Η παλαιότερη πολυκατοικία της Αθήνας: Η ωραία των Αθηνών

Την εποχή που η οδός Πατησίων ήταν ακόμη χωματόδρομος και οι δεσποινίδες ανασήκωναν λιγάκι τα φορέματά τους για να μη σκονιστούν από τον δρόμο, την ώρα που έκαναν τη βόλτα τους στην περίφημη κηπούπολη Κυπριάδου, ένας Κεφαλλονίτης εφοπλιστής, ο Γιαννουλάτος, έχτισε ή αγόρασε ένα εντυπωσιακό κτίριο το οποίο διασώζεται ακόμη και σήμερα, στη συμβολή των οδών Πατησίων 346 και Λασκαράτου 2. Είναι η πολυκατοικία η οποία πιθανολογείται ως η παλαιότερη της Αθήνας, χτισμένη περίπου το 1925.

Κάθε τόσο κάποιος από τους περαστικούς από την πολύβουη Πατησίων κοντοστέκεται και κοιτάει το υπέροχο αυτό σπίτι. Πολλοί αναρωτιούνται αν κατοικείται. Μια πιο προσεκτική ματιά στα μπαλκόνια, τα οποία είναι γεμάτα λουλούδια, δίνει την απάντηση. «Είναι φρέζες. Μ’ αρέσουν τα χρώματά τους. Είναι από τα πρώτα λουλούδια της άνοιξης και βγάζουν ένα πολύ ωραίο άρωμα, αλλά δυστυχώς δεν κρατάνε πολύ, 20 με 40 ημέρες, ανάλογα με τον καιρό. Ευτυχώς ο φετινός Μάρτιος ήτανε κρύος και κρατήσανε περισσότερο», λέει ο άνθρωπος που τα περιποιείται καθημερινά. Είναι ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης, ο οποίος κατοικεί εδώ από τότε που γεννήθηκε, από το 1954. Ο παππούς του, Κωνσταντίνος Δημητριάδης κι εκείνος, έμπορος από την Κωνσταντινούπολη, αγόρασε αυτό το σπίτι, γύρω στο 1930, από τη σύζυγο του Γιαννουλάτου όταν εκείνος πέθανε.

Σχέδια του σπιτιού και πολλές πληροφορίες, όπως για το ποιος ήταν ο αρχιτέκτονας που το έφτιαξε, δεν υπάρχουν, άλλωστε ό,τι και να υπήρχε στην πολεδομία θα καταστράφηκε στη διάρκεια της Κατοχής, αναφέρει ο Κ. Δημητριάδης. Η Ειρήνη Γρατσία, «ψυχή» της Monumenta (www.monumenta.org), της αρχιτεκτονικής ομάδας που από το 2013 καταγράφει τα αθηναϊκά κτίρια που κατασκευάστηκαν πριν από το 1940, λέει ότι ήταν το πρώτο κτίριο που κατέγραψε η ομάδα της. Είναι εκλεκτικιστικού στιλ, ενός αρχιτεκτονικού στιλ του 19ου και του 20ού αιώνα που ως βασικό χαρακτηριστικό είχε τη χρησιμοποίηση ποικιλίας στοιχείων διαφόρων εποχών και ρυθμών σε ένα ενιαίο κτίσμα.

Ο ηλεκτρικός σταθμός του Αγίου Ελευθερίου εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι του 1961 και ο Κ. Δημητριάδης λέει ότι, εκείνα τα χρόνια, τον έβλεπε τον σταθμό από το μπαλκόνι του, δεν είχε χτιστεί τίποτα μπροστά που να κόβει τη θέα. «Ήταν αλλιώς εκείνες οι εποχές. Πολλά σπίτια δεν είχανε ακόμη ρεύμα και η μόνη ηλεκτρική συσκευή που υπήρχε ήταν το ραδιόφωνο. Τις Κυριακές μαζευόμασταν όλο το σόι και πηγαίναμε στην Κηφισιά για εκδρομή. Και θυμάμαι που οι γονείς μου καλούσαν κόσμο στο σπίτι, τους συγγενείς μας κυρίως. Αλλά τότε οι άνθρωποι μπορούσαν να καλούν κόσμο γιατί τα σπίτια τους είχαν χώρο. Τώρα στα διαμερίσματα των 40 και των 50 τετραγωνικών είναι λίγο δύσκολο».

Αν αναζητήσετε στο Διαδίκτυο την πολυκατοικία της Πατησίων 346, σε κάποιες περιπτώσεις θα τη βρείτε ως «γκρίζα πολυκατοικία», χαρακτηρισμός που μάλλον την αδικεί. Επίσης, η αρχική μορφή του κτιρίου δεν ήταν όπως η σημερινή. Μπροστά στην Πατησίων υπήρχε ένας ψηλός μαντρότοιχος που δεν επέτρεπε στα αδιάκριτα μάτια να δουν προς τα μέσα, καθώς και μια μεγάλη σιδερένια πόρτα. Ακόμη, τα υπόγεια της αριστερής πλευράς ήταν καταστήματα και ο παππούς Δημητριάδης τα μετέτρεψε σε διαμερίσματα. Και σήμερα μπροστά στην είσοδο υπάρχει ο λασπωτήρας. «Αν ρωτήσεις δέκα ανθρώπους, οι εννιά δεν θα ξέρουν τι είναι», λέει ο Κ. Δημητριάδης. Ούτε εγώ ήξερα. Είναι ένα μικρό σιδερένιο όρθιο πραγματάκι «για να σκουπίζεις τα παπούτσια σου από τις λάσπες, γιατί ο δρόμος τότε ήτανε χωματόδρομος».

Οι τοίχοι του κτιρίου είναι από πέτρα, όχι από τούβλα, κι έχουν πάχος 70 εκατοστά. Γερή κατασκευή. Ο Κ. Δημητριάδης θυμάται ένα ακριβώς παρόμοιο κτίριο που υπήρχε ακριβώς απέναντι, από την πλευρά της οδού Λασκαράτου, το οποίο κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1960 για να γίνει πολυκατοικία. «Να φανταστείς ότι χρησιμοποίησαν μέχρι και δυναμίτη για να το ρίξουν», λέει.

Η πολυκατοικία στη γωνία Πατησίων και Λασκαράτου, με εφτά διαμερίσματα, έχει αρκετούς ιδιοκτήτες, καθώς ο παππούς Δημητριάδης είχε πολλούς απογόνους. Το διαμέρισμα του Κωνσταντίνου Δημητριάδη είναι σχεδόν 200 τετραγωνικά μέτρα. «Είναι σαν όλα τα παλιάς κατασκευής σπίτια. Με πολλούς χώρους, οι οποίοι σήμερα θεωρούνται “νεκροί”, όπως το τεράστιο χολ. Με δωμάτια τα οποία το καθένα έχει δύο πόρτες, άρα με δύο εισόδους και εξόδους για το κάθε δωμάτιο. Και ψηλοτάβανο, πέντε μέτρα ύψος έχει από το πάτωμα μέχρι το ταβάνι». Σας το έχουνε ζητήσει ποτέ για πολυκατοικία; «Ήδη από την εποχή του παππού το ζητούσανε».

Ο Κ. Δημητριάδης, εκτός από τα πέντε χρόνια που έζησε στη Θεσσαλονίκη ως φοιτητής και άλλα τρία που εργάστηκε στην Πάτρα, δεν εγκατέλειψε ποτέ αυτό το σπίτι και, από ό,τι κατάλαβα, δεν σκοπεύει να το κάνει. Έχει δύο παιδιά, δύο κορίτσια, που δεν ξέρει τι θα κάνουν, αλλά όπως λέει, «η ζωή τους είναι δική τους, δεν θα τους πω εγώ τι θα κάνουν».

Έξω, στη λιακάδα της αυλής, όπου η τριανταφυλλιά ετοιμαζόταν κι αυτή να ανθίσει, με συζητήσεις για τα επαγγέλματα που χάνονται, για τα καλά και τα κακά της τεχνολογίας, για τον Ισαάκ Ασίμοφ, για τη ζωή και για πολλά ακόμα, είχαμε με τον κύριο Κωνσταντίνο Δημητριάδη έναν αποχαιρετισμό που δεν μας άρεσε. Χωρίς χειραψία. 

Κλείνοντας πίσω μου την πόρτα της αυλής για να βγω στο πεζοδρόμιο της Πατησίων κι ενώ γυρνάω να ρίξω μια τελευταία ματιά, μια κυρία, περαστική, ευγενέστατη, με ρωτάει. «Κύριε, ξέρετε αν κατοικείται αυτό το σπίτι; Περνάω συχνά και όλο αναρωτιέμαι». «Μα ναι, κοιτάξτε τα μπαλκόνια πόσα λουλούδια έχουν, κάποιος τα φροντίζει». 

Ήξερες για την κηπούπολη Κυπριάδου ότι…

▶ Η πολυκατοικία της Πατησίων 346 βρίσκεται στη συνοικία Κυπριάδου, γνωστή ως κηπούπολη Κυπριάδου. Όλα άρχισαν το 1891 όταν ο Μίνως Κυπριάδης, ο οποίος σε ηλικία 14 ετών είχε μεταναστεύσει στην Αίγυπτο, γύρισε πίσω στην Ελλάδα και αγόρασε μια μεγάλη έκταση στα Πατήσια. Σε αυτήν την έκταση ο γιος του, Επαμεινώνδας Κυπριάδης, ανέλαβε να φτιάξει την οικοδόμηση της πρώτης κηπούπολης της Αθήνας, με τις αρχές της χαμηλής δόμησης, της απαγόρευσης άλλων χρήσεων, με άνετους ελεύθερους χώρους, μονοκατοικίες, μεγάλους δρόμους και πλατείες. Ο Κυπριάδης χρησιμοποίησε τυποποιημένα δομικά υλικά και κατασκεύασε φθηνές επαύλεις ευρωπαϊκού ρυθμού, τις οποίες διέθεσε σε δημοσίους και τραπεζικούς υπαλλήλους σε τιμή κόστους. Την περίοδο του Μεσοπολέμου έζησαν εδώ γνωστοί ζωγράφοι και γλύπτες, μεταξύ αυτών ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Ουμβέρτος Αργυρός, ο Σπύρος Βικάτος, ο Γιώργος Βακαλό, ο Γιάννης Σπυρόπουλος, η Νίτσα και η Φούλα Καναρέλλη, η Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν μεταπολεμικά και κυρίως από τη δεκαετία του 1970, όταν πολλά μεσοπολεμικά σπίτια κατεδαφίστηκαν δίνοντας τη θέση τους σε πολυώροφες πολυκατοικίες (πηγή: Μαριάνθη Μπέλλα, εκπαιδευτικός, blog Κριτική Παιδαγωγική - criticeduc.blogspot.com).

▶ Επισκεφθείτε στο Facebook τη σελίδα του Εξωραΐστικού Πολιτιστικού Συλλόγου Κυπριάδου «Η Αναγέννηση» (Σύλλογος Κυπριάδου Αναγέννηση).