Ίδρυμα Ευγενίδου: Ξενάγηση στον πολυχώρο τεχνολογικού πολιτισμού

Πολύς κόσμος έχει στο μυαλό του το Ίδρυμα Ευγενίδου, ένα από τα παλαιότερα της Ελλάδος, συνδεδεμένο κυρίως με το Πλανητάριο. Ομολογώ ότι ανήκα σ' αυτή την κατηγορία και γνώριζα ελάχιστα για το σπουδαίο κοινωνικό και εκπαιδευτικό του έργο καθώς επίσης και για την τεράστια και σημαντική συμβολή του στην τεχνική, επαγγελματική και ναυτική εκπαίδευση της Ελλάδος. 

Μόνο όταν ακούσει κάποιος ότι από το 1957 έως σήμερα έχουν εκδοθεί, με δαπάνες του Ιδρύματος, πάνω από 450 τίτλοι βιβλίων και έχουν διατεθεί πάνω από 40.000.000 αντίτυπα στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας για τις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού και στο Υπουργείο Παιδείας για τα επαγγελματικά λύκεια, μπορεί να συλλάβει το μέγεθος της προσφοράς, η οποία γίνεται αθόρυβα και διακριτικά μακριά από τους προβολείς της δημοσιότητας. 

Και μόνο όταν επισκεφθεί κάποιος τους ευχάριστους, μοντέρνους και τεχνολογικά άρτια εξοπλισμένους χώρους θα αντιληφθεί το πόσο ταιριάζουν εκεί τα λόγια του Πολωνού Νομπελίτσα Φυσικού, Isidor Isaac Rabi: «H επιστήμη είναι ένα μεγάλο παιχνίδι. Εμπνέει και αναζωογονεί. Το γήπεδο που παίζεται είναι το ίδιο το σύμπαν». 

Μετά την τρίωρη ξενάγηση από το εξειδικευμένο, ευγενέστατο και ενθουσιασμένο με την δουλειά του προσωπικό, έφυγα εντυπωσιασμένη απ' όλα όσα είδα και όσα άκουσα, νιώθοντας θαυμασμό και αμέριστο σεβασμό προς στο πρόσωπο του Ιδρυτή αλλά και των συνεχιστών του Ιδρύματος, τους οποίους θα σας συστήσω παρακάτω.

Ο Ευγένιος Ευγενίδης (1882-1954), εθνικός ευεργέτης και αναγνωρισμένος παγκοσμίως ως μεγάλου κύρους επιχειρηματική φυσιογνωμία, γεννήθηκε στο Διδυμότειχο. Ήταν γιος του Αγάπιου Ευγενίδη, ανωτάτου δικαστικού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Χαρίκλειας Αφεντάκη. 

Αποφοίτησε από τη Ροβέρτιο Σχολή της Κωνσταντινούπολης και ασχολήθηκε με το εμπόριο (εισαγωγή σκανδιναβικής ξυλείας) και τη ναυτιλία. Οξύνους, διορατικός και προικισμένος με ιδιαίτερες επιχειρηματικές ικανότητες καταξιώθηκε διεθνώς στον εμπορικό και ναυτιλιακό κόσμο και απέκτησε τεράστια περιουσία. 

Με αυτό το σκεπτικό γεννήθηκε η ιδέα του Ιδρύματος! Με τη διαθήκη του (21/08/52) διέθεσε όλη του σχεδόν την περιουσία για τη σύσταση του ομώνυμου Ιδρύματος «του οποίου σκοπός είναι να συμβάλλει εις την εκπαίδευσιν νέων ελληνικής ιθαγένειας εν τω επιστημωνικώ και τεχνικώ πεδίω». Εξασφάλισε δε το Ίδρυμα σαν να ήταν το παιδί του, διασφαλίζοντας την οικονομική του αυτοτέλεια, η οποία διατηρείται έως σήμερα. 

Ο Ε. Ευγενίδης πέθανε πριν προλάβει να δει το όραμά του να γίνεται πραγματικότητα. Ως διάδοχό του όρισε τον βαφτισιμιό του Νικόλαο Βερνίκο Ευγενίδη και διαχειρίστρια της διαθήκης και του Ιδρύματος, την αδελφή του Μαριάνθη Σίμου. 

Η Μαριάνθη Σίμου (1895-1981) αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην υλοποίηση του οράματος του αδελφού της, χωρίς παρέκκλιση από τους όρους της διαθήκης. Έτσι στις 10 Φεβρουαρίου 1956 συστάθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το Ίδρυμα Ευγενίδου, το οποίο αρχικά στεγάστηκε επί της οδού Πανεπιστημίου 10. Συνοδοιπόροι της, ο Νικόλαος Βερνίκος Ευγενίδης και αξιόλογοι συνεργάτες. Μέχρι τον θάνατό της αποτέλεσε την «ψυχή» του Ιδρύματος, ενεργώντας «όπως ακριβώς θα το επιθυμούσε ο αδελφός της».

Απόφοιτος του Ζάππειου Παρθεναγωγείου της Πόλης, η ευγενής, καλλιεργημένη και γλωσσομαθής Μαριάνθη Σίμου, άρχισε από νωρίς να εργάζεται στις ναυτιλιακές εταιρείες του συγκροτήματος. Παρέμενε, από άποψη, στη σκιά του αδελφού της, από την οποία αναγκαστικά βγήκε με την σύσταση του Ιδρύματος. Έκτοτε έγινε γνωστή για το κοινωνικό και φιλανθρωπικό της έργο και έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις από την Πολιτεία αλλά και από επιστημονικά και πνευματικά ιδρύματα.

Το κτίριο στη λεωφόρο Συγγρού θεμελιώθηκε δέκα χρόνια μετά την ίδρυση του Ιδρύματος, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Κριεζή και πάνω στους βασικούς άξονες αισθητικής που η ίδια επιθυμούσε. Λιτή μεγαλοπρέπεια, άριστης ποιότητας υλικά, κομψή εσωτερική διακόσμηση, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του κτιρίου, τα οποία αντικατοπτρίζουν τη χαμηλών τόνων νοοτροπία τόσο του αδελφού της όσο και της ίδιας. Ως «λαμπρά εστία μορφώσεως στη Λεωφόρο Συγγρού» είχε χαρακτηριστεί από τον ακαδημαϊκό Ηλία Βενέζη. 

Πρωταρχική της φροντίδα ήταν οι εκδόσεις των διδακτικών βιβλίων τεχνικής εκπαίδευσης καθώς και η δημιουργία μίας σύγχρονης βιβλιοθήκης, ώστε τόσο οι συγγραφείς των βιβλίων όσο και οι σπουδαστές και οι επιστήμονες να έχουν άμεση πρόσβαση στην πληροφορία.  Άλλο μέλημά της ήταν η χορήγηση υποτροφιών σε μαθητές της β' τάξεως των τεχνικών σχολών για μετεκπαίδευση στο εξωτερικό.

Τον Νοέμβριο του 1957 έγινε η επίσημη παρουσίαση του πρώτου βιβλίου, με τίτλο «Μαθηματικά για τον Τεχνίτη». Αν και το θέμα αφορούσε αμιγώς τα μαθηματικά, μία κριτική - ύμνος για αυτό γράφτηκε από τον φιλόσοφο Ε. Παπανούτσο. Έκτοτε τα βιβλία αυτά, τα βιβλία της τσέπης, φάνηκαν ιδιαίτερα χρήσιμα, ακόμη και μετά το πέρας των σπουδών για πιθανά προβλήματα που αντιμετωπίζει κάποιος επαγγελματίας τεχνίτης στη δουλειά του.

Υποστήριξε τις εισηγήσεις για τη δημιουργία του Πλανηταρίου, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1966 σαν ένα «ανοικτό παράθυρο με ελεύθερη θέα προς το σύμπαν», όπως είχε γραφτεί από τον τύπο και ήταν τότε το πρώτο στην Ελλάδα και το μοναδικό στην νοτιανατολική Ευρώπη.

Ανταποκρίθηκε με προθυμία και γενναιοδωρία στο αίτημα της πολιτείας για τη συνδρομή του Ιδρύματος στην αγορά του ιστιοφόρου «Fling Clipper» το οποίο θα εξυπηρετούσε τις εκπαιδευτικές ανάγκες σχολών του εμπορικού ναυτικού. Τιμητικά, δόθηκε στο ιστιοφόρο το όνομα «Ευγένιος Ευγενίδης», μία χειρονομία εκ μέρους του κράτους, που την είχε συγκινήσει βαθύτατα. 

Η Μαριθάνθη Σίμου με τη διαθήκη της άφησε κληρονόμο της προσωπικής της περιουσίας το Ίδρυμα, ορίζοντας ως μόνο εκπρόσωπο και διαχειριστή τον Νίκο Βερνίκο Ευγενίδη.

Ο Νίκος Βερνίκος Ευγενίδης (1920-2000), με καταγωγή από την Σίφνο, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε άξιος συνεχιστής των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του Ε. Ευγενίδη, τις οποίες επέκτεινε σε όλους τους τομείς, κατατάσσοντας τον Όμιλο σε κορυφαία θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Στα μέσα της δεκαετίας του '60 ο ίδιος ήταν ανάμεσα  στους μεγαλύτερους Έλληνες πλοιοκτήτες σε συνολικό επίπεδο. Ταυτόχρονα ανέλαβε την διοίκηση του ιδρύματος, συμβάλλοντας στην επιτυχή μετάβασή του από τον 20ό στον 21ο αιώνα. 

Ευφυής, δραστήριος, μορφωμένος και βαθιά καλλιεργημένος άνθρωπος, προικισμένος με σύγχρονες αντιλήψεις, έμφυτη ευγένεια και ήπιο χαρακτήρα έδωσε έναν αέρα αρχοντιάς στην ναυτιλιακή πραγματικότητα και κατάφερε να εξελίξει με επιτυχία το όραμα του Ευγενίδη.

Το έργο του αναγνωρίστηκε από την Πολιτεία και επαινέθηκε από σημαντικούς οργανισμούς εντός και εκτός Ελλάδος. Μέσα στο λακωνικό αλλά εύστοχο αιτιολογικό της βράβευσής του από την Ακαδημία Αθηνών, αναδεικνύεται όλη η φιλοσοφία και στάση της  ζωής του: «Αθορύβως θεραπεύει...».

Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης. Μετά τον θάνατο του Ν. Βερνίκου- Ευγενίδη το τιμόνι του Ιδρύματος αλλά και των επιχειρήσεων του ομίλου ανέλαβε ο ανιψιός του (γιος της αδελφής του), Λεωνίδας. 

Συνεχίζει το έργο των προκατόχων του σ' όλους τους τομείς, βάζοντας διακριτά όρια ανάμεσα στις επιχειρήσεις και το Ίδρυμα. Προσαρμόζοντας το όραμα του Ευγενίδη στις απαιτήσεις των καιρών, μαζί με την πολύτιμη βοήθεια των συνεργατών του, οδηγεί το ίδρυμα από την αναλογική στην ψηφιακή εποχή. Με τον εμπλουτισμό νέων δραστηριοτήτων, την αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού και των παρεχόμενων υπηρεσιών, το ίδρυμα εξελίσσεται σ' έναν εκπληκτικό εκπαιδευτικό πολυχώρο τεχνολογικού πολιτισμού, ικανό να εμπνεύσει τους νέους και να βάλει το λιθαράκι του για την δημιουργία μίας νέας γενιάς, η οποία θα πρέπει να είναι καλύτερη από την προηγούμενη. 

Ίδρυμα Ευγενίδου: Περιήγηση στους χώρους του Ιδρύματος

Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας (ΚΕΤ)

Το εντυπωσιακότατο Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας (ΚΕΤ) εκτείνεται σε δύο ορόφους με  57 διαδραστικά εκθέματα. Οι επισκέπτες κάθε ηλικίας έρχονται σ' επαφή και εξοικειώνονται, μέσω της αλληλοεπίδρασης, με τον μαγικό κόσμο των μαθηματικών, της ρομποτικής, της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας και της πληροφορικής. Θεμελιώδη θεωρήματα ή δύσκολες έννοιες μαθηματικών, αρχές και νόμοι της φυσικής ή της μηχανικής,  παρουσιάζονται μ' έναν παραστατικό και ευχάριστο τρόπο, προσφέροντας μία πολύτιμη βιωματική εμπειρία, η οποία βοηθάει στην αφομοίωση και στη κατανόηση. 

Στα εργαστήρια τεχνολογίας τα παιδιά χωρίζονται σε ηλικιακές ομάδες (6-12 ή 12-18) και μέσω της συμμετοχής τους στα αντίστοιχα ειδικά διαμορφωμένα προγράμματα έρχονται σ' επαφή με την επιστήμη, μαθαίνουν να μην την φοβούνται, απεναντίας να την αγαπήσουν και να την εμπιστευτούν, αλλά και ν' αναγνωρίσουν την εφαρμογή της στην καθημερινότητά τους. Από μικρά αποκτούν δεξιότητες στον χειρισμό σύγχρονων τεχνολογικών μηχανημάτων, κατανοούν αβίαστα πολύπλοκες έννοιες, νιώθουν την ικανοποίηση ότι καταφέρνουν ν' ενταχθούν στο συγκεκριμένο περιβάλλον, ανακαλύπτουν ταλέντα τους, αποκτούν ένα χόμπι με το οποίο αργότερα ίσως θελήσουν να ασχοληθούν επαγγελματικά.

Οι ζωντανές επιδείξεις πειραμάτων φυσικής, βιολογίας και χημείας, στο αμφιθέατρο, χωρητικότητας 120 ατόμων, είναι εστιασμένες πάνω στην σχολική ύλη και δίνουν την δυνατότητα στους μαθητές να παρατηρήσουν και να ερμηνεύσουν φαινόμενα, νόμους και αρχής της φύσης που έχουν διδαχθεί στο σχολείο.

Ο χώρος αυτός αποτελεί έναν παράδεισο γνώσης & ψυχαγωγίας.

Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ότι και τα 25 συνολικά προγράμματα του ΚΕΤ σχεδιάζονται, παράγονται και υλοποιούνται από τις αντίστοιχες εξειδικευμένες ομάδες του Ιδρύματος. 

U TECH Εργαστήριο τεχνολογίας

Πρόκειται για την πιο τελευταία δραστηριότητα του Ιδρύματος και είναι ένα μικρό τμήμα αφιερωμένο στις σύγχρονες τεχνολογίες που δημιουργήθηκε το 2014 σε συνεργασία του Ιδρύματος και της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα.

Είναι εξοπλισμένο με υπολογιστές τελευταίας γενιάς, iPad, μικροεπεξεργαστές (Arduino), κιτ ηλεκτρονικής, τρισδιάστατους εκτυπωτές, βιντεοκάμερες, studio ήχου και green screen. Απευθύνεται σε παιδιά από 12 έως 18 ετών τα οποία είτε online είτε με φυσική παρουσία −όλα δωρεάν− έρχονται σ' επαφή με την σύγχρονη τεχνολογία (animation, προγραμματισμό, 3d printing κ.ά.). Oι online διαγωνισμοί έχουν μεγάλη ανταπόκριση. Τα παιδιά καλούνται να φτιάξουν σε μία βδομάδα, μέσω προγραμματισμού, ένα παιχνίδι arcade με συγκεκριμένη θεματική και βάσει των εργαστηρίων που έχουν παρακολουθήσει. 

Ο χώρος είναι ιδιαίτερα αγαπητός στα παιδιά τα οποία επιθυμούν να τον επισκέπτονται συνεχώς. Για μερικά καθόρισε το μέλλον τους, όπως του Χρήστου, δευτεροετή φοιτητή στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Τεχνολογίας Υπολογιστών, στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας. «Από μικρός είχα πάθος για τον προγραμματισμό. Όταν ήρθα εδώ, σε αυτόν τον υπέροχο χώρο, με τον απίστευτο εξοπλισμό και τους φιλικούς ανθρώπους που κατάφεραν να μου μεταφέρουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους, ένιωσα ότι ξέφυγα από τους τέσσερεις τοίχους του σχολείου και βρέθηκα σ' ένα περιβάλλον για makers, με εξίταραν τα μηχανήματα και ήθελα να μάθω τη λειτουργία τους. Από τότε άρχισε να κλειδώνει η επιλογή μου για το τι θέλω να γίνω», τον ακούμε να λέει μέσω ενός βίντεο που προβάλλεται στον τοίχο.

Πλανητάριο

Το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, χωρητικότητας 278 άνετων θέσεων, με τον υπερσύγχρονο τεχνικό εξοπλισμό και τον εντυπωσιακό ημισφαιρικό θόλο, επιφάνειας προβολής ενός στρέμματος, λειτούργησε τον Νοέμβριο του 2003 στη θέση του παλαιότερου που υπήρχε έως το 1999. Είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς και προσφιλείς προορισμούς της Αθήνας, τόσο για σχολεία, όσο και για το ευρύ κοινό και προ covid εποχής είχε μία επισκεψιμότητα 300.000 περίπου επισκεπτών τον χρόνο. 

Όταν άνοιξε τις πόρτες του θεωρείτο το μεγαλύτερο και καλύτερα εξοπλισμένο στον κόσμο.  Παραμένει ένα από τα κορυφαία, και από το 2003 μέχρι σήμερα έχει μπει τρεις φορές εξώφυλλο στο περιοδικό που εκδίδει 4 φορές τον χρόνο ο οργανισμός International Planitarium Society.

Διαθέτει το σύστημα omnimax, το οποίο σύντομα θ' αναβαθμιστεί και θα εκμοντερνιστεί σε ψηφιακό. Η αίσθηση που δίνει ο θόλος εντυπώνεται έντονα στον θεατή και σε συνδυασμό με την περιφερειακή όραση προσφέρει μία καθηλωτική εμπειρία (immersive experience), η οποία υποβοηθάει την μάθηση. 

O σκοπός του Πλανηταρίου είναι να προκαλέσει, μέσω θεματικών παραστάσεων, συζητήσεις πάνω στις εξελίξεις, όχι μόνο του διαστήματος ή του σύμπαντος, αλλά και άλλων θετικών επιστημών, με κύριο όμως πάντα άξονα την αστρονομία και την αστροφυσική. Με εργαλείο το Πλανητάριο ο στόχος είναι να γίνει συνείδηση στον κόσμο, ότι παρόλο που η εξερεύνηση του διαστήματος θα αποτελεί πάντα αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, το «σπίτι» μας για πολλές γενιές ακόμη θα είναι η γη και οφείλουμε να μάθουμε να την προστατεύουμε, γιατί Planet B δεν υπάρχει.

Η Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου

Η δανειστική βιβλιοθήκη, η οποία βρίσκεται σ' έναν φωτεινό, άνετο και ευχάριστο χώρο, εξοπλισμένο κατάλληλα για εξυπηρέτηση ατόμων με κινητικά προβλήματα ή προβλήματα περιορισμένης όρασης, υπηρετεί από την πρώτη μέρα λειτουργίας της, τους σκοπούς του Ιδρύματος.

Διαθέτει πάνω από 17.000 βιβλία και σήμερα ετοιμάζεται να μπει σε μία νέα εποχή.  Επανασχεδιάζεται και ψηφιοποιείται, ώστε να παρέχει στους χρήστες της γρήγορη και εύκολη ενημέρωση, με δυνατότητα πρόσβασης σε επιστημονικά βιβλία από ψηφιακές βιβλιοθήκες όλου του κόσμου. 

Το Ίδρυμα διαθέτει εκθεσιακούς χώρους. Το διάστημα αυτό φιλοξενεί μία εκπληκτική έκθεση, με τίτλο «Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης», αφιερωμένη στον αγώνα στη θάλασσα, κατά τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη αυτής.

Η έκθεση συνδιοργανώθηκε από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Ίδρυμα Ευγενίδου και μέσω σπάνιων, αρχειακών τεκμηρίων αναδεικνύεται η συμβολή του εμπορικού και πολεμικού στόλου στην επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης.

Ευχαριστούμε για την ευγενική και άκρως κατατοπιστική ξενάγηση τους:
Εύη Γαρδίκη, Υπεύθυνη Τμήματος Επικοινωνίας και Μarketing
Mάνο Κιτσώνα, Διευθυντής Πλανηταρίου
Δρ Βάλια Λύρατζη, Υπεύθυνη του Κέντρο Επιστήμης & Τεχνολογίας
Μαίρη Μανωλοπούλου, Υπεύθυνη UTECH LAB
Ελευθερία Τελειώνη, Υπεύθυνη Τμήματος Δωρεών του Ιδρύματος Ευγενίδου
Χριστίνα Σάρρα, Υπεύθυνη Επικοινωνίας και Προβολής Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μπάτης Ευστάθιος, Ο Ευγένιος Ευγενίδης και οι συν αυτώ, Εκδ. Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα, 2008.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
eef.edu.gr
youtube - Νικόλαος Βερνίκος-Ευγενίδης