των εκάστοτε κυβερνήσεων για εξωραϊσμό ή αναβάθμιση και οι κάτοικοι για χρόνια ταλαιπωριόταν από την έλλειψη νερού, τα βρόμικα λιμνάζοντα ύδατα, τις πλημμύρες από τις βροχές.

Τα προβλήματα βέβαια, δεν εμπόδισαν τη γειτονιά από το να είναι ολοζώντανη, χαρούμενη και «ανθρώπινη», με την ομώνυμη πλατεία (Αχιλλέως & Λένορμαν) να περιτριγυρίζεται από καφενεδάκια, ταβέρνες και θεατράκια, όλα πλημμυρισμένα από κόσμο μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Στολίδι της πλατείας, η μαρμάρινη πολύκρουνη βρύση που θυμίζει το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη, η οποία έως το 1925 βρισκόταν στην πλατεία του Αγ. Παντελεήμονος, κοντά στους Αέρηδες.

Εκτός όμως από τα φαγοπότια, τα γλέντια και τα ξενύχτια, η πλατεία Μεταξουργείου διακρίθηκε για τον ανυπότακτο χαρακτήρα της καθώς υπήρξε προπύργιο του Δηλιγιαννικού κόμματος και αφετηρία διαδηλώσεων, σφοδρών πολιτικών αντιπαραθέσεων, αλλά και κομματικών εκδηλώσεων, όπως η περίφημη «κηδεία» του, εν ζωή, αλλά ηττημένου στις εκλογές του 1895, Χαριλάου Τρικούπη.

Ιστορικά καφενεία, χώροι θεάτρου και σινεμά του Μεταξουργείου

Ένα από τα ιστορικά καφενεία πέριξ της πλατείας ήταν η Γέφυρα που ονομάστηκε έτσι απ’ το ξύλινο γεφύρι που είχε κατασκευαστεί πάνω απ’ το ρέμα (συνέχεια του Κυκλοβόρου) και όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Παλιές γειτονιές» του Κ. Δημητριάδη, «εκεί φτιάνανε τα πυροτεχνήματα για το βραδινό γλέντι κάθε Κυριακής».

Το άλλο, το Καφενείο του Βουξίνου, στην οδό Κολοκυνθούς 55, στέκι των παλληκαράδων, με τις «αηδόνες» (λαϊκές τραγουδίστριες) και τους «Ιππότες της σιωπηλής εκδικήσεως» που συνεδρίαζαν μυστικά και κατάστρωναν τα σχέδια εξευτελισμού για όσους θα τολμούσαν να προσβάλουν ένα κορίτσι του Μεταξουργείου ή να κάνουν τον παλικαρά, και τις μπάτσικες (είδος μπιλιάρδου).

Το καφενείο βρισκόταν σε μεγάλη πευκόφυτη έκταση και εκεί, στις αρχές του αιώνα, στήθηκε ένα θεατράκι που φιλοξενούσε κυρίως παραστάσεις του Καραγκιόζη. Το πρώτο θεατρικό έργο, το «Μεταξουργιώτικο νταβαντούρι» (1913), γνώρισε τεράστια επιτυχία. Έναν χρόνο αργότερα, η πρωτόγονη σκηνή εξελίχθηκε στο θέατρο του ΛΑΟΥ και οι παραστάσεις συγκέντρωναν καθημερινά πλήθος κόσμου από όλες τις γειτονιές, αλλά και τις κοινωνικές τάξεις της Αθήνας. Η δε «Σκούπα» του Θάνου Ζάχου, που παιζότανε για δύο συνεχόμενες χρονιές, το απογείωσε. Το 1936, το θέατρο μετατράπηκε στον κινηματογράφο, ΣΙΝΕ-ΛΑΟΥ και κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Σήμερα μόνο το όνομα της στάσης του λεωφορείου (στάση ΛΑΟΥ) θυμίζει την ύπαρξή του.

Η συνοικία είχε σημαντική θέση στον θεατρικό χάρτη της πόλης, ιδιαίτερα στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Εκτός από το θέατρο του ΛΑΟΥ, στη θέση του παλαιού θεάτρου ΑΠΟΛΛΩΝ (γωνία Οδυσσέως & Δηλιγιάννη) οικοδομήθηκε το 1929 μία σύγχρονη θεατρική σκηνή, το ιστορικό ΠΕΡΟΚΕ. Αρχικά λειτούργησε σαν κινηματογράφος και από το 1931 σαν θέατρο, απ’ όπου πέρασαν όλοι οι γνωστοί και δημοφιλείς πρωταγωνιστές της εποχής.

Το θέατρο συνδέεται μ’ ένα πολύ δυσάρεστο περιστατικό, απότοκο των έντονων πολιτικών παθών εκείνων των ημερών. Τον Αύγουστο του 1931, κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης «Κατεργάρα», φανατικοί της βενιζελικής παράταξης ανέβηκαν στη σκηνή και πυροβόλησαν τον ηθοποιό Βασίλη Αυλωνίτη την ώρα που εκείνος σατίριζε τα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Ο ηθοποιός σκύβοντας, γλύτωσε τη σφαίρα, αλλά αυτή πέτυχε στην καρδιά τον μηχανικό του θεάτρου, Παναγιώτη Μωραΐτη, ο οποίος πέθανε ακαριαία.

Στα μεταπολεμικά χρόνια, στο θέατρο ΠΕΡΟΚΕ οργανώνονταν παλαιστικοί αγώνες με διάσημους Έλληνες και ξένους παλαιστές. Τον Ιούνιο του 1976 μια μεγάλη πυρκαγιά προκάλεσε τεράστιες ζημιές στο θέατρο και το άφησε για χρόνια σε ερειπιώδη κατάσταση, αλλά ευτυχώς οι ζημιές αποκαταστάθηκαν και η πορεία του συνεχίζεται ως σήμερα.

Στο Μεταξουργείο βρίσκονται και τα θέατρο Βέμπο (Καρόλου 18) και Μεταξουργείο (Ακάδημου 14). Το πρώτο ιδρύθηκε από τη Σοφία Βέμπο το 1950 και εκεί έχουν ανέβει μεγάλες επιτυχίες. Το 1970 πέρασε στα χέρια του θεατρικού επιχειρηματία Βαγγέλη Λειβαδά και από το 2008, ανακαινισμένο συνεχίζει τη λειτουργία του υπό τη διεύθυνση Θ. Ταγάρη. Το δεύτερο, ιδρύθηκε το 1999 από την ηθοποιό Άννα Βαγενά και τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και έχει προσφέρει υψηλής ποιότητας παραγωγές και παραστάσεις.

Το κεφάλαιο για τη θεατρογειτονιά της Αθήνας δεν θα ήταν πλήρες χωρίς την αναφορά στο Θέατρο Άττις (Λεωνιδίου 7) του διεθνούς Έλληνα σκηνοθέτη Θεόδωρου Τερζόπουλου. Στους χώρους, εκτός από τις μοναδικές παραστάσεις, διοργανώνονται συχνά εικαστικές εκθέσεις (Κουνέλλης, Ψυχοπαίδης, Τζιώτης, Μεϊμάρογλου, Χρυσικόπουλος κ.ά.), βραδιές ποίησης και παρουσιάσεις βιβλίων. Επίσης, έχουν φιλοξενηθεί παραστάσεις από το εξωτερικό («Ηλέκτρα», σε σκηνοθεσία Tadashi Suzuki κ.ά.), ενώ απέναντι από το ιστορικό Άττις βρίσκεται και το Θέατρο Άττις - Νέος Χώρος.

Άλλη μορφή διασκέδασης για τη νεολαία των τελών του 19ου αιώνα ήταν ο πετροπόλεμος. Κάθε Κυριακή απόγευμα, οι δρόμοι και οι αλάνες του Μεταξουργείου μετατρέπονταν σε πεδίο μάχης με αντίπαλους νεαρούς γειτονικών συνοικιών, με πυρομαχικά και πολεμοφόδια τις πέτρες που αφθονούσαν στους μη ασφαλτοστρωμένους δρόμους. Το Μεταξουργείο φημιζόταν επίσης για τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στην αθηναϊκή Αποκριά, μια και από εκεί ξεκινούσε το αποκριάτικο γαϊτανάκι. Στις μέρες μας, το ομώνυμο καρναβάλι θεωρείται ένα από τα πιο fun και αυθεντικά αποκριάτικα street parties της πόλης.

Εκτός από την ομώνυμη πλατεία, την πλατεία Καραϊσκάκη και την όμορφη πλατεία Αυδή, στο Μεταξουργείο υπάρχει μία ακόμη, η πλατεία Κουμουνδούρου («Ελευθερίας»). Οφείλει το όνομά της στον πρωθυπουργό Αλ. Κουμουνδούρο, ο οποίος το 1879 αγόρασε και έμεινε στο αρχοντικό του ομογενή Ι. Καρατζά. Στη θέση του στεγάστηκε αργότερα το ιστορικό 9ο Γυμνάσιο Αρρένων. Το κτίριο κατεδαφίστηκε το 1978 και σήμερα στη θέση του υπάρχει ένα γκαράζ.

Τοπόσημο της πλατείας, το νεοκλασικό κτίριο του πρώην Δημοτικού Βρεφοκομείου, το οποίο κτίστηκε το 1871. Συνδέεται με δύσκολα χρόνια, όπου μητέρες, λόγω της αδυναμίας τους ν’ αναθρέψουν τα μωρά τους, αναγκαζόντουσαν να τ’ αφήνουν κρυφά στα σκαλιά ή στη «βρεφοδόχο» για να παραληφθούν από το ίδρυμα. Το Βρεφοκομείο έπαψε να λειτουργεί το 1977, και από το 1982 έως το 2010 στο κτίριο φιλοξενήθηκε η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Ακόμη ένα ιστορικό σχολείο του Μεταξουργείου ήταν η ιδιωτική σχολή του Γεράσιμου Σαλβάνου, η οποία ιδρύθηκε το 1923 και λειτούργησε για 50 περίπου χρόνια.

Για το Μεταξουργείο γράφτηκαν κατά καιρούς πολλά τραγούδια που έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Ακούγοντας τους στίχους «Στη γειτονιά του Κίκιζα στον Άγιο Κω, στον Άγιο Κωνσταντίνο» από το τραγούδι «Μεταξουργείο» με ερμηνευτές τον Ζαμπέτα ή τον Μητροπάνο, ίσως μας είναι άγνωστο τι σημαίνει «Κίκιζας» και δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο μπακάλικο της πόλης, «το κατάστημα εδωδίμων και αποικιακών των αδελφών Κίκιζα».

Λειτούργησε από το 1925 στην περιοχή που λεγόταν «Το κορίτσι της γειτονιάς», από το ομώνυμο καφενείο που υπήρχε εκεί (Λένορμαν & Παλαμιδίου), απασχολούσε πάνω από 20 υπαλλήλους και είχε πελάτες απ’ όλη την Αθήνα που κατέβαιναν με το τραμ νο.11, το οποίο έκανε στάση ακριβώς απ’ έξω. Σήμερα υπάρχει μόνο η στάση. Το μπακάλικο έκλεισε το 1972, αλλά οι δραστηριότητες των αδελφών Κίκιζα είχαν ήδη επεκταθεί στα ποτά και στα μακαρόνια. Το 1947 ίδρυσαν μια μονάδα παραγωγής μακαρονιών στη Λεωφόρο Κηφισού, με το όνομα «Βιομηχανία Εκλεκτών Ζυμαρικών Αδελφών Κίκιζα (ΒΕΖΑΚ)», η οποία το 1954 μετονομάστηκε στη γνωστή μας ΜΕΛΙΣΣΑ.

Άλλη μία επιτυχημένη επιχειρηματική δραστηριότητα είναι τα πατατάκια ΤΣΑΚΙΡΗΣ. Πρωτοεμφανίστηκαν σ’ ένα μικρό δωμάτιο, στη συμβολή Λένορμαν & Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο ο δραστήριος Γεώργιος Τσακίρης, σερβιτόρος και βοηθός μάγειρα στο Zonar's, είχε μετατρέψει σε «μονάδα» παραγωγής πατατοτσίπς, όταν διέκρινε το μεγάλο κέρδος που άφηνε μία οκά τσιπς, την οποία πουλούσαν 80 δρχ. σε πελάτες του Κολωνακίου, ενώ στοίχιζε 12-13 δρχ.

Μια ακόμη επιχείρηση η οποία για πάνω από 100 χρόνια, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα ήταν το «Καλμεκερείον» Εργαστήριο Ελληνικών παραδοσιακών σταμπωτών μαντηλιών κεφαλής, των αδελφών Οικονομόπουλου (Πλαταιών 38).

Τα μαντήλια του βραβεύτηκαν επανειλημμένα στο εξωτερικό και ο Τσαρούχης είχε δημιουργήσει 12 σχέδια με ελληνική θεματολογία τα οποία ταξίδεψαν σ’ ολόκληρο τον κόσμο και φιγουράρισαν σε πολλά εξώφυλλα ξένων περιοδικών μόδας. Όταν έκλεισε η επιχείρηση, το ακίνητο αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο και σήμερα συζητείται από το Υπουργείο Πολιτισμού η αποκατάσταση και αξιοποίησή του.

Διάσημοι κάτοικοι του Μεταξουργείου

Κατά την οθωνική περίοδο και προς τα τέλη του 19ου αιώνα, στο Μεταξουργείο έζησαν μερικές διάσημες προσωπικότητες της εποχής όπως η Σοφί ντε Μαρμπουά, γνωστή ως Δούκισσα της Πλακεντίας. Κατοικούσε σε μέγαρο, στη συμβολή των οδών Μυλλέρου & Πειραιώς 68, μαζί με το ταριχευμένο σώμα της κόρης της, Ελίζας. Το οίκημα καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά τον Δεκέμβριο του 1847. Η Δούκισσα θρήνησε για δεύτερη φορά τον χαμό της κόρης της, αλλά αυτή η πυρκαγιά ήταν η αφορμή να οργανωθεί καλύτερα η πυροσβεστική υπηρεσία.

Το κτίριο οικοδομήθηκε ξανά, το 1853, ως οικία Κ. Βράνη και τρία χρόνια αργότερα, εκεί μετεγκαταστάθηκε από την οδό Κεραμεικού το πρώτο ορφανοτροφείο των Αθηνών, το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα. Το 1963 όμως, κατεδαφίστηκε και στον χώρο υπάρχει μόνο το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου (διασταύρωση των οδών Πειραιώς και Θερμοπυλών) – έργο του Ε. Τσίλλερ.

Άλλοι διάσημοι κάτοικοι ήταν ο ομογενής Π. Ιταλός «κόντε Μποτσάρι», ο Φαναριώτης έμπορος Παύλος Νεγρεπόντης (Μυλλέρου 24 & Κεραμεικού). Στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το 1834 η Αγγλική Πρεσβεία. Αργότερα, το ακίνητο περιήλθε στην οικογένεια Προβελέγγιου και σήμερα, ανακαινισμένο, λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο πολλαπλών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.

Στο Μεταξουργείο γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, μεταξύ αυτών οι ηθοποιοί Π. Κυριακός ή Πετράν, Ζάχος Θάνος, Μαρίκα Κοτοπούλη, Δ. Παπαγιαννόπουλος, ο καραγκιοζοπαίχτης Σωτήρης Σπαθάρης, ο συγγραφέας Αντώνης Σαμαράκης, ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, ο τραγουδοποιός Γεώργιος Ζαμπέτας, ο βιολονίστας Λεωνίδας Καβάκος.

Παιδί του Μεταξουργείου ήταν κι ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου με τους στίχους του να γίνονται πασίγνωστα τραγούδια που μελοποιήθηκαν από διάσημους καλλιτέχνες, αγαπήθηκαν και τραγουδήθηκαν από τους πάντες («Βράχο βράχο τον καημό μου», «Είναι μεγάλος ο καημός» κ.ά.). Το Μεταξουργείο αγάπησαν και διάλεξαν ως τόπο κατοικίας τους άνθρωποι απ’ όλους τους επαγγελματικούς χώρους, όπως η ηθοποιός Έλλη Λαμπέτη, οι συγγραφείς Κώστας Αθάνατος, Κώστας Ταχτσής, Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο αρχιτέκτων Σόλων Κυδωνιάτης, ο ζωγράφος Παύλος Μαθιόπουλος, ο εικαστικός Α. Φασιανός.

Αρχιτεκτονική κτιρίων και διατηρητέα στο Μεταξουργείο

Η αρχιτεκτονική των κτιρίων παρουσιάζει ενδιαφέρουσα ποικιλομορφία. Υπάρχουν σπίτια χαμηλά, με όλα τα χαρακτηριστικά του νεοκλασικού ρυθμού στη λαϊκή παραλλαγή, με δωμάτια γύρω από την εσωτερική αυλή, όπου πολλές οικογένειες μοιράζονταν τα όνειρα, τις χαρές, τα βάσανα και τις αγωνίες τους.

Είναι γεγονός ότι το Μεταξουργείο δεν γνώρισε, όπως οι άλλες αθηναϊκές συνοικίες, τον οικοδομικό οργασμό της δεκαετίας 1950-1950. Τα αρχαία της ευρύτερης περιοχής αλλά και οικονομική κατάσταση των κατοίκων, που στην πλειονότητά τους ήταν εργάτες, δεν τους επέτρεπε να ανοιχτούν σε έργα ανακαίνισης των σπιτιών τους ή κατασκευής καινούργιων.

Υπάρχουν όμως αξιόλογες οικοδομές οι οποίες κτίστηκαν κυρίως τη δεκαετία 1920-1930 και έδωσαν στη συνοικία έναν μεσοαστικό χαρακτήρα. Δυστυχώς, πολλά απ’ αυτά τα αρχοντικά ανατινάχθηκαν κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών και τα χαλάσματά τους χρησιμοποιήθηκαν για οδοφράγματα.

Υπάρχουν δε αρκετά που φέρουν «μνήμες» από εκείνη την εποχή, όπως οι σφαίρες που διακρίνονται χαμηλά στους τοίχους της οικίας Νεγρεπόντη ή μέσα στο κτίριο που σήμερα στεγάζεται το εστιατόριο Το Αυγό του Κόκκορα. Επίσης, πολλά οικοδομήματα βρέθηκαν κάτω από τη δαγκάνα της μπουλντόζας όταν, μετά τον πόλεμο, αποφασίστηκε η διάνοιξη της μέχρι τότε γεμάτης με τεράστιους ευκαλύπτους οδού Αχιλλέως προς τη λεωφόρο Καβάλας, γεγονός που συνετέλεσε στην περαιτέρω υποβάθμιση της περιοχή με τους κατοίκους να εγκαταλείπουν τη γειτονιά και να μετακομίζουν σ’ άλλες συνοικίες. Ευτυχώς, υπάρχουν και αρκετά που διασώθηκαν, έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα και ευελπιστούν σε καλύτερες μέρες.

Ένα χαρακτηριστικό της περιοχής, εκτός από τις μεγάλες οδικές αρτηρίες, είναι οι πολλοί μικροί πεζόδρομοι (Ιάσονος, Παραμυθίας, Σαλαμίνος, Σφακτηρίας). Πολλοί απ’ αυτούς είναι γεμάτοι μικρά εστιατόρια και μπαράκια, αλλά και αρκετοί με ρημαγμένα και ερειπωμένα νεοκλασικά ή μερικούς εναπομείναντες οίκους ανοχής, που στην οδό Ιάσονος συνυπάρχουν με την γκαλερί Breeder.

Αν και γειτονιά των νεότερων χρόνων, βρίσκεται κοντά σε σημαντικά τοπόσημα της αρχαίας Αθήνας, όπως το Δημόσιο Σήμα, το νεκροταφείο, όπου θάβονταν οι πολεμιστής και οι επιφανείς Αθηναίοι κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Αυτό ήταν εκτός των τειχών της πόλης, στο κράσπεδο της οδού που συνέδεε το Δίπυλο του Κεραμεικού με την Ακαδημία Πλάτωνος. Εκεί είχαν ταφεί ο Περικλής, ο Κλεισθένης, ο Θρασύβουλος κ.ά., ενώ εικάζεται ότι στη σημερινή συμβολή Πλαταιών και Λεωνιδίου, ο Περικλής εκφώνησε τον περίφημο «Επιτάφιο» λόγο του για να τιμήσει τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου (430-431 π.Χ.). Στην οδό Σαλαμίνος 35 υπάρχουν τμήματα των ταφικών μνημείων του Δημοσίου Σήματος.

Ο περίπατος στους δρόμους του Μεταξουργείου είναι ένα μικρό «ταξίδι» στον χρόνο. Για τους πιο παλιούς και για όσους έζησαν εκεί, η αθηναϊκή αυτή γειτονιά φέρνει στο μυαλό μνήμες και νοσταλγία. Οι νεότεροι βλέπουν μια γειτονιά που εξακολουθεί να είναι σε πολλά σημεία υποβαθμισμένη. Τα ναρκωτικά, οι οίκοι ανοχής, η έλλειψη χώρων πρασίνου, τα εγκαταλειμμένα και κακοποιημένα από τον χρόνο κτίρια είναι μερικά από τα προβλήματα.

Βέβαια τα τελευταία χρόνια, αρχής γενομένης με τη λειτουργία του παλαιού εργοστασίου μετάξης ως Δημοτική Πινακοθήκη του Δήμου, τις θεατρικές σκηνές και τις διάφορες ομάδες, όπως η Communitism, που έχουν στόχο να δημιουργήσουν πολιτισμικά κέντρα σε παλιά κτίρια και να μεταμορφώσουν τη λαϊκή συνοικία σε περιοχή αβάντ γκάρντ καλλιτεχνικής δημιουργίας, τα ιδιαίτερα εστιατόρια ή τα παρεΐστικα μεζεδοπωλεία και όμορφα μπαράκια που γεμίζουν τις πλατείες και τους πεζόδρομους, δίνουν την αισιοδοξία ότι αρχίζει να πνέει άνεμος ανανέωσης. Ας ευχηθούμε ο αέρας αυτός να συνεχίσει να φυσά και με την αρωγή του Δήμου και των αρμόδιων φορέων, να βρει ξανά το Μεταξουργείο τη θέση του ανάμεσα στις όμορφες, γραφικές γειτονιές της Αθήνας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αγγελίδης Βασίλης, ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ - ΚΟΛΩΝΟΣ.  Νοσταλγία και πραγματικότητα.  Εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα, 1992. 
• Αγριαντώνη Χριστίνα, Χατζηϊωάννου Μαρία-Χριστίνα, ΤΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, Εκδ. Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, Αθήνα, 1995. 
• Γιοχάλας Θανάσης - Τόνια Καφετζάκη.  ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, εκδ. ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2012. 
• Δημητριάδης Κώστας, Στην Αθήνα την παλιά.  Εκδ. Ι. Σαλιβέρου, Αθήνα. 
• Μιχελή Λίζα, Η Αθήνα σε τόνους ελάσσονες, Εκδ. Δρώμενα, Αθήνα, 1987. 
• Σκουμπουρδή Αρτεμις, Καφενεία της παληάς Αθήνας, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, Αθήνα, 2001 
• Χατζιώτης Κώστας. Γειτονιές της παληάς Αθήνας. ΤΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ. ΚΟΛΩΝΟΣ - ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ, Εκδ. Δήμου Αθηναίων. Πολιτισμικός Οργανισμός, Αθήνα,  2005. 

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Περίπατος από το Μεταξουργείο ως τον Κολωνό
• Τσαρούχης Γιάννης - Θερμοπυλών και Σαλαμίνος γωνία, Μεταξουργείο