Πώς ήταν η Αθήνα τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα;

Αθήνα. Μια πόλη πολύβοη, γεμάτη κινητικότητα και εικόνες που διαδέχονται ασταμάτητα η μία την άλλη, με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Πώς ήταν όμως η ζωή και οι συνήθειες των Αθηναίων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα; Τι συναντούσε κανείς στους δρόμους, πώς διασκέδαζαν οι Αθηναίοι, πώς διαγραφόταν η αστική κουλτούρα και ποια ήταν η κυρίαρχη μόδα της εποχής; Πώς ήταν οι μετακινήσεις και πώς περνούσαν οι βραδιές στην πόλη;  

Σταθμός ΗΣΑΠ Ομόνοια, 1928. © Αρχείο ΗΣΑΠ / Eurokinissi

Όπως εξηγεί μιλώντας στην ATHENS VOICE η Αθηναιογράφος κ. Άρτεμις Σκουμπουρδή ενδιαφέρον έχει το πώς κυκλοφορούσαν στην πόλη οι Αθηναίοι. «Στις αρχές του 1900 οι περισσότεροι αθηναϊκοί δρόμοι είναι χωμάτινοι. Αν και οι άμαξες πηγαινοέφερναν τον κόσμο γύρω στο 1909 έχουμε περί τα 50 αυτοκίνητα να κυκλοφορούν στην Αθήνα. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το 1912 αναφέρεται στις εφημερίδες η άφιξη από την Ευρώπη νέων καταβρεχτήρων για λογαριασμό του Δήμου. Στόχος; Να βρέχεται το χώμα ώστε να μην σηκώνεται σκόνη όταν περνούν τα άλογα μεταξύ άλλων. Γύρω στο 1912 και την περίοδο που ακολουθεί στους δρόμους κυκλοφορεί ο άμαξας στην πόλη. Ο άμαξας βοηθά στις μετακινήσεις όλο τον κόσμο και είναι κατά κάποιο τρόπο σαν το ταξί της εποχής. Ωστόσο ταυτόχρονα το τραμ είναι βασικό μέσο μεταφοράς. Και φυσικά δεν είναι σπάνια τα τροχαία στην πόλη. Συνέβαιναν αρκετά και εκείνα τα χρόνια. Συχνά μάλιστα συγκρούονται στο δρόμο οχήματα με κάρα αλόγων τα οποία αφήνιαζαν», επισημαίνει.

Παράλληλα όπως εξηγεί η Αθηναιογράφος κ. Σκουμπουρδή «την ίδια εποχή κυκλοφορεί στην Αθήνα και ο πλανόδιος γαλατάς, όχι όμως μόνος του αλλά μαζί με τις κατσίκες του. Μάλιστα επιχειρήσεις στην καρδιά της Αθήνας, όπως για παράδειγμα τα καφενεία του κέντρου της πόλης, σε κεντρικούς δρόμους, τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα περίπου, εφοδιάζονταν με γάλα μέσω του γαλακτοπώλη που ερχόταν, με ένα τσούρμο πρόβατα, προκειμένου να δώσει φρέσκο γάλα στην επιχείρηση. Σταδιακά μετά το 1930 τέτοιες εικόνες με τον γαλατά να δίνει φρέσκο γάλα κατευθείαν από τις κατσίκες στο κέντρο της πόλης, θα εκλείψουν.

Η Άρτεμις Σκουμπουρδή. © Θανάσης Καρατζάς

Στο μεταξύ παντού στο δρόμο, όπου υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχουν και καπέλα. Εκείνη την εποχή το καπέλο αποτελεί απαραίτητο αξεσουάρ της ανδρικής και γυναικείας ένδυσης. Η μόδα της περιόδου πρόσταζε να μην κυκλοφορούν οι γυναίκες χωρίς καπέλο. "Διότι ένα γυναικείο καπέλο γαρνιρισμένο με εκλεκτά άνθη και φυτά κάνει κομψή κάθε γυναίκα" υποστήριζαν οι πωλητές τότε.

Εγκαίνια του υπόγειου σταθμού της Ομόνοιας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. (21/7/1930)© Eurokinissi

Αξίζει να σημειωθεί ότι την περίοδο που είχε αναπτυχθεί μεγάλη θεατρική κίνηση στην Αθήνα, πολλά ευτράπελα είχαν δημιουργηθεί λόγω των όγκων των καπέλων. Συχνά όταν καθόταν μια κυρία με ένα τεράστιο ανθοστόλιστο γείσο στο κεφάλι κατά τη διάρκεια της παράστασης, οποίος θεατής καθόταν στις πίσω θέσεις δεν έβλεπε τίποτα.

Τα βράδια της πόλης από την άλλη πλευρά, δεν ομόρφαιναν μόνο από τις παραστάσεις αλλά και από τις μελωδίες. Οι αθηναϊκές νύχτες είναι διαποτισμένες από τις καντάδες του δρόμου. Όλη τη νύχτα περνούσαν οι κανταδόροι κάτω από τα αθηναϊκά σπίτια με κιθάρες και κάποιες φορές ακόμα και με βιολιά. Σταδιακά κάποιοι δρόμοι αλλάζουν εμφάνιση. Στα 1911 αφαιρούνται οι ακακίες της οδού Σταδίου, που την έλεγαν οδό ακακιών. Παράλληλα η Αμαλίας ήταν η οδός με τις πιπεριές και η Πανεπιστημίου η οδός με τις γαζίες. Λίγο μετά, χώρος περιπάτου αποτελεί μεταξύ άλλων ο σημερινός εθνικός κήπος ο οποίος ήταν ανοιχτός για το κοινό εκείνα τα χρόνια δύο φορές την εβδομάδα. Ο κήπος ήταν ένα μέρος της πόλης που συγκέντρωνε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα το ενδιαφέρον του κοινού για βόλτες και κοινωνικές συναναστροφές. Παράλληλα ο κόσμος αγαπά το θέατρο. Και κάπως έτσι, καθώς περνούν τα χρόνια μέσα από διεθνείς αλλαγές αλλά και γενικότερες αναταραχές, και φτάνοντας στα 1916 και μετά λειτουργούν πλέον έντεκα θέατρα».

Αθήνα, οδός Ερμού, ο Ιερός Ναός της Παναγίας Καπνικαρέας, 1917, φωτογράφος Paul Fils.

Η πόλη βάζει στην καθημερινότητα της περισσότερο χώρο για διασκέδαση και χαρά, πάρα τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από ανάταση και ανεμελιά. Λατρεύουν τις παραστάσεις, παρακολουθούν επιθεωρήσεις, συμμετέχουν σε χορούς, επισκέπτονται τα καφενεία του κέντρου. Μια πόλη που προσαρμόζεται στους εκσυγχρονισμούς της εποχής, και αναπτύσσεται σε νέα δεδομένα, διατηρώντας όμως την ρομαντική της εκδοχή, προτού φυσικά έρθουν τα επίπονα χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής.   

Παλιά φωτο από το ζαχαροπλαστείο ΤΟΥΛΑ που άνοιξε το 1964 και λειτουργεί ακόμη και σήμερα στην ίδια θέση.