Μουσείο Μαρία Κάλλας: Ξενάγηση στο μουσείο για τη θρυλική ντίβα της όπερας

Κατηφορίζοντας την οδό Μητροπόλεως το μάτι πέφτει πάνω σε μία όμορφη βιτρίνα με θεματική τη θρυλική ντίβα της όπερας, τη Μαρία Κάλας (1923-1977). Πρόκειται για το πωλητήριο του νεοσύστατου Μουσείου Μαρία Κάλλας, που άνοιξε την πόρτες του πριν λίγες ημέρες στην καρδιά της Αθήνας.

Το Μουσείο, το οποίο είναι το μοναδικό στον κόσμο, αφιερωμένο αποκλειστικά στην La Divina όπως την αποκαλούσαν, στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο διατηρητέο τριώροφο κτίριο του μεσοπολέμου. Όπως μας ανέφερε ο Διευθύνων Σύμβουλος της Τεχνόπολης, κος Κ. Μπιτζάνης, το κτίριο αυτό ήταν αρχικά η οικία του παππού της Μπίλιως Τσουκαλά, μετά στέγασε το ξενοδοχείο Royal, αργότερα γραφεία μέχρι το 2010 που το αγόρασε ο Δήμος Αθηναίων προκειμένου να εγκατασταθούν υπηρεσίες του. 

Όπως το κτίριο έχει τη δική του ιστορία, το ίδιο συμβαίνει και με το Μουσείο, η ιστορία του οποίου ξεκινά γύρω στο 2000, όταν ο Δήμος Αθηναίων απέκτησε σε διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι προσωπικά αντικείμενα της Κάλλας. Αυτά εκτέθηκαν για μερικά χρόνια στο πρώτο Μουσείο Μαρία Κάλλας που ιδρύθηκε από τον τότε Αντιδήμαρχο, λάτρη & γνώστη της όπερας και νυν Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος Θεοχαράκη, κο Φώτη Παπαθανασίου, και στεγάστηκε σε χώρο της Τεχνόπολης.

Ο στόχος για τη δημιουργία ενός μεγαλύτερου μουσείου ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά οι διαδικασίες σκόνταφταν συνεχώς σε διάφορα εμπόδια και αναβολές. Όταν επιλέχτηκε ο συγκεκριμένος χώρος για τη στέγασή του, τα προβλήματα εξακολουθούσαν να προκαλούν καθυστερήσεις, μέχρι τα τελευταία τέσσερα χρόνια που το σχέδιο εντάχθηκε στο πρόγραμμα «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑΣ Α.Ε.», με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, οι εργασίες ξεκίνησαν άμεσα και μέσα σε χρόνο-ρεκόρ ολοκληρώθηκαν! Η Τεχνόπολη, εκτός από την υλοποίησή του, ανέλαβε και τη διαχείρισή του για πέντε χρόνια.

Όπως μας ανέφερε ο κος Μπιτζάνης, «όταν συγκροτήθηκε η μελετητική ομάδα του Μουσείου, συμφωνήσαμε όλοι μαζί ότι θέλαμε, μέσω αυτού, να αναδείξουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αυτής της γυναίκας, τα οποία ήταν η μουσική, η ερμηνεία και η απίστευτη εργατικότητά της, κάτι που γνωρίσαμε μέσα από την διδασκαλία της, στο Juilliard School στη Νέα Υόρκη. Έτσι στήσαμε ένα μουσείο, το οποίο φιλοδοξούμε ακόμη για τον επισκέπτη που δεν ξέρει τίποτα παραπάνω από τον μύθο της Κάλλας, κυρίως μέσα από τη σχέση της με τον Ωνάση, να αποκτήσει την εμπειρία τι ήταν τελικά αυτή η συγκλονιστική γυναίκα. Μέχρι στιγμής, η υποδοχή του κόσμου είναι ιδιαίτερα θερμή και ήδη έχουν έλθει 3.500 επισκέπτες». 

Ανεβαίνοντας τα σκαλιά της εισόδου για τους χώρους του Μουσείου έχεις την αίσθηση ότι η Μαρία Κάλλας ζωντανεύει μέσα σε αυτό το κτίριο. Στη ρεσεψιόν μία μεγάλη φωτογραφία της καλωσορίζει το κοινό, ενώ το ηχητικό απόσπασμα από μία συνέντευξή της θίγει το θέμα της ελληνικότητάς της.

Περιήγηση στο Μουσείο Μαρία Κάλλας

Η περιήγηση στο Μουσείο μαζί με τη μουσειολόγο - επικοινωνιολόγο Νιόβη Ανδριώτη ξεκινάει από τον δεύτερο όροφο. Ο τρίτος όροφος, με την καταπληκτική θέα προς την Ακρόπολη, θα χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Πριν ο επισκέπτης μπει στις αίθουσες βρίσκεται μπροστά από ένα γλωσσάρι της όπερας. Σκανάροντας τον qr code και επιλέγοντας μία οποιαδήποτε καρτέλα μπορεί να ακούσει τη φωνή μίας σοπράνο, ενός τενόρου ή ενός βαρύτονου και να καταλάβει τη διαφορά. Όπως μας εξηγεί η μουσειολόγος «Το Μουσείο, στημένο σύμφωνα με τους κανόνες της σύγχρονης μουσειολογίας και τεχνολογίας, είναι "πολυεπίπεδο", διαδραστικό και βιωματικό και, μέσω των πολλών πληροφοριών που δίνονται (στα ελληνικά και αγγλικά), μπορεί να εξυπηρετήσει τις ανάγκες κάθε είδους επισκέπτη, απ' αυτόν που δεν γνωρίζει τίποτα σχεδόν για την όπερα και την Μαρία Κάλλας μέχρι τον πιο γνώστη, που επιθυμεί να μάθει ακόμη περισσότερα. Το δε διαδραστικό κομμάτι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τα παιδιά και τους αρέσει πολύ».

Το βιωματικό σκέλος του μουσείου συγκροτείται από τις τέσσερις διαδοχικές ηχομονωμένες αίθουσες, με την κάθε μία από τρεις πρώτες αφιερωμένη σε έναν από τους σπουδαίους ρόλους της Ντίβας (Νόρμα, Τόσκα, Τραβιάτα).

Στην πρώτη, μεταφερόμαστε νοερά μία φεγγαρόλουστη νύχτα, στο Δάσος των Δρυϊδων, με τη σιλουέτα της Νόρμα να διαγράφεται στο βάθος και την ηχογραφημένη φωνή της, με το μοναδικό ηχόχρωμα, να ερμηνεύει την άρια «Casta Diva» και να «γεμίζει» τον χώρο. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να καθίσει στα σκαμπό-κορμούς δένδρων για να την ακούσει και να την απολαύσει. 

Μπαίνοντας στη δεύτερη, με την κόκκινη μοκέτα και τη βελούδινη κόκκινη κουρτίνα, η διακόσμηση της οποίας είναι εμπνευσμένη από το σκηνικό της «Τόσκα» του Πουτσίνι, o θεατής εκτός του ότι ακούει και βλέπει στο βίντεο την υπέροχη Κάλλας να ερμηνεύει την άρια «Vissi d’ arte», έχει την ευκαιρία να την θαυμάσει και ως performer. Όπως σημειώνει η κα Ανδριώτη, η Kάλλας, χωρίς να έχει πάρει ποτέ μαθήματα υποκριτικής, έδινε μία θεατρική διάσταση σε κάθε παράσταση, ανατρέποντας όλους τους μέχρι τότε παραδοσιακούς κώδικες της λυρικής σκηνής.

Η τρίτη αίθουσα αναπαριστά το δωμάτιο όπου η ηρωίδα του Αλ. Δουμά, Μαρί Ντυμπλεσσί, από την «Κυρία με τις καμέλιες» (έργο πάνω στο οποίο βασίστηκε η Τraviata του Βέρντι), άφησε την τελευταία της πνοή, πεθαίνοντας από φυματίωση, σε ηλικία 23 ετών. Η θέα από το παράθυρο, με την κουρτίνα να μοιάζει να κουνιέται από ένα αεράκι και την φωνή της Κάλλας να τραγουδά την άρια Siempre Libera από την Τραβιάτα, συνθέτουν ένα ιδιαίτερο και βιωματικό για τον επισκέπτη σκηνικό.

Η τέταρτη και τελευταία αίθουσα είναι αφιερωμένη στον ρόλο της Κάλλας ως δασκάλα, στα Masterclass που έδωσε στο Juilliard School‎ στη Νέα Υόρκη το 1971-2.

Μετά την εμβυθιστική (immersive) εμπειρία στον κόσμο της μουσικής της Κάλλας, κατεβαίνοντας στον πρώτο όροφο, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να εισχωρήσει στον μαγικό κόσμο της ντίβας για να τη γνωρίσει καλύτερα, μέσα από προσωπικά της αντικείμενα, φωτογραφίες, παρτιτούρες, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, προερχόμενα από συλλογές ιδιωτών και φορέων, καθώς και χρησιδάνεια. Στον χώρο, έξω από την μεγάλη αίθουσα, υπάρχει μια βιβλιοθήκη με συλλογή από σπαρτίτι, παρτιτούρες τις οποίες μελετούσε και είχε στην βιβλιοθήκη της. Αγοράστηκαν σε μία δημοπρασία από τον Ελληνικό Σύλλογο Μαρία Κάλλας, ο οποίος στη συνέχεια τα δώρισε στο Μουσείο. 

Ακολουθώντας τις οδηγίες της μελετητικής ομάδας, αρχίζουμε την περιήγηση από δεξιά, ακολουθώντας, χρονολογικά, την ιστορία της ζωής της Μαρίας Σοφίας Άννας Καικιλίας Καλογεροπούλου. Μέσα σε μία προθήκη υπάρχουν παρτιτούρες και προσωπικά της αντικείμενα, όπως τα γυαλιά της, σημειώσεις για τους ρόλους της τους οποίους πάντα έγραφε με μεγάλα κεφαλαία γράμματα, λόγω της μεγάλης της μυωπίας. Λέγεται δε ότι στην σκηνή, επειδή δεν φορούσε γυαλιά, απομνημόνευε τις αποστάσεις για να ξέρει πού θα πατήσει και πώς θα κινηθεί. 

Ο επισκέπτης, μέσα από τις σχετικές ενότητες («Ξεκίνημα», «Καριέρα στην Ελλάδα», «Διεθνής Καριέρα», «Κοσμική Ζωή», «Τελευταίες Αναλαμπές», «Μεγάλοι Ρόλοι», «Η Κάλλας και η μόδα»), που συνοδεύονται από τις σημαντικές αντίστοιχες ημερομηνίες, παρακολουθεί πώς εκτυλίσσεται η ζωή και η καλλιτεχνική της διαδρομή.

Ξεκίνημα

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα βιβλιαράκι - προσωπικό λεύκωμα που είχε όταν ήταν 14 ετών. Λίγο πριν φύγει με την μητέρα και την αδελφή της από την Αμερική, μετά τον χωρισμό των γονιών της, είχε ζητήσει από συμμαθητές και καθηγητές της να της γράψουν σε αυτό μία μικρή αφιέρωση. Ζητούσε το ίδιο και από ανθρώπους που συνάντησε στο υπερωκεάνιο Saturnia κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ελλάδα. Αυτό το μικρό βιβλιαράκι το κρατούσε μέχρι το τέλος της ζωής της.

Οι δασκάλες της

Προχωρώντας βλέπουμε τις φωτογραφίες των δασκάλων της, της Μαρίας Τριβέλα (Εθνικό Ωδείο) η οποία, εντυπωσιασμένη από το ταλέντο της 14χρονης Μαρίας, συμφώνησε να της παρέχει δωρεάν μαθήματα, και της Ελβίρας ντε Ιντάλγκο (Ωδείο Αθηνών), που την εκπαίδευσε άριστα στην τεχνική των ρόλων της ιταλικής ρομαντικής σκηνής, αλλά ταυτόχρονα κάλυπτε το κενό που της άφηνε η μητέρα της, με την οποία ως γνωστόν, δεν είχε καθόλου καλές σχέσεις. Η φωτογραφία της Ιντάλγκο με την ιδιόχειρη αφιέρωση βρισκόταν πάντα πάνω στο πιάνο της Κάλλας. Σκανάροντας το qr code o επισκέπτης μπορεί να ακούσει έναν ηθοποιό να διαβάζει την επιστολή της Ιντάλγκο προς την Κάλλας.

Καριέρα στην Ελλάδα

Όπως παρατηρούμε από τα διάφορα ντοκουμέντα, τα πρώτα χρόνια στην Ελλάδα ήταν δύσκολα για τις τρεις γυναίκες και ιδιαίτερα εκείνα της Κατοχής. Σ' ένα βίντεο υπάρχει ένα τεκμήριο που μας πληροφορεί ότι, όταν η Μαρία Κάλλας είχε πάει με μία ομάδα καλλιτεχνών να δώσουν ένα ρεσιτάλ στη Θεσσαλονίκη για τον εορτασμό των 150 χρόνων από την γέννηση του Ροσσίνι, η πληρωμή τους έγινε σε... όσπρια. 

Λίγο παρακάτω, το ιδιωτικό συμφωνητικό που υπέγραψε η (τότε) Μαριάννα Καλογεροπούλου με το (τότε) Βασιλικό Θέατρο και τον Γενικό Διευθυντή αυτού, κο Κ. Μπατσιά, όταν προσελήφθη ως χορωδός με μηνιαίο μισθό 1.500 δρχ. Όπως έχει γραφτεί, δεν ήταν υποχρεωμένη να συμμετέχει στις δραστηριότητες της χορωδίας, αλλά το ιδιότυπο αυτό συμβόλαιο είχε ως σκοπό την οικονομική της ανακούφιση ώστε να μπορεί να αφοσιωθεί απερίσπαστη στις σπουδές της.

Η Μαρία Κάλλας δεν ξέχασε ποτέ αυτή τη χειρονομία και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να εκφράσει τη βαθιά της ευγνωμοσύνη. Κατά τη δεύτερή της εμφάνιση στην Ελλάδα (Επίδαυρος, 1960) ως πρωταγωνίστρια στην πρώτη παραγωγή όπερας στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, τη «Νόρμα», διέθεσε στην Εθνική Λυρική Σκηνή, διευθυντής της οποίας ήταν ακόμη ο κος Κ. Μπαστιάς, το ποσό της αμοιβής των 15.000 δολαρίων που θα εισέπραττε για τις τρεις παραστάσεις. Όπως είχε πει χαρακτηριστικά «θέλω να κάνω για άλλους εκείνο που έκαναν τότε για εμένα».

Διεθνής καριέρα

Ενώ το καλλιτεχνικό της ντεμπούτο έγινε στην Αθήνα με πρωταγωνιστικό ρόλο στην Τόσκα του Πουτσίνι (παράσταση Εθνικής Λυρικής Σκηνής, 1942), η εδραίωσή της στον διεθνή κόσμο της όπερας άρχισε από τη Βερόνα, ως «Τζοκόντα» στην ομώνυμη όπερα του Αμίλκαρε Πονκιέλι. Ο μαέστρος Τούλιο Σεραφίν έμελλε να υπάρξει, εκτός από μέντορας, μία πατρική φιγούρα γι’ αυτήν. Στη Βερόνα συνάντησε τον φιλόμουσο βιομήχανο Τζανμπατίστα Μενεγκίνι, ο οποίος την ερωτεύτηκε παράφορα και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προσωπική αλλά και επαγγελματική της ζωή. 

Παντρεύτηκαν το 1949 και ο Μενεγκίνι αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην προώθηση της καριέρας της που άρχισε να απογειώνεται, σημειώνοντας μεγάλες επιτυχίες σε κάθε σκηνή της Ιταλίας. Οι ανά τον κόσμο εμφανίσεις ήταν πυκνές, με το φιλόμουσο κοινό να την υποδέχεται θερμά και τους κριτικούς να εξαίρουν τη φωνητική της δεξιοτεχνία και την εντυπωσιακή της σκηνική παρουσία.

Τραβώντας προς τα έξω ένα συρτάρι διαβάζουμε το συγχαρητήριο γράμμα του Αλέξη Μινωτή προς αυτήν για την ερμηνεία της στη παράσταση «Μήδεια» στο Dallas City Opera. Στην Ελλάδα, εμφανίστηκε τρεις φορές (1957, 1960, 1961) και αποθεώθηκε από το φιλόμουσο κοινό.

Τελευταίες αναλαμπές

Η τελευταία της εμφάνιση σε παράσταση όπερας ήταν στην Τόσκα, στο Covent Garden (1965). Μετά το τέλος της παράστασης χειροκροτήθηκε για 40 λεπτά και εμφανίστηκε στη σκηνή 27 φορές. Όπως μας ανέφερε η κα Ανδριώτη, μία κυρία που είχε επισκεφθεί προ ημερών το μουσείο επιβεβαίωσε του λόγου το αληθές μιας που, όπως είπε, είχε παρακολουθήσει εκείνη την συγκλονιστική παράσταση. Η δε περιοδεία που ξεκίνησε με τον Ντι Στέφανο το 1973 και ολοκληρώθηκε μετά από έναν χρόνο στο Σαπόρο της Ιαπωνίας, εξελίχθηκε σε καλλιτεχνική αποτυχία και είχε προκαλέσει δυσμενή σχόλια.

Κοσμική ζωή

Η επόμενη θεματική αναφέρεται στην προσωπική της ζωή και μέσα σε μία προθήκη βλέπουμε κοσμήματά της καθώς και ένα προσωπικό της άλμπουμ με 167 φωτογραφίες από την περίοδο 1947-1959. Το άλμπουμ αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων σε μία δημοπρασία, έχει ψηφιοποιηθεί ώστε να μπορεί το κοινό να το ξεφυλλίσει πάνω σε μία οθόνη. Στην ίδια προθήκη υπάρχει το μενού του πάρτι που οργάνωσε προς τιμήν της Κάλλας, στο ξενοδοχείο Danielli της Βενετίας, η αμερικανίδα κοσμικογράφος Elsa Maxwell. Σε εκείνη την εκδήλωση τής σύστησαν τον μεγιστάνα Αριστοτέλη Ωνάση, μία γνωριμία που στάθηκε μοιραία για τη ζωή της. 

Συνεχίζοντας, έχουμε την ευκαιρία να καθρεφτιστούμε στον ίδιο καθρέφτη που καθρεφτιζόταν και η θρυλική ντίβα, στις παραστάσεις της όπερας «Τραβιάτα» στη Σκάλα του Μιλάνου, με την ημερομηνία 28.05.1995 χαραγμένη στο πάνω μέρος του. Ο καθρέφτης δωρίθηκε στην Κάλλας από το θέατρο και εκείνη τον είχε στο σαλόνι, στο σπίτι της, στο Παρίσι. 

Οι Μεγάλοι Ρόλοι

Οι μεγαλύτεροι ρόλοι στην καριέρα της ήταν η Νόρμα και η Τόσκα και στη μεγάλη βιτρίνα που βρίσκεται στον χώρο βλέπουμε τα αντίστοιχα κοστούμια, τα οποία είναι χρησιδάνεια από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Ένας κομψός καναπές προσφέρεται για ξεκούραση αλλά δίνει ταυτόχρονα την ευκαιρία στον ενδιαφερόμενο να ξεφυλλίσει πάνω σε ένα τάμπλετ τα ψηφιοποιημένα αποκόμματα εφημερίδων, απ' όλον τον κόσμο, που αναφέρονται στην Μαρία Κάλλας. Αυτά είναι από την προσωπική συλλογή του κου Πετσάλη. 

Στιγμές και Άνθρωποι στη ζωή της

Έργα τέχνης γνωστών καλλιτεχνών με θέμα την Μαρία Κάλλας στολίζουν τον διάδρομο μέχρι την επόμενη αίθουσα με τους ανθρώπους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωής της (Παζολίνι, Τζεφιρέλι, Μενεγκίνι και Ωνάση). Εκεί βρίσκεται μία 4σελιδη επιστολή της μητέρας της προς αυτήν και σκανάροντας το σχετικό qr code μπορούμε να ακούσουμε την ηθοποιό Κατερίνα Λέχου να διαβάζει ένα μικρό απόσπασμα όπου δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος ότι οι σχέσεις μεταξύ μητέρας και κόρης δεν ποτέ οι καλύτερες. «Αγαπημένη Μαρία, Ύστερα από δύο μήνες, έλαβα το μικρό σου γράμμα. Εγώ σου έγραψα περίπου προ 12 ημερών. Ελπίζω τώρα να το έλαβες. Μαρία μου, ξέρεις καλά ότι οτιδήποτε αν μου γράφεις έξω από την καριέρα σου, μου είναι ενδιαφέρον, όπως θέλω να μαθαίνω ό,τι και αν σου συμβεί ή συμβαίνει και στην καριέρα σου. Δεν με καθιστάς ενήμερη. Από ξένους μαθαίνω κάποια. Τώρα που μου θίγεις το ζήτημα ότι δεν φαίνομαι ευτυχής και χαρούμενη με τον γάμο σου, με προκαλείς και θα σου μιλήσω ως μητέρα προς παιδί. Δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένη μ’ αυτόν τον γάμο».

Η Κάλλας και η μόδα

Σε μία μεγάλη βιτρίνα, βραδινά ρούχα, τουαλέτες και γούνες από τον αγαπημένο της οίκο Biki του Μιλάνου, καθώς και αξεσουάρ, όπως μία τσάντα Gucci (δώρο της πριγκίπισσας Grace Kelly), δερμάτινα γάντια, κολιέ από πέρλες. 

Ο μύθος και η κληρονομιά της Κάλλας

Απέναντι, με το που ανοίγει κάποιος τα κλειστά πορτάκια παίρνει μία ιδέα για την επιρροή της Κάλλας σε διάφορους τομείς στην σημερινή εποχή. Αυτό είναι ένα ωραίο παιχνίδι για τα παιδιά, γιατί τα βάζει στη διαδικασία να ανοίξουν και να ψάξουν.

Φεύγοντας από το Μουσείο ένιωθα μία συγκίνηση που συνάντησα την La Divina στην «επιστροφή» της στην Αθήνα και είχα την ευκαιρία να μπω στον κόσμο της. 

Ένιωσα χαρούμενη που η πόλη της Αθήνας, η πόλη στην οποία έκανε τις μουσικές της σπουδές και τα πρώτα καλλιτεχνικά βήματα της λαμπρής, διεθνούς καριέρας της την τίμησε, έστω και με καθυστέρηση, με τη δημιουργία αυτού του Μουσείου.

Είναι βέβαιο ότι θα το επισκεφθώ ξανά για να έχω χρόνο να διαβάσω κι άλλα κείμενα, να ακούσω τα ηχητικά ντοκουμέντα, να μάθω ακόμη περισσότερα για την Ελληνίδα θρυλική σοπράνο που καθόρισε την όπερα του 20ού αιώνα και η φήμη της εξακολουθεί να παραμένει άσβεστη, 46 χρόνια μετά τον θάνατό της.