Κατεδαφίσεις στην Αθήνα

Έχει εξελιχθεί η μπουλντόζα που γκρεμίζει σπίτια. Δεν έχει ερπύστριες εκσκαφέα, δεν διαθέτει τη σιδερένια μπάλα που θυμάμαι στη δεκαετία του '70 να ρίχνει αλύπητα τους τοίχους των παλιών σπιτιών μέσα σε σύννεφα σκόνης. Μικρή, σχεδόν κομψή, στέκεται δίπλα στο πεζοδρόμιο και βγάζει το ίδιο μουγκρητό εκείνης της αξέχαστης εποχής. Το παλιό τριώροφο έχει μείνει χωρίς στέγη, χωρίς πόρτες και παράθυρα, σκέτοι τοίχοι υψώνονται, σαν σκηνικό που αποσύρεται. Το τελευταίο παλιό σπίτι του τετραγώνου σάς αποχαιρετά. Στο πεζοδρόμιο δίπλα δεν είναι ακουμπισμένα κουφώματα και παντζούρια. Την εποχή της μαζικής κατεδάφισης, τα σπίτια έπεφταν πριν παλιώσουν. Τα πορτοπαράθυρά τους ανακυκλώνονταν, θα ήταν ακριβά τα αλουμίνια. Πωλούνται υλικά κατεδάφισης, έμπαινε η ταμπέλα κι αραδιάζονταν στο πεζοδρόμιο κουφώματα και παντζούρια, πόρτες και παράθυρα. Κανένας πια δεν χρειάζεται παλιά κουφώματα. Ή διαλύθηκαν πριν φτάσει η μπουλντόζα. Ή λεηλατήθηκαν όσο έμενε ακατοίκητο.

Ως περαστική το αποχαιρετώ συγκινημένη, οι γείτονες πάντως θα χαίρονται. Η βρώμα που μαζεύουν τα παρατημένα σπίτια θα φύγει μαζί με τα μπάζα και μια καθαρή πολυκατοικία θα υψωθεί στη θέση του, ίδια με τις άλλες, ίσως λίγο καλύτερη. Να συνηθίσει πια το μάτι μας να συγκρίνει ομορφιά πολυκατοικιών, να μη μπερδεύεται με αυτά τα παράξενα ερείπια. Στους δρόμους της Αθήνας το μέτωπο των σπιτιών μοιάζει με φθαρμένη οδοντοστοιχία που περιμένει να καταρρεύσουν τα σάπια δόντια. Μεγάλη, ιώβεια υπομονή. Αντιστέκονται οι πέτρινοι τοίχοι, χάσκουν τα παράθυρα, ο ουρανός φαίνεται από μέσα, φυτρώνουν χόρτα στα μπαλκόνια, λαμαρίνες κλείνουν το πεζοδρόμιο για να μη σκοτωθούν οι πεζοί από πτώσεις φουρουσιών, αλλά ο χρόνος δεν προχωρά γι' αυτά. Ελάχιστα είναι καλυμμένα με λινάτσες - γρήγορα φθείρονται κι αυτές, κρέμονται κουρέλια. Γκράφιτι σωρεύονται στις επιφάνειες των τοίχων, όλο και πιο πυκνά, όλο και πιο επιθετικά.

Τι νόημα έχει αυτή η διατήρηση; Αφού δεν τα θέλει κανένας, δεν τα αγάπησαν οι κληρονόμοι, δεν τα εκτίμησαν οι γείτονες, δεν τα θαύμασε ο δημόσιος χώρος; Σαν αλυσοδεμένα φαντάσματα αμαρτωλών που τιμωρούνται βασανίζοντας τους γύρω τους, λαχταρούν τη λύτρωση της ανυπαρξίας. 

Η Αθήνα δεν είναι πόλη σαν τις άλλες. Είναι μια σειρά ονείρων∙ στην αρχή την ονειρεύτηκαν σαν αναβίωση της αρχαίας της δόξας, ύστερα σαν απέραντη κυψέλη από ομοιόμορφα κελιά που θα χάριζαν την ίδια ανώδυνη ομοιομορφία στους κατοίκους της. Το δεύτερο όνειρο βάλθηκε να σβήνει το πρώτο, η πάλη συνεχίζεται. Στήνει παρέλαση στη Σταδίου, τον δρόμο που έγινε νεκροταφείο ονείρων.

Κάποιοι μπορεί να σχεδιάζουν μια τρίτη εκδοχή της, που θα εχθρεύεται τις άλλες δύο. Είναι ήδη ξεπερασμένες, καμία δεν αγαπήθηκε. Η νεοκλασική εκδοχή ήταν υπερβολικά ωραία, σχεδόν προκλητική, αταίριαστη στην εποχή των αναγκών ομοιομορφίας. Καταδικάστηκε και μας καταδίκασε να βλέπουμε τον αργό θάνατό της. Η εκδοχή πολυκατοικίας επικράτησε αλλά δεν μας αρέσει, φανερώνει την ασχήμια της και διαρκώς επεκτείνεται μέσα σε θρίαμβο κυνισμού και μοιρολατρίας. Τώρα ονομάζουν την παραλία «αθηναϊκή Ριβιέρα» και σχεδιάζουν ουρανοξύστες από γυαλί. Ίσως έρχεται από κει το τρίτο όνειρο, μιας φουτουριστικής πόλης δίπλα στη θάλασσα. Στον επόμενο αιώνα ιπτάμενα ποδήλατα θα παρκάρουν σε γυάλινα μπαλκόνια. Όταν έχεις τέτοια όνειρα, δεν μπορείς να ασχολείσαι με στριμωγμένες γειτονιές που δεν ξέρουν τι να κάνουν τα ερείπιά τους.

Μα πώς επιτρέπουν να χτίζουν τόσους ορόφους, να μην αφήνουν χώρο καθόλου, να μπαίνουν και πίσω, στον ακάλυπτο, αναρωτιούνται συχνά αφελείς διαβάτες που πίστεψαν ότι με τη χρόνια γκρίνια των δημοσιογράφων και όχι μόνο, κάτι θα άλλαζε στην αισθητική της πόλης. Δεν φαντάζονται ότι από την εποχή που έγινε υποχρεωτική η στοά στο πεζοδρόμιο για όποιον ήθελε να χτίσει πολυκατοικία, τίποτε άλλο δεν επινοήθηκε υπέρ του δημόσιου χώρου κι όλες οι πιέσεις ήταν για περισσότερη κάλυψη των οικοπέδων. Το βλέμμα είναι μειοψηφικό σ’ αυτή τη χώρα. Εξάλλου πρέπει να προσηλώνεται στο πλακόστρωτο για λόγους ασφαλείας.