Πολιτική, ψηφοφορίες και αναμετρήσεις στην αρχαία Αθήνα

Μπορεί να διανύουμε ήδη περίοδο προεκλογικής προετοιμασίας αλλά αυτή η πόλη, ξέχωρα από τη σύγχρονη εποχή, έχει αποτελέσει κατά την αρχαιότητα ένα μοναδικό καμβά ιστορικών αναμετρήσεων και ψηφοφοριών. Η αρχαία Αθήνα υπήρξε μια ανεξάντλητη πηγή ιδεών και πολιτισμού σε μια πελώρια βεντάλια των τομέων ανάπτυξης της πολιτείας και σε κάθε έκφανσή του κοινωνικού βίου. 

Πώς όμως λειτουργούσε η αθηναϊκή δημοκρατία; Πώς νομοθετούσαν; Πώς καθοριζόταν το δημόσιο συμφέρον; Πώς έκαναν απολογισμό πεπραγμένων οι πολιτικοί; Απαντήσεις δίνει μιλώντας στην ATHENS VOICE o Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας κ. Νίκος Κυριαζής. Όπως εξηγεί ο καθηγητής «H αθηναϊκή δημοκρατία ήταν άμεση. Αυτό σήμαινε πως οι αποφάσεις λαμβάνονταν, για όλα τα θέματα, μετά από ψηφοφορία στην εκκλησία του δήμου, όπου μπορούσαν να συμμετάσχουν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Για να είναι έγκυρη, απαιτούνταν τουλάχιστον η παρουσία 6.000 πολιτών. Για να μπορούν να συμμετέχουν και οι πιο φτωχοί Αθηναίοι (και με δεδομένο πως τον 4ο αιώνα η εκκλησία συνεδρίαζε 40 ημέρες το έτος) είχαν θεσπίσει τα “εκκλησιαστικά”, αμοιβή συμμετοχής προς τους 6.000 πρώτους πολίτες που πληρώνονταν από το δημόσιο ταμείο ως αντικατάσταση του εισοδήματος από την εργασία τους, μια και εκείνες τις μέρες δεν θα μπορούσαν να εργαστούν. Η εκκλησία συνεδρίαζε όλη την ημέρα. Την ημερήσια διάταξη ετοίμαζε η Bουλή των 500, με 50 μέλη από κάθε μία από τις 10 φυλές που είχε εισάγει ο Κλεισθένης. Κάθε φυλή μέσω των 50 μελών ασκούσε καθήκοντα "προεδρίας" για σχεδόν ένα μήνα . Οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο».

Πώς όμως καθοριζόταν το δημόσιο συμφέρον; Όπως επισημαίνει ο κ. Νίκος Κυριαζής «πρώτα οι εισηγητές, που μπορούσαν να είναι οποιοσδήποτε πολίτης, σύμφωνα με την αρχή της ισηγορίας, ονομάζονταν "βουλόμενοι", πρότειναν μια λύση για οποιοδήποτε θέμα π.χ. πόλεμο ή ειρήνη, εξωτερικές σχέσεις, νομισματικά κλπ. Ακολουθούσε συζήτηση και μετά ψηφοφορία. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας καθόριζε το δημόσιο συμφέρον για το συγκεκριμένο θέμα. Ένα παράδειγμα: Το 483-2 π.Χ. ο Θεμιστοκλής πρότεινε στους Αθηναίους να χρησιμοποιήσουν τα έσοδα από τα ασημορυχεία του Λαυρίου για να χρηματοδοτήσουν ναυπήγηση 200 τριήρεων για να αντιμετωπίσουν την επικείμενη δεύτερη περσική εισβολή. Υπήρχε αντίθετη πρόταση όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ίσως από τον Αριστείδη, να μοιραστούν οι Αθηναίοι τα έσοδα ακόμα 10 δραχμές για τον καθένα (που αντιστοιχούσε στο μισό μηνιαίο εισόδημα ενός μέσου Αθηναίου). Άρα, η επιλογή ήταν μεταξύ του δημόσιου αγαθού άμυνας και ατομικής κατανάλωσης. Οι Αθηναίοι ψήφισαν υπέρ του Θεμιστοκλή που έγινε ο "ναυτικός" νόμος και έτσι σώθηκε η Ελλάδα στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Έτσι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι Αθηναίοι με την ψήφο τους καθόρισαν ως δημόσιο συμφέρον το "αγαθό" άμυνα». 

Αναφερόμενος στο κομμάτι του απολογισμού πεπραγμένων ο Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας εξηγεί πως «υπήρχε λογοδοσία απόλυτη και αυστηρή. Μετά την άσκηση δημοσίων καθηκόντων κάθε πολίτης που τα είχε αναλάβει έπρεπε να κάνει πλήρη απολογισμό. Υπήρχαν δε πάρα πολλές υπηρεσίες του αθηναϊκού κράτους που δεν καλύπτονταν από μονίμους δημοσίους υπαλλήλους, όπως σήμερα, αλλά από πολίτες, με κλήρωση, για ένα έτος. Αλλά η λογοδοσία ισχύει και για τους πολιτικούς-εισηγητές στην εκκλησία του δήμου.

Ένα παράδειγμα.

Το 341-340 πΧ ο Δημοσθένης έπεισε τους Αθηναίους να τον εξουσιοδοτήσουν να δημιουργήσει μια συμμαχία εναντίον του Φιλίππου και να του κηρύξουν πόλεμο. Οι Αθηναίοι ψήφισαν την πρόταση του, καθορίζοντας ως δημόσιο συμφέρον τον πόλεμο αντί της ειρήνης. 

Όμως το 338π.Χ. οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους νικήθηκαν από τους Μακεδόνες στην Χαιρώνεια και 1.000 Αθηναίοι σκοτώθηκαν. Ο πολιτικός αντίπαλος του Δημοσθένη, Αισχίνης, τον κατηγόρησε πως είχε παραπλανήσει τους Αθηναίους και τους είχε βλάψει. Εδώ φαίνεται πως κάθε Αθηναίος είχε το δικαίωμα να προσφύγει εναντίον κάθε άλλου, ως υπερασπιστής του δημόσιου καλού, καλώντας τον Δημοσθένη να λογοδοτήσει. Η αντιπαράθεση οδήγησε στους δύο λόγους «περί του στεφάνου» επειδή οι Αθηναίοι, πριν την Χαιρώνεια, είχανε δώσει τιμητικό στεφάνι στο Δημοσθένη. Ο λόγος του Δημοσθένη είναι από τα παγκόσμια αριστουργήματα ρητορικής. Ο Δημοσθένης κέρδισε και απαλλάχτηκε. Αν είχε χάσει θα αντιμετώπιζε ποινή προστίμου, εξορία ως και θανατική. Το παράδειγμα αυτό δείχνει τον τρόπο λογοδοσίας όσων είχαν ασκήσει διοικητικά καθήκοντα (στο τέλος της θητείας τους υποβάλλονταν σε λογοδοσία ως απολογισμό) και όσων είχαν κάνει προτάσεις στην εκκλησία του δήμου».