Το άγνωστο κοιμητήρι των ηρώων του 1821 στου Ψυρρή

Έλληνες και τουρίστες, κάτοικοι και επισκέπτες, ανεβοκατεβαίνουν πάνω κάτω τον πεζόδρομο της Αγίων Αναργύρων στου Ψυρρή, με την ομώνυμη εκκλησία, η οποία θεωρείται ως η ωραιότερη, λαμπρότερη και ιστορικότερη του Ψυρρή, και γεμίζει ασφυκτικά κάθε Ανάσταση. Δίπλα ακριβώς στην εκκλησία, στην αυλή της, λίγα μέτρα από το κελί στο οποίο έζησε ο κοσμοκαλόγερος, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ετάφησαν κάποιοι από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821. 

Ήταν Ιούνιος του 1826 με τους Τούρκους να έχουν επιστρέψει στην Αθήνα. Ο τότε φρούραρχος Γκούρας, όπως αναφέρει η Άρτεμις Σκουμπουρδή, αποφασίζει να στήσει κανόνια δίπλα στην εκκλησία για την καλύτερη άμυνα της πόλης. Παρά τις πολλές επιθέσεις οι Άγιοι Ανάργυροι δεν έπαθαν σοβαρές ζημιές, στον αυλόγυρό της όμως «αναπαύθηκαν τα σημαντικότερα παλικάρια του Ψυρρή, οι ήρωες του 1821, όπως ο πρώτος φρούραρχος της Ακροπόλεως, ο Παναγής Κτενάς, που από ατύχημα έχασε τη ζωή του ανήμερα της απελευθέρωσης, στις 10 Ιουνίου 1822. Όλη η Αθήνα έκλαψε τότε το αδικοχαμένο πρωτοπαλίκαρο του Ψυρρή». 

Όπως αναφέρει η συγγραφέας, «στα ίδια ποτισμένα από το αίμα των ηρώων χώματα τάφηκαν ο Νικόλαςο Σαρρής, ο αδελφός του Χρήστος Σαρρής, το αγένειο παλικάρι, ο Ιωάννης Μαρμαροτούρης, καθηγητής και μεταφραστής γαλλικών συγγραμμάτων, ιδρυτικό μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας». 

Τι έγινε έκτοτε; Ουδείς ενδιαφέρθηκε να βάλει έστω και μια επιγραφή ότι εδώ ετάφησαν ήρωες του 1821. Γράφει η Ά. Σκουμπουρδή: «Όσον αφορά τους τάφους των ηρώων, ποιος ασχολείται πλέον; Άλλωστε, το κοιμητήρι λειτούργησε ως τις 6 Μαΐου 1834, όταν με ειδικό διάταγμα απαγορεύεται ο ενταφιασμός στους περιβόλους των εκκλησιών. Και όταν τον Δεκέμβριο του 1837 ιδρύεται το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, μεταφέρονται εκεί τα οστά των ηρώων. Έκτοτε, ουδείς, ενδιαφέρθηκε για την ύπαρξη μιας επιγραφής με τα ονόματα των πεσόντων ηρώων και των επιφανών Αθηναίων που ευεργέτησαν την πατρίδα και ετάφησαν στον ιερό αυτό χώρο». 

Πάλι καλά, λέει η Ά. Σκουμπουρδή, που στο γύρισμα της χιλιετίας έγινε γνωστό ότι στο κελί της εκκλησίας, δίπλα στο κοιμητήρι, έζησε ο μέγας πεζογράφος Παπαδιαμάντης, με το κελί να είναι σήμερα επισκέψιμο για το κοινό. «Όσον αφορά τους σπουδαίους ήρωες του ’21, αυτοί ατυχώς ακόμη παραμένουν στα αζήτητα».

Info: Όλα τα παραπάνω στοιχεία περιέχονται στο 664 σελίδων βιβλίο της Άρτεμις Σκουμπουρδή «Ψυρρή, η γειτονιά των ηρώων – Από το αφανές πόλισμα ως την εξέγερση του ’21 και την εποχή μας», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Πατάκη