Τρεις ιδιαίτερες εκκλησίες στο κέντρο της Αθήνας

Ρωσικός Ναός Αθηνών
Επί της οδού Φιλελλήνων, λίγα μόλις μέτρα από τη Βουλή, βρίσκουμε την Αγία Τριάδα ή αλλιώς Ρωσική Εκκλησία όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται στις μέρες μας. Γνωστή άλλοτε και σαν ναός της Παναγίας Σώτειρας του Λυκοδήμου ανεγέρθηκε στα μέσα του 11^ου αιώνα μ.Χ. και αποτελεί το μεγαλύτερο μεσαιωνικό κτίριο της Αθήνας και μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας.

Το 1847 ο Ρώσος πρεσβευτής στην Αθήνα ζήτησε να δοθεί στην πρεσβεία ο ναός για να καλύψει τις λατρευτικές ανάγκες της ρωσικής παροικίας της Αθήνας, όπως και έγινε. Ακολούθησαν εργασίες και αναστηλώσεις κυρίως από ρώσους αρχιτέκτονες, μηχανικούς, ζωγράφους και ιερείς και ο βυζαντινός οκταγωνικός ναός με τον μεγάλο τρούλο εγκαινιάστηκε επίσημα το 1855. Το κόστος εργασιών ήταν 14.995 δραχμές.

Υπάρχουν δύο σημεία μεγάλου και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στην Ρωσική Εκκλησία της Αθήνας. Αν κάποιος είναι παρατηρητικός θα προσέξει μία τοιχογραφία που απεικονίζει τον Απόστολο Παύλο, έργο του καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και βαυαρού φιλέλληνα, Λουδοβίκου Θείρσιου (1825-1909), που ανέλαβε την αγιογράφηση του ναού. Το μεγαλύτερο μέρος του βυζαντινού τοιχογραφικού διάκοσμου είχε χαθεί. Μόνο που ο Λουδοβίκος Θείρσιος έδωσε τα χαρακτηριστικά του βασιλιά Όθωνα Α’ στον Απόστολο Παύλο. Ήταν επιθυμία του ίδιου του Όθωνα ή o βαυαρός ζωγράφος πέρασε ένα δικό του μήνυμα μέσα στον ρωσικό ναό;

Η Ρωσική Εκκλησία κρύβει και άλλες εκπλήξεις. Κάτω της απλώνεται ένας μεγάλος υπόγειος και μυστικός κόσμος από στοές και αίθουσες. Στην αρχαία Αθήνα και στο χώρο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα. Επί Ρωμαιοκρατίας και αυτοκρατορίας Αδριανού λειτούργησαν υπόγεια ρωμαϊκά λουτρά, απομεινάρια των οποίων αλλά και αρχαίες κολώνες μπορεί να δει κάποιος σήμερα αν κατέβει στον «κάτω κόσμο» της εκκλησίας, κάτι δύσκολο –ειδικά τώρα, την εποχή της πανδημίας- καθώς η πρόσβαση δεν επιτρέπεται για όσους δεν έχουν ειδική άδεια. Εικάζεται ότι τα λουτρά τροφοδοτούνταν με νερό από έναν παραπόταμο του ποταμού Ηριδανού ή από το Αδριάνειο Υδραγωγείο (Δεξαμενή) στο Κολωνάκι. Επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πάνω από τα λουτρά και το αρχαίο ελληνικό ιερό χτίστηκε το γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας Σώτειρας του Λυκοδήμου, ενώ από την μονή ανά τους αιώνες πέρασαν και άφησαν το στίγμα τους (καταστροφές από κανονιοβολισμούς και επιθέσεις) Φράγκοι, Βενεδικτίνοι καλόγεροι, Ενετοί και Οθωμανοί.

Με δύο ενσωματωμένα παρεκκλήσια, αφιερωμένα στους Άγιους  Νικόδημο και Νικόλαο, πολλές εικόνες ιστορικής αξίας και ανοιχτό υπαίθριο χώρο γύρω του, ο Ρωσικός Ναός Αθηνών έχει μεγάλο ενδιαφέρον από όποια ματιά και αν τον δεις.

Ρωσικός Ναός Αθηνών, Φιλελλήνων 21^Α

Ο Άγιος Ιωάννης της Κολώνας
Μία βόλτα στην οδό Ευριπίδου πάντοτε σε γεμίζει με μυρωδιές, αρώματα και ξεχωριστές εικόνες. Ανάμεσα στα παραδοσιακά μαγαζιά με μπαχαρικά και τυροκομικά και στα μαγαζιά κινητής τηλεφωνίας και ρούχων των μεταναστών από την Κίνα, το Πακιστάν και το Μπανγκλαντές, υπάρχει μία μικρή εκκλησία που για χρόνια πέρναγα από έξω και δεν της είχα δώσει ιδιαίτερη προσοχή. Χάνεται ανάμεσα στην βουή και την κίνηση της αθηναϊκής αγοράς, τις πολυκατοικίες και τα εγκαταλελειμμένα νεοκλασικά της περιοχής.

Στον αριθμό 70 της οδού Ευριπίδου στέκει από τον 6^ο αιώνα μ.Χ. ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, ένα από τα παλαιότερα και πιο παράξενα εκκλησάκια της Αθήνας. Μπαίνουμε στην μικρή αυλή του και ο χρόνος σταματάει. Αν προσέξετε καλά, θα δείτε έναν κίονα κορινθιακού ρυθμού να βγαίνει κυριολεκτικά μέσα από την εκκλησία, να τρυπάει τη σκεπή του ναού και να ανυψώνεται ψηλά. Λέγεται ότι στη θέση της σημερινής εκκλησίας, στα αρχαία χρόνια, υπήρχε Ασκληπιείο με μνημείο αφιερωμένο στον Τόξαρι, τον γιατρό και φιλόσοφο από την Σκυθία που έζησε και πέθανε στην Αθήνα. Τιμήθηκε ως ήρωας-σωτήρας για το γιατρικό του που φέρεται να έσωσε τους Αθηναίους από τον μεγάλο λοιμό του 429 π.Χ., αν και τα πάντα κινούνται ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα. Ο Τόξαρις είχε πεθάνει πολλά χρόνια πριν, όταν η Δημαινέτη, σύζυγος του Αρχιτέλους του Αρεοπαγίτη, τον είδε κατά τη διάρκεια του λοιμού στον ύπνο της. «Στεκόταν σε αυτό το μέρος και τη διέταξε να πει στους Αθηναίους ότι ο λοιμός θα έπαυε εάν ράντιζαν τους πίσω δρόμους τους με κρασί».

Ακόμα και σήμερα, οι άνθρωποι δένουν μεταξωτές κορδέλες στην αρχαία κολώνα ελπίζοντας σε θεραπεία και σε ένα θαύμα από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος θεραπεύει τους ανθρώπους από τον πυρετό και την ελονοσία (μεταξύ άλλων θαυμάτων). Το ίδιο δεν λέγεται ότι έκανε ο Τόξαρις για την Αθήνα; Ίσως δεν «συναντήθηκαν» τυχαία στο μικρό εκκλησάκι της Ευριπίδου.

Άγιος Ιωάννης της Κολώνας, Ευριπίδου 70

Αγία Δύναμη
Το πρώτο ερώτημα που σου έρχεται βλέποντας για πρώτη φορά το εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης στο Σύνταγμα, ελάχιστα μέτρα μακριά από τον Καθεδρικό Ναό Αθηνών, είναι «πώς “συνυπάρχει” ειρηνικά με το μεγάλο πολυτελές ξενοδοχείο που το σκεπάζει;». Η εικόνα από μόνη της είναι εντυπωσιακή, με το μεγάλο ξενοδοχείο της Αθήνας (στο συγκεκριμένο κτίριο στεγαζόταν το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων πριν χρόνια) να «αγκαλιάζει» την Αγία Δύναμη σαν ένα παιχνίδι εξουσίας και… δύναμης. Ο ναός βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, στη γειτονιά της τουρκοκρατούμενης Αθήνας με το όνομα Ροδακιό. Είναι μία ιστορία από τη δεκαετία του ’50 και πιο πίσω που έχει να κάνει με την περιουσία της Μονής Πεντέλης, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και την πολεοδομική υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων. Το θετικό είναι ότι το εκκλησάκι σώθηκε από πιθανή κατεδάφιση, άσχετα αν είναι η εικόνα παραξενεύει πολλούς.

Ο ναός, καμαροσκέπαστη βασιλική, εορτάζει κάθε 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα γεννήσεως της Θεοτόκου, με την Παναγία να θεωρείται προστάτιδα των επιτόκων γυναικών. Από εκεί φαίνεται ότι προήλθε και το όνομα Αγία Δύναμις αλλά υπάρχουν και άλλοι «υποψήφιοι» για την προέλευσή του. Η ανέγερση τοποθετείται στον 16^ο αιώνα μ.Χ. και πιθανόν χτίστηκε –όπως σε εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις ανά την Ελλάδα- πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στον μυθικό ήρωα Ηρακλή. Σε κάθε περίπτωση, ο Ηρακλής είναι συνώνυμο της δύναμης.

Η πιο ενδιαφέρουσα όμως ιστορία του ναού κρύβεται στα  «σπλάχνα» του και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Σε βάθος 15 μέτρων κάτω από την Αγία Τράπεζα υπήρχε ένας μεγάλος υπόγειος χώρος. Εκεί, αλλά και στο κοντινό εργαστήριο του πυροτεχνουργού Μαστρο-Παυλή (ο γιος του, Σπυρίδων Παυλίδης, το 1842 άνοιξε το πρώτο ζαχαροπλαστείο στην Ελλάδα, στη συμβολή Αιόλου και Βύσσης και αργότερα το γνωστό εργοστάσιο σοκολάτας), τα δύο κτίσματα επικοινωνούσαν υπογείως μεταξύ τους, οι καλόγεροι έφτιαχναν σφαίρες, φισέκια και πυρίτιδα για τους αγωνιστές του 1821. Τα μετέφεραν μυστικά μέσα από υπόγειες και μυστικές στοές και διόδους κάτω από την Αθήνα που έφταναν, λέγεται, μέχρι και σε σημεία κοντά στην Καισαριανή. Μία γενναία γυναίκα, η Μαρία Μπινιάρη ή κυρα-Μανώλαινα, μετέφερε τα πυρομαχικά, μέσα σε άπλυτα ρούχα και με κίνδυνο της ζωής της, σε έμπιστα άτομα στον Ιλισό ποταμό και στη συνέχεια αυτοί τα παρέδιδαν στους αγωνιστές της επανάστασης.

Μυστήριο καλύπτει την εξαφάνιση του θησαυρού και κειμηλίων της Μονής Πεντέλης από τον υπόγειο χώρο του ναού που φυλάσσονταν κατά τη διάρκεια της εισβολής του Ομέρ Βρυώνη στην Αττική το 1821. Έγιναν καπνός…

Αγία Δύναμη, Μητροπόλεως 15-17 και Πεντέλης 2, Σύνταγμα