Πάσχα στην Αθήνα: Οι καλύτερες εκκλησίες για τον Επιτάφιο

Το Πάσχα, η μεγαλύτερη χριστιανική γιορτή, είναι συνδεδεμένη με την ύπαιθρο. Η Αθήνα, όμως, δεν πρόκειται ν’ αφήσει παραπονεμένους όλους όσοι αποφασίσουν να μην την εγκαταλείψουν αλλά να περάσουν αυτές τις μέρες στην ανοιξιάτικη πόλη. Τα ήθη και τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας, ασχέτως αν κάποιος τα ακολουθεί ή όχι, αναδεικνύουν το ευαίσθητο πρόσωπο της πρωτεύουσας, και ίσως το κατανυκτικό κλίμα των ημερών να είναι πολύ πιο έντονο στην πόλη από εκείνο στους δημοφιλείς εξοχικούς προορισμούς. Ανθισμένες νεραντζιές, υπέροχες κρεμαστές γλυσίνες, κουτσουπιές και πασχαλιές γεμίζουν την τσιμεντούπολη χρώματα και αρώματα. Οι μυρωδιές της άνοιξης είναι παντού και μέρη όπως το ιστορικό κέντρο, η Πλάκα, το Θησείο, το Μετς, τα Πετράλωνα, η Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ο λόφος του Λυκαβηττού είναι ιδανικά για όμορφους περιπάτους –ειδικά το Πάσχα– που σε πολλά σημεία συνοδεύονται από τον ήχο των καμπάνων που ηχούν πένθιμα ή τις ψαλμωδίες που ακούγονται από τις εκκλησίες. Ειδικά το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, η όψη της Αθήνας αλλάζει τελείως. Οι δρόμοι του κέντρου κλείνουν σε διάφορα σημεία για την περιφορά των Επιταφίων, χωρίς όμως αυτό να προκαλεί χάος και εκνευρισμό, όπως γίνεται συνήθως. Αντί για συνθήματα και φωνές ακούγεται το «Ω, γλυκύ μου έαρ», ο κορυφαίος και σαν μελωδία και σαν λόγος ύμνος, που δύσκολα αφήνει κάποιον ασυγκίνητο και ο κόσμος, κρατώντας αναμμένα κεριά, ακολουθεί αυτή την ήρεμη και ευλαβική πορεία που σκιαγραφεί μία ασυνήθιστη εικόνα για την πολύβουη πόλη. Οι εκκλησίες, όλες αυτές τις μέρες, έχουν την τιμητική τους και οι ετοιμασίες, θυμίζουν αυτές που γίνονται στα σπίτια εν όψει μίας μεγάλης γιορτής. Το τελετουργικό της Μεγάλης Εβδομάδας, με τους ύμνους, τα τροπάρια, την περιφορά του Επιταφίου δημιουργεί μία πολύ κατανυκτική, μυσταγωγική ατμόσφαιρα, η οποία σε αρκετές εκκλησίες ή βυζαντινά εκκλησάκια είναι πιο έντονη, λόγω της τοποθεσίας, της γραφικότητας ή της ιστορικότητάς τους. Επιλογές υπάρχουν, λοιπόν, πολλές και ωραίες. Τις ανακαλύψαμε και είμαστε βέβαιοι ότι οι εμπειρίες που θα βιώσετε θα είναι μοναδικές.

Οι καλύτερες εκκλησίες για τον Επιτάφιο στην Αθήνα

Σκαρφαλωμένο στα σκαλάκια στη συμβολή των οδών Ερεχθέως και Ερωτόκριτου, το γραφικό βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (12ος αιώνας) παρεκκλήσιο του Αγ. Νικολάου Ραγκαβά, συνήθως δεν λειτουργεί τη Μεγάλη Εβδομάδα λόγω έλλειψης μόνιμου ιερέα. Όμως, φέτος, οι ακολουθίες θα γίνουν κανονικά μέχρι και τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί (Αποκαθήλωση). Αξίζει να το επισκεφθεί κάποιος για να θαυμάσει το εσωτερικό του με τα δύο ρωμαϊκά κιονόκρανα και τις σπάνιες αγιογραφίες στους τοίχους και στον τρούλο. 

Στον βυζαντινό Ιερό Ναό της Αγίου Σωτείρας Κοττάκη (11ος αιώνα), με τις ορειχάλκινες προτομές του Κωνσταντίνου και της Ιωάννας Τσάτσου στον προαύλιο χώρο (οδός Κυδαθηναίων 10), τη Μεγάλη Τρίτη, Μεγάλη Πέμπτη και Μεγάλη Παρασκευή, οι ύμνοι και τα τροπάρια ψάλλονται συνοδεία πολυφωνικής χορωδίας και αρμονίου. Ο δε Επιτάφιος θα είναι και φέτος στολισμένος μόνο με λευκές μαργαρίτες.

Ιδιαίτερη προτίμηση έχουν, όσοι περνούν τις γιορτές του Πάσχα στην Αθήνα, στον ελληνο-βυζαντινού ρυθμού Ιερό Ναού Αγίου Γεωργίου Καρύτση (ή Καρύκη, όπως ήταν το όνομα των κτητόρων της εκκλησίας, το οποίο από «Καρύκης» έγινε «Καρύτης», λόγω του τσιτακισμού που επικρατούσε στην ντοπιολαλιά στα μεταεπαναστατικά χρόνια). Ο λόγος της προτίμησης είναι η περίφημη Ανδρική Πολυφωνική Χορωδία «Θεμιστοκλής Πολυκράτης», που δίνει μια άλλη αίσθηση στις ψαλμωδίες της Μεγάλης Εβδομάδας αποτυπώνοντας την κατάνυξη των ημερών. Η χορωδία αυτή έχει μακράν ιστορία. Ιδρύθηκε το 1896 από τον φιλόλογο και συνθέτη Θεμιστοκλή Πολυκράτη (1863-1926), στο πλαίσιο του ρεύματος της εποχής αυτής για τον εξευρωπαϊσμό της ελληνορθοδόξου εκκλησιαστικής μουσικής. Το ρεύμα εκείνο το ευνοούσε η επικράτηση της όπερας και του μελοδράματος στις ψυχαγωγικές προτιμήσεις του αστικού κοινού των Αθηνών.  Έκτοτε, η χορωδία, ακολουθώντας τους κανόνες της τετραφώνου εκκλησιαστικής μουσικής, λειτουργεί χωρίς διακοπή στον εν λόγω ναό, έχοντας πραγματοποιήσει ταυτόχρονα πολλές συναυλίες σε πόλεις της Ελλάδος και του εξωτερικού.   

Χωρίς αμφιβολία, όμως, μία από τις πιο ξεχωριστές περιφορές επιταφίου είναι αυτή της Μονής Καισαριανής. Είναι ο μοναδικός Επιτάφιος στην Αττική που βγαίνει με το φως της ημέρας (γύρω στις 2:00 μ.μ.) και η περιφορά του αρχίζοντας από το Μοναστήρι συνεχίζει στην καρδιά του Αισθητικού Δάσους του Υμηττού, ανάμεσα σε πεύκα, πλατάνια και κυπαρίσσια. Ο ανθοστόλιστος Επιτάφιος σε πλήρη αρμονία με την ανθισμένη φύση, το ειδυλλιακό τοπίο, τις ψαλμωδίες, δημιουργούν ένα μοναδικό σκηνικό που κάνει τον επισκέπτη να ξεχάσει ότι βρίσκεται μία ανάσα σχεδόν από το κέντρο της πόλης και τον αποζημιώνει για την ταλαιπωρία που πιθανόν να υπέστη μέχρι να φτάσει εκεί – και ειδικά να παρκάρει.   

Και λίγο πριν πάρει κάποιος τον δρόμο της επιστροφής αξίζει να αφιερώσει λίγο χρόνο για να περιπλανηθεί στον αύλειο χώρο της Μονής με τα διάσπαρτα γλυπτά που χρονολογούνται από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους, να δει τα κελιά των μοναχών, τον Λουτρώνα, να μπει στον ναό για να θαυμάσει τις σπάνιες αγιογραφίες με την έντονη αφηγηματικότητα και να φύγει γεμάτος υπέροχες εικόνες και εντυπώσεις.

Η Ακολουθία του Επιταφίου στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών έχει κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και πραγματοποιείται με κάθε επισημότητα, χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου και παρουσία πλήθους πιστών, εκπροσώπων της κυβέρνησης, των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας. Η περιφορά προς το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, όπου τελείται σύντομη δέηση, γίνεται συνοδεία αγήματος και φιλαρμονικής του δήμου. 

Κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου του Αγίου Νικολάου Ρηγίλλης γίνεται στάση για μία μικρή δέση μπροστά από το Στρατόπεδο Γ. Τζαβέλα, της Ευζωνικής Φρουράς. Ο Εύζωνος μπροστά στο φυλάκιο, σε στάση απόδοσης τιμών πένθους, με τα χέρια σταυρωμένα και ακουμπισμένα στο όπλο, το κεφάλι σκυφτό και τη μεταξωτή φούντα του φάριου γερμένη στο πλάι είναι μία εικόνα εντελώς ασυνήθιστη για όλους.

Ο Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας - Σωτείρας Λυκοδήμου, γνωστός ως η Ρώσικη εκκλησία, έχει ένα πολύ ιδιαίτερο τελετουργικό. Όλες οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας γίνονται υπό το φως των κεριών και μόνο... κάτι που προσδίδει στη λειτουργία έναν χαρακτήρα μυσταγωγικό. Τη Μεγάλη Πέμπτη τα 12 Ευαγγέλια διαβάζονται στα ελληνικά αλλά και στα ρωσικά (ένα παρά ένα) και αμέσως μετά ακολουθεί χτύπημα της καμπάνας, με τον αριθμό των χτύπων να υποδηλώνει ποιο από τα 12 Ευαγγέλια έχει μόλις τελειώσει. Ο Επιτάφιος δεν είναι ο συνηθισμένος με το κουβούκλιο, αλλά γίνεται η περιφορά του Σώματος τρεις φορές γύρω από τον ναό. Σύμφωνα με το εθιμοτυπικό, από τις 11 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, αλλά και αργότερα το βράδυ, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία στολισμένα καλάθια γεμάτα κόκκινα αυγά, πασχαλινό ψωμί, τυριά και αλλαντικά, σκεπασμένα με πετσέτες, για να τα ευλογήσει ο ιερέας. Στις 11:45 μ.μ., βγαίνουν όλοι από τον ναό και κάνουν τρεις φορές τον γύρο του κρατώντας αναμμένα κεράκια, ψάλλοντας στα ελληνικά και στα ρωσικά. Όσοι έχουν παραβρεθεί ή έχουν δει αυτό το όμορφο θέαμα από μακριά, δύσκολα το ξεχνάνε. Ο κόσμος δεν φεύγει μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» όπως συμβαίνει συνήθως, και μετά το πέρας της λειτουργίας ξεκινάει ένα μεγάλο πανηγύρι όπου όλοι μαζί τρώνε ανταλλάσοντας ευχές.

Οι ιστορικές, πανέμορφες βυζαντινές εκκλησίες, όπως η Καπνικαρέα, η Παντάνασσα, η Αγία Αικατερίνη με τη λουλουδιασμένη αυλή και τους ρωμαϊκούς κίονες μπροστά από τον ναό, ο Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς, με φυλαγμένη στο εσωτερικό του την καμπάνα που σήμανε, τον Απρίλιο του 1833, το πρώτο ελεύθερο Πάσχα, το ατμοσφαιρικό Μετόχι του Παναγίου Τάφου, που υποδέχεται πρώτο το  Άγιο Φως από τα Ιεροσόλυμα, η Μονή Πετράκη, η υπέροχη όαση στο κέντρο της πόλης, τα γραφικά εκκλησάκια του Αγίου Γεωργίου του Βράχου, και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα ή «Σωτηράκη» στα Αναφιώτικα, που δίνουν την αίσθηση στον επισκέπτη ότι βρίσκεται σε κάποιο νησί, η νεοκλασική και απαράμιλλης αισθητικής Αγία Ειρήνη, με το επιχρυσωμένο τέμπλο, δώρο του Τσάρου της Ρωσίας, Νικολάου, ο μεσαιωνικός, γραφικός Άγιος Γεώργιος του Λυκαβηττού με τη θέα της Αθήνας πιάτο στα πόδια και τον αττικό ουρανό να παίρνει φωτιά από τα πυροτεχνήματα που εκτοξεύονται από τις εκκλησιές το βράδυ της Ανάστασης, φέρνουν στο μυαλό τους στίχους του Τίμου Μωραϊτίνη: «... Έχει η Αθήνα ομορφιές, έχει και κάτι ζωγραφιές...», αλλά και αυτούς του Σεφέρη: «Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα».