Ο νεογοτθικός Πύργος της οδού Θήρας ξαφνιάζει θυμίζοντας αλλοτινές δόξες της περιοχής. Από τη λάμψη στην εγκατάλειψη κι απ΄ τη στασιμότητα στις νέες ελπίδες αξιοποίησης με σκοπό τη δημιουργία ενός «ζωντανού» πολιτιστικού κυττάρου.
Η ιστορία του Πύργου της οδού Θήρας και η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Θήρας 54- Καθημερινός Πολιτισμός». Τι μας είπε η ιδιοκτήτρια Σίλια Καλλιμάνη.
Ο νεογοτθικός Πύργος της οδού Θήρας ξαφνιάζει αναπάντεχα τον περαστικό θυμίζοντας αλλοτινές δόξες της περιοχής. Από τη λάμψη στην εγκατάλειψη κι από τη στασιμότητα στις νέες ελπίδες αξιοποίησης με σκοπό τη δημιουργία ενός «ζωντανού» πολιτιστικού κυττάρου.
Εκεί όπου η πραγματικότητα εμφανίζεται με πρόσωπο σκληρό η φαντασία αποτελεί, κατά κανόνα, ασφαλές καταφύγιο: ένα παράθυρο στο όνειρο, στον ρομαντισμό, στην αισιοδοξία. Το Κάστρο της Πατησίων (πραγματικό, με πολεμίστρες και οικόσημα) ή αλλιώς ο Πύργος στο νούμερο 54 της οδού Θήρας θα μπορούσε να αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα. Κτισμένος στην καρδιά της σημερινής Αθήνας, στην πλατεία Αμερικής, σε μια περιοχή η οποία τα τελευταία χρόνια απασχολεί την επικαιρότητα για αρνητικούς, κατά πλειοψηφία, λόγους, ξαφνιάζει τον περαστικό με την αναπάντεχη αρχιτεκτονική του κι έρχεται να θυμίσει αλλοτινές δόξες.
To ταξίδι στον χρόνο ξεκινά στις αρχές του 20ού αιώνα: τότε που η Πατησίων και η Αχαρνών αποτελούσαν τις κύριες οδικές αρτηρίες προς τις εξοχές ορίζοντας, ταυτόχρονα την πρώτη επέκταση του σχεδίου πόλεως Αθηνών με αποτέλεσμα να προσελκύουν τη νέα αστική τάξη.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ο Πύργος κτίστηκε το 1914 αποτελώντας ιδιοκτησία της αρχοντικής κεφαλονίτικης οικογένειας Τυπάλδου της περίφημης «Χρυσής Βίβλου», με ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας. Εχοντας ζήσει ημέρες ακμής, από το 1993 παραμένει ακατοίκητος ενώ το 2008 χαρακτηρίζεται διατηρητέος. Στη σημερινή εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζει «εγγράφονται» οι κατά καιρούς σημαντικές φθορές από σεισμούς, καιρικά φαινόμενα αλλά και από ανθρώπινες εισβολές. Ωστόσο, το όνειρο της σημερινής του ιδιοκτήτριας, της εξαιρετικά δραστήριας Σίλιας Καλλιμάνη, να αξιοποιηθεί και να αποτελέσει ένα ζωντανό πολιτιστικό κύτταρο ίσως και να πλησιάζει, επιτέλους, στην πραγματοποίησή του…
Ο πρώτος ιδιοκτήτης του Πύργου, Τζώρτζης Αλφονσάτος Τυπάλδος, πρώτος εξάδελφος της προγιαγιάς της σημερινής ιδιοκτήτριας ήταν «μερακλής, αγαπούσε την καλή ζωή και είχε πολλά ενδιαφέροντα: καλλιτεχνικά, λογοτεχνικά κ.λπ.» εξηγεί η κυρία Καλλιμάνη. Ο ίδιος θέλησε να χτίσει στην Αθήνα της εποχής εκείνης κάτι εντελώς διαφορετικό από τα συνήθη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σχετική έκθεση του Υπουργείου Περιβάλλοντος, ο Πύργος αποτελεί ένα από τα σπάνια δείγματα εφαρμογής του νεογοτθισμού που εκπορεύθηκε από την Αγγλία στα μέσα του 19ου αιώνα και, μάλιστα, μια ιδιαίτερα επιτυχημένη εκδοχή αυτού του στιλ. Πρόκειται για έργο ανώνυμου αρχιτέκτονα τον οποίον πιθανώς ο ιδιοκτήτης κάλεσε από το εξωτερικό. Το Κάστρο υψώνεται στο κέντρο της Αθήνας σε μια κατάφυτη έκταση ενώ στην εποχή του αποτελούσε πρότυπο «βίλας εξοχής».
«Ο νεογοτθισμός εκφράζεται εύγλωττα με τη φρουριακού τύπου αρχιτεκτονική του που χρησιμοποιεί με μέτρο στοιχεία του ανάλογου λεξιλογίου, όπως τα στηθαία τύπου επάλξεων, τα οξυκόρυφα τόξα των ανοιγμάτων, οι ιδιότυποι πεσσοί του κεντρικού πρόπυλου, οι ρόδακες, τα εμβλήματα κ.λπ.» αναφέρει σε άλλο σημείο η παραπάνω έκθεση. «Ταυτόχρονα όμως –συνεχίζει– το κτίριο διαρθρώνεται άψογα με βάση επιτηδευμένους κανόνες του νεοκλασικού λεξιλογίου, έχοντας τριμερή διάρθρωση με κεντρική μορφολογική ενότητα, διαβάθμιση της διακόσμησης, μέτρο και ρυθμό με την επανάληψη στοιχείων σε άλλη κλίμακα, κορνίζες ανοιγμάτων, ταινία στέψης κ.λπ.»
Η κυρία Καλλιμάνη μιλά για ένα «μικρό, σχετικά, οίκημα, έκτασης 300 τετραγωνικών μέτρων, χωρίς μεγαλοπρεπείς διαδρόμους, σε κήπο μισό στρέμμα. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για λιτό κτίσμα, λειτουργικό και αυστηρό, φτιαγμένο για άνδρα ιδιοκτήτη. Ο Τζώρτζης ήταν εργένης, ζούσε μόνος. Βεβαίως, διέθετε κι άλλο σπίτι στο κέντρο της Αθήνας όπως επίσης και μία έκταση στο Σούνιο. Πέθανε στα 1931, δεν μπορώ να πω σε ποια ηλικία γιατί δε γνωρίζω πότε γεννήθηκε…»
«Οι πρώτοι κληρονόμοι του Πύργου ήταν άνθρωποι λίγο πιο κλειστοί αναφορικά με τον τρόπο ζωής τους. Ήταν και οι συνθήκες διαφορετικές. Ξέσπασε ο Πόλεμος, η κατάσταση άλλαξε γενικότερα» λέει η κυρία Καλλιμάνη. Η τελευταία πυργοδέσποινα, η αδελφή της γιαγιάς της και ο γιος της, τον εγκατέλειψαν ύστερα από μια άγρια ληστεία κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Φοβήθηκαν για την ασφάλειά τους, έφυγαν και πήγαν να ζήσουν αλλού. Η ίδια τον κληρονόμησε στα 2013, όταν το κτίριο βρισκόταν ήδη σε πολύ κακή κατάσταση. «Αν είχε περιέλθει στα χέρια μου νωρίτερα πιστεύω ότι θα είχα καταφέρει να τον αποκαταστήσω αντλώντας κεφάλαια από την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Εργαζόμουν στον χώρο της διαφήμισης και θεωρώ ότι υπήρχε η δυνατότητα. Έπεσα, όμως, στην «καρδιά» της οικονομικής κρίσης. Έκανα διάφορες επαφές και συζητήσεις, στην αρχή τα πράγματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά, στη συνέχεια, όμως, κάπου σκόνταφταν…»
Οι πρώτοι κληρονόμοι του Πύργου ήταν άνθρωποι λίγο πιο κλειστοί αναφορικά με τον τρόπο ζωής τους. Ήταν και οι συνθήκες διαφορετικές. Ξέσπασε ο Πόλεμος, η κατάσταση άλλαξε γενικότερα
Το όνειρο της κυρίας Καλλιμάνη αναφορικά με τον Πύργο αφορά στη δημιουργία ενός «πολύ ιδιαίτερου», όπως η ίδια το χαρακτηρίζει, Πολιτιστικού Κέντρου. Για τον λόγο αυτό, πριν από μερικά χρόνια ίδρυσε την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Θήρας 54 - Καθημερινός Πολιτισμός», τίτλος ενδεικτικός του προσανατολισμού της. Έκτοτε, οι χώροι του φιλοξένησαν αρκετές εκδηλώσεις, με ελεύθερη, πάντα, είσοδο οι οποίες έδωσαν την ευκαιρία στους κατοίκους της περιοχής –και όχι μόνο– να γνωρίσουν καλύτερα τον Πύργο και να ονειρευτούν μια δυναμικότερη παρουσία του στα πολιτιστικά δρώμενα της πρωτεύουσας. Μουσική, αφήγηση, χορός, θέατρο είναι μερικές, μόνο, από τίς μορφές της Τέχνης που κατά καιρούς φιλοξενήθηκαν στο πλαίσιο της επιθυμίας της ιδιοκτήτριας για έναν χώρο ανοιχτό. Το 2015, μάλιστα, ο Πύργος συμμετείχε και στην Art Athina…
«Τα σχέδια που έχουμε κάνει για την αξιοποίησή του περιλαμβάνουν εργαστήριο βιβλιοδεσίας στο Υπόγειο, όπου θα μπορούσε να υπάρχει ο αναγκαίος εξοπλισμός και να διδάσκονται ως 12 άτομα με δεδομένο ότι ο Πύργος ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένος με το βιβλίο» λέει η κυρία Καλλιμάνη. «Οι τρεις χώροι υποδοχής στην είσοδο θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν θεατρικές εκδηλώσεις, μαθήματα ιστορίας της Τέχνης –προκειμένου να προσφέρουμε και μια διέξοδο στον κόσμο– μαθήματα λατινικών, αρχαίων λατινικών, κάποιον σύλλογο βιβλιοφιλίας. Tέλος, στους επάνω χώρους όπου βρίσκονται οι κοιτώνες με τους ωραίους εξώστες είχαμε σκεφτεί να γίνει βιβλιοθήκη…»
Η κυρία Καλλιμάνη αισιοδοξεί ότι η αξιοποίηση του Πύργου θα γίνει, επιτέλους, πραγματικότητα. «Στα τέλη Ιουνίου του 2020 έγινε η πρώτη επίσκεψη ενός κλιμακίου της Περιφέρειας Αττικής κι έκτοτε βρισκόμαστε σ΄επαφή κι ενδέχεται να υπάρξουν σύντομα πιο συγκεκριμένα νέα» λέει σχετικά. «Δεν ξέρω αν συμφωνούν με το παραπάνω σχέδιο, πιθανώς να έχουν κι αυτοί κάποιες ιδέες. Από τη στιγμή που θα το θελήσει η Περιφέρεια ως πολιτιστικό της κέντρο, ο δικός μου ρόλος θα είναι συμβουλευτικός. Είμαστε, πάντως, σε καλό δρόμο…»
Ιστορίες, μύθοι και πρόσωπα του δρόμου που άλλαξε την Αθήνα: Από τον ιπποσιδηρόδρομο στα ηλεκτροκίνητα τραμ και από την οικία Βούρου στα Grand Magasins
15°
© Θανάσης Καρατζάς
