Οδός Επτανήσου, Κυψέλη: ο αρχιτέκτονας και ερευνητής Νίκος Καββαδάς μας ξεναγεί στη γειτονιά.
Στη γωνία της Επτανήσου με την οδό Σύρου, εκεί όπου σήμερα στέκει μια συνηθισμένη πολυκατοικία του 1970, πολλά χρόνια πριν ακούγονταν τα γέλια και τα πειράγματα των κοριτσιών του 6ου Γυμνασίου Θηλέων. Πώς ήταν τα κορίτσια πριν από 90 χρόνια; Τι αγωνίες είχαν; Σίγουρα φορούσαν ποδιές, σίγουρα, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας, θα είχαν όνειρα, δεν θα έβλεπαν τον θάνατο, θα ήθελαν να ερωτευτούν. «Σ’ ένα γυμνάσιο θηλέων» είναι ο τίτλος του αυτοβιογραφικού βιβλίου της Κατίνας Παπά, που εκδόθηκε το 1959, τη χρονιά του θανάτου της. Η Κατίνα Παπά, Βορειοηπειρώτισσα, Αρσακειάδα, παιδαγωγός φιλόλογος, σπούδασε Ψυχολογία στη Βιέννη στο πλάι του διάσημου Άλφρεντ Άντλερ, και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, στο 6ο Γυμνάσιο Θηλέων που δεν υπάρχει πια σήμερα, εφάρμοσε για πρώτη φορά στη χώρα μας τη θεραπευτική αγωγή. Μια από τις μαθήτριές της ήταν και η μητέρα του Νίκου Καββαδά, με τον οποίο είχαμε ραντεβού στη συμβολή της Επτανήσου με την Πιπίνου. Αρχιτέκτονας και ερευνητής, 75 ετών, πιο γρήγορος περιπατητής από εμένα και με μια σπίθα στο βλέμμα σαν του Ιντιάνα Τζόουνς. Ξέρει χίλια πράγματα για την αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου και είχε την καλοσύνη να περπατήσουμε μαζί την οδό Επτανήσου, η οποία είναι γεμάτη από αρχιτεκτονικούς θησαυρούς και ιστορίες, που με κόπο έμαθε και με γενναιοδωρία μας μοίρασε.
Τα μαρμάρινα μπαλκόνια και οι σιδεριές της εξώθυρας μαρτυρούν ότι το κτίριο της Επτανήσου 3 είναι του μοντέρνου κινήματος με επιρροές Aρ Nτεκό. Παρατηρήστε ψηλά στην εξώθυρα το ψηφιδωτό καράβι των Φαιάκων, την απήδαλο ναυν της Οδύσσειας, που αναπαριστά το πλοίο που δεν έχει τιμόνι, που ο μύθος θέλει να μετέφερε τον Οδυσσέα από την Κέρκυρα στην Ιθάκη. Το σπίτι αυτό χτίστηκε το 1938 για τον Κερκυραίο εφοπλιστή Βούλγαρη από τον αρχιτέκτονα Λεωνίδα Μπόνη, έργα του οποίου είναι, μεταξύ άλλων, το Rex αλλά και το κτίριο όπου στεγάζεται το πολυκατάστημα Attica. Ο Ν. Καββαδάς λέει ότι δεν υπάρχει άλλη συνοικία με τον αρχιτεκτονικό πλούτο της Κυψέλης, η οποία άρχισε να χτίζεται εντατικά την περίοδο του Μεσοπολέμου με αποτέλεσμα να έχουμε όλα τα αρχιτεκτονικά ρεύματα που μεσολάβησαν μέχρι τις πολυκατοικίες του 1960, καθώς και ότι μέχρι και τη δεκαετία του 1970 παρέμενε μια μεγαλοαστική περιοχή. Εδώ, λίγα μέτρα από την Επτανήσου, στην οδό Άνδρου 18, σε ένα κτίριο του 1925, πρωτοστεγάστηκε το Κολλέγιο Αθηνών, πριν τη μετεγκατάστασή του στο Ψυχικό μετά από τρία χρόνια. Πρόκειται για ένα κτίριο του γαλλικού εκλεκτικισμού, διατηρητέο αλλά εγκαταλειμμένο, με χτισμένες με τσιμεντόλιθους τις πόρτες και τα παράθυρα του ισογείου, προφανώς για να μη βρουν καταφύγιο σε αυτό άστεγοι ή άλλοι άνθρωποι.
Η εμβληματική πλατεία Αγίου Γεωργίου
Στα μέσα της περασμένης δεκαετίας η πλατεία Αγίου Γεωργίου ήταν μια συνοικιακή πλατεία, εδώ και λίγα χρόνια έχει γίνει αυτό που λένε hot spot, με πολλά καφέ και εστιατόρια και διαμερίσματα που ενοικιάζονται ως Airbnb. Στη μέση της πλατείας θα παρατηρήσετε έναν γλυπτό φανοστάτη, όμοιο με αυτόν που βρίσκεται στην πλατεία Εξαρχείων. Όπως διηγείται ο Ν. Καββαδάς, στο επιβλητικό Δημοτικό Θέατρο, έργο Τσίλερ, που βρισκόταν στην πλατεία Κοτζιά, υπήρχαν δύο φανοστάτες. Όταν ο Κοτζιάς αποφάσισε να γκρεμίσει το θέατρο, ο ένας φανοστάτης τοποθετήθηκε στην πλατεία Εξαρχείων και ο άλλος εδώ, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, η οποία έχει πάρει το όνομά της από την ομώνυμη εκκλησία, την οποία ο αρχιτέκτονας χαρακτηρίζει ως ένα σύγχρονο μουσείο βυζαντινής ζωγραφικής, καθώς εντός της υπάρχουν αγιογραφίες των μεγάλων Φώτη Κόντογλου και Δημήτρη Πελεκάση. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία αντικατέστησε άλλη εκκλησία, του Αγίου Γεωργίου κι εκείνη, χτίστηκε το 1926 σε σχέδια του περίφημου Κωνσταντινουπολίτη αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Κυριακίδη και διαθέτει στοιχεία Αρ Ντεκό, όπως το μοτίβο του κύκλου σε πόρτες, παράθυρα, φεγγίτες και στο καμπαναριό. Στην πλατεία Αγίου Γεωργίου βρισκόταν το τελευταίο σπίτι όπου έζησε η Έλλη Λαμπέτη, ενώ γυρίστηκαν ελληνικές ταινίες όπως «Ο Ηλίας του 16ου», «Ποιος Θανάσης», «Το σοφεράκι» και «Οι παπατζήδες».
Προχωρώντας στην Επτανήσου, ο Ν. Καββαδάς σταματά στο νούμερο 20, στη συμβολή της με την Τήνου, κοιτώντας με θαυμασμό αυτό το κτίριο του 1927, ιδιοκτησίας τότε του βιομήχανου Άγγελου Σκιντζόπουλου, σε σχέδια του πολύ σημαντικού αρχιτέκτονα Αναστάση Μεταξά, Ολυμπιονίκη της σκοποβολής, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είχε αναλάβει την ορθομαρμάρωση του Καλλιμάρμαρου ενόψει Ολυμπιακών Αγώνων. Το σπίτι αυτό, που έχει εσωτερική αυλή, σήμερα είναι εγκαταλειμμένο. Λίγο μακρύτερα, στην Επτανήσου 32, στη νεοκλασική μονοκατοικία του 1900, στεγάστηκε το 1934 η καθολική ιερά μονή της Θεοτόκου και από το 1975 έως και σήμερα η καθολική εκκλησία της Αγίας Θηρεσίας, την οποία κατακλύζουν κάθε Κυριακή εκατοντάδες μετανάστες, φορώντας τα καλύτερά τους ρούχα.
Η πολυκατοικία στην Επτανήσου 44, γωνία με Φωκίωνος Νέγρη, όπου στο ισόγειό της βρίσκεται το πάλαι ποτέ φημισμένο στέκι καλλιτεχνών Select, είναι του 1955, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλη Νικολαΐδη, ενώ ακριβώς απέναντι, η πολυκατοικία είναι του 1960, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ξένου. Το σπίτι αυτό, όπως και πολλά άλλα στην περιοχή, είχε κατασκευάσει η εταιρία Χανιώτης - Καθρέπτης. Μάλιστα, τη στατική μελέτη είχε αναλάβει ο Μπάμπης Βωβός, ο οποίος εργαζόταν στη Χανιώτης - Καθρέπτης, πριν φτιάξει τη δική του εταιρία.
Η συμβολή της Επτανήσου με τη Φωκίωνος Νέγρη αποτελεί το κέντρο βάρους της Κυψέλης, λέει ο Ν. Καββαδάς. Το ρέμα Λεβίδη (από το όνομα ενός μεγαλοκτηματία της περιοχής) σκεπάστηκε το 1937, αλλά ρέει υπογείως μέχρι και σήμερα, δίνοντας δροσιά στα μεγάλα δέντρα της περιοχής. Εδώ, στη μικρή πλατεία, θα δείτε και το γλυπτό του Μιχάλη Τόμπρου που τοποθετήθηκε το 1939. Είναι η Λουόμενη ή, αλλιώς, η Κόρη σε Έκσταση. Ακριβώς απέναντι, Επτανήσου και Φωκίωνος Νέγρη 23, βρίσκεται μια εντυπωσιακή πολυκατοικία, την οποία ο αρχιτέκτονας αποκαλεί «στολίδι της Κυψέλης». Αρ Ντεκό, με διαμερίσματα των 300 τ.μ., σε σχέδια του Ιωάννη Ζολώτα.
Στη γεμάτη νεραντζιές οδό Επτανήσου, που τώρα που άρχισε να πέφτει ο ήλιος δείχνει να ξεκουράζεται και αυτή από το τρέξιμο της ημέρας, συνυπάρχουν από (ελάχιστα) νεοκλασικά, κτίρια του μοντέρνου κινήματος, προπολεμικά και μεταπολεμικά, επιβλητικές πολυκατοικίες του 1950, πολυκατοικίες σαν αυτές που όλοι ξέρουμε του 1970 και κάποια φοβερά σπίτια, σαν αυτό που βρίσκεται στο νούμερο 54. Ο Ν. Καββαδάς σημειώνει ότι χτίστηκε το 1923 από τον Στέφανο Καΐρη από την Καππαδοκία και το χαρακτηρίζει σαν ένα υπέροχο δείγμα γαλλικού εκλεκτικισμού, σαν ένα κόσμημα που σου δίνει την αίσθηση ότι με κάποιο μαγικό τρόπο μεταφέρθηκες για μια στιγμή στο Παρίσι. Δυστυχώς, πλήρης εγκατάλειψη κι εδώ. Η βόλτα μας, με κάμποσες ακόμα στάσεις, τελειώνει στην εκκλησία της Αγίας Ζώνης. Έργο του αρχιτέκτονα Αθανάσιου Δεμίρη από την Ερεσό της Λέσβου, ο οποίος είχε φτιάξει πολλές ακόμη εκκλησίες, μεταξύ αυτών την Αγία Φωτεινή στη Νέα Σμύρνη και την Αγία Τριάδα στο Ελληνικό. Η εκκλησία κατασκευάστηκε μεταξύ 1921 και 1925 και θεμελιώθηκε από τον πρίγκιπα Γεώργιο, μετέπειτα βασιλιά Γεώργιο Β΄. Η εκκλησία, της οποίας ο εξωνάρθηκας –δηλαδή το έξω κομμάτι της– είναι μεταπολεμικός του ναοδόμου Νομικού, διαθέτει και αυτή σπουδαίες αγιογραφίες, έργα του Στέφανου Ασμάνη, που έγιναν το 1938. Πίσω ακριβώς από τον ναό θα δείτε και την παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Ζώνης, του 1843, η οποία θεμελιώθηκε από τον Ρώσο πρέσβη Οζερώφ. Ακριβώς δίπλα της βρίσκονται τα οστά αγωνιστών της επανάστασης του 1821, που σκοτώθηκαν σε μάχες στο Γαλάτσι το διάστημα 1821-1829.
Ο Ν. Καββαδάς ασχολείται με την έρευνα για την ιστορία των αθηναϊκών κτιρίων τα τελευταία 12 χρόνια, που έχει βγει στη σύνταξη. Όπως λέει, ελάχιστα αρχεία υπάρχουν και ό,τι γίνεται γνωστό, γίνεται από την επιτόπια μελέτη των ερευνητών, από μαρτυρίες κατοίκων, από διάφορα ντοκουμέντα, από στοιχεία που διασταυρώνονται. Και τα μοιράζεται όλα αυτά με γενναιοδωρία. «Αυτό είναι το νόημα» λέει. «Όσο πιο πολλά ξέρουμε για την πόλη μας, τόσο περισσότερο θα την αγαπήσουμε και θα την προστατεύσουμε».
Η Αθήνα μεταμορφώνεται σε άλλη Αθήνα. Τι είναι αυτή η αλλαγή που βιώνει η πόλη; Αλλάζει κάτι σημαντικό. Αλλάζει ο χώρος και ο χρόνος της ζωής των κατοίκων
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
11°
