Η αποτυχία των πεζόδρομων

«Οι πολλοί» απορούν γιατί υπάρχει διαφωνία στο σχέδιο της πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου. Γράφει, εύστοχα, ο γνωστός αρχιτέκτονας Αριστείδης Ρωμανός: «Ποιος δεν θέλει να κάθεται σε σκιερά υπόστεγα, μέσα σε πράσινο, χωρίς κυκλοφορία αυτοκινήτων παρά μόνο ποδηλάτων και τραμ, να πίνει τον καφέ του θαυμάζοντας τη Νεοκλασική Τριλογία και χαζεύοντας τους λοιπούς αργόσχολους πολίτες-τουρίστες στα γειτονικά τραπέζια; Με τέτοιες εικόνες άλλωστε –σε 3-D– μας βομβαρδίζει επί τόσα έτη ο ειδησεογραφικός οργασμός των ΜΜΕ. Είναι σαν να ρωτάς σε δημοσκόπηση: Σας αρέσει η βολή και η καλοπέραση; Τι απαντήσεις φαντάζεται κανείς ότι θα λάβει;»

Aλλά η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου είναι επιβλαβής όχι μόνον επειδή βασίζεται στη φιλοσοφία του φραπέ, της πόλης-χουζούρι και ραχάτι· στην ουσία της κωμόπολης. Είναι επιβλαβής διότι αποτελεί ακριβώς αυτό που η αριστερά χαρακτήριζε «έργο βιτρίνας» πλην όμως εννοώντας τις απαραίτητες υποδομές ενός σύγχρονου κράτους (π.χ. αεροδρόμια). Να λοιπόν ένα πραγματικό έργο βιτρίνας το οποίο θα απορροφήσει πόρους που θα μπορούσαν να διοχευτευτούν σε πιο ουσιαστικά δημόσια έργα. Ποια είναι αυτά τα έργα: η ανάπλαση της ακτής της Αττικής είναι σίγουρα ένα από αυτά· η αναζωογόνηση της Σταδίου είναι ένα άλλο.

Όπως έγραφα σε προηγούμενο αρθρίδιο, στην πολεοδομία δεν πρέπει να πειράζουμε ό,τι λειτουργεί. Η Πανεπιστημίου λειτουργεί. Αν πεζοδρομηθεί, εκτός του ότι θα προκληθεί κυκλοφοριακή συμφόρηση, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μαραζώσει ή να εκπέσει θλιβερά από αισθητική άποψη. Δηλαδή, να γίνει δυσλειτουργική ως προς το λιανικό εμπόριο και να απαξιωθούν τα εμβληματικά της κτίρια – κρατική τράπεζα, Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκη, Ακαδημία, Ανώτατο Δικαστήριο: ήδη, τα Προπύλαια έχουν εξευτελιστεί, εφόσον, περιέργως, χρησιμεύουν ως χώρος διαδηλώσεων ή και ως κατασκήνωση απεργών. Η πεζοδρόμηση, μολονότι κίνηση «εξωραϊσμού» –και ακριβώς γι’ αυτό– θα μετατρέψει την Πανεπιστημίου σε προέκταση της Ομόνοιας, της Βάθης και του Μουσείου όπου, όπως είπαμε, έγινε η πιο παράλογη και κατά συνέπεια αποτυχημένη πεζοδρόμηση η οποία κατέληξε το τοπικό μας Needle Park.

Η Αθήνα δεν έχει ανάγκη από περισσότερους χώρους με καφέ και μπαρ. Η Αθήνα έχει ανάγκη από εργασία και από τον δυναμισμό που επιφέρει –και προϋποθέτει– η εργασία. Αναμφισβήτητα, πρέπει να διαπλατύνουμε όσα πεζοδρόμια μπορούν να διαπλατυνθούν (δεν μπορούμε να τα διαπλατύνουμε όλα), να κάνουμε δενδροφυτεύσεις και να εφαρμόσουμε τους νόμους για τα περιβόητα τραπεζάκια και τη στάθμευση τροχοφόρων. Όσο για το «πράσινο» γενικώς και αορίστως πιστεύω ότι πρόκειται για έμμονη ιδέα: οι Αθηναίοι φλυαρούν και γκρινιάζουν για το πράσινο, αλλά, εν τέλει, το αποφεύγουν. Είτε διότι δεν είναι σωστά οργανωμένο, είτε διότι προτιμούν να κάθονται στα προαναφερθέντα τραπεζάκια που σπανίως βρίσκονται μέσα στο «πράσινο».

Οι Αθηναίοι δεν μπορούν να γνωρίζουν σε βάθος ούτε τους πολεοδομικούς κανόνες, ούτε τους πολεοδομικούς κινδύνους. Και, όπως συμβαίνει με πολλές πρόσφατες ιδέες και αποφάσεις οι οποίες έχουν προπαγανδιστεί με τρομερή ένταση (π.χ. το κτίσιμο του τζαμιού, ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων) θεωρούν τις πεζοδρομήσεις «ανθρώπινες» και οικολογικές. Αλλά οι πεζοδρομήσεις, ιδιαίτερα εκείνη της Πανεπιστημίου, είναι ακριβώς το αντίθετο: απάνθρωπες, ρυπαντικές και αντιοικονομικές – εντυπωσιακό παράδειγμα είναι η οδός Μεσολογγίου, όπου, καθόλου τυχαία, σκοτώθηκε ο νεαρός Αλέξης Γρηγορόπουλος. Ακόμα και η πεζοδρομημένη Φωκίωνος Νέγρη που δεν θεωρείται πολεοδομική καταστροφή (αλλά είναι) κάθε άλλο παρά έχει «εξωραϊστεί»: ο συνδυασμός πεζοδρόμησης και ταξικής/φυλετικής έκπτωσης μετέτρεψαν μια ευχάριστη, αστική συνοικία (στην οποία μεγάλωσα) σε λαϊκή, δήθεν πολυφυλετική, όπου επικρατούν μεζεδοπωλεία, σουβλατζίδικα και πιτσαρίες χαμηλού γούστου. Τα παλιά, παραδοσιακά ζαχαροπλαστεία και τα ροκ κλαμπ έκλεισαν· στη θέση τους άνοιξαν ψησταριές· η γειτονιά μυρίζει κοψίδια. Όσο για την ασφάλεια των κατοίκων αποτελεί μακρά συζήτηση: το σίγουρο είναι ότι η πεζοδρόμηση δεν την ευνόησε.

Οι πεζοδρομήσεις, εκτός του ότι απειλούν την εμπορική δραστηριότητα, δεν αποτελούν λύσεις ούτε για τις προβληματικές περιοχές: η υποβάθμιση της Βάθης, της Αττικής, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Παντελεήμονα, της Βικτωρίας, της Αμερικής και της Κολιάτσου δεν ανατρέπεται με πεζοδρομήσεις, αλλά με την ενθάρρυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της ελεύθερης κυκλοφορίας πεζών και τροχοφόρων. Όπου υπάρχει πλήθος που κινείται και εργάζεται, υπάρχει ζωή και ασφάλεια.

Γράφει ο Κωστής Χατζημιχάλης, καθηγητής  της οικονομικής γεωγραφίας και περιφερειακής ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο: «Η Πανεπιστημίου είναι σχεδιασμένη από το 19ο αιώνα ως ένα βασικό βουλεβάρτο-λεωφόρος της πόλης, ένας βασικός αστικός συντελεστής με ιστορικά χαρακτηριστικά διαμπερούς διέλευσης. Η μετατροπή του σε πεζόδρομο ανατρέπει τις ιστορικές καταβολές της λειτουργίας και του συμβολισμού της ως λεωφόρου και θα αναπαράγει το λάθος του πρόσφατου σχεδιασμού της Ομόνοιας που, από κυκλοφοριακός κόμβος-αναφορά της πόλης, έχει μετατραπεί σε αμήχανη, σκοτεινή διέλευση πεζών. [...] Ο ιστορικός σχεδιασμός της λεωφόρου έχει συνοδευτεί από χρήσεις δημόσιων κτιρίων και τραπεζών στα 2/3 του μήκους, με ελάχιστη κατοικία και εμπορικές χρήσεις. Αυτό σημαίνει ότι μετά το μεσημέρι αυτός ο φαρδύς δρόμος θα είναι έρημος. Φυσικά, η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την επέλαση τραπεζοκαθισμάτων. Αλλά αξίζει αυτή τη χρήση η πλέον λαμπρή λεωφόρος της πόλης; Τα κυκλοφορικά προβλήματα στους γειτονικούς δρόμους θα είναι πολύ σοβαρά, γιατί η κάθοδος από την Ακαδημίας θα μεταφέρει κινήσεις ανόδου και διεξόδου προς Λ. Βασιλίσσης Σοφίας σε άλλους μικρότερους δρόμους. Προβλήματα θα έχουν και τα δημόσια μέσα μεταφοράς (διελεύσεις και αφετηρίες) […]

Υπάρχουν όμως και γενικότερα, εξίσου σοβαρά θέματα, που εγείρουν οι προτάσεις του Υπουργείου. Η πρόταση για την πεζοδρόμηση και ορισμένες από τις άλλες ιδέες για το κέντρο που έχουν δει τα φώτα της δημοσιότητας, εντάσσονται σε μια συνολικότερη αλλαγή υποδείγματος στην πολεοδομική πρακτική αλλά και στις σπουδές των αρχιτεκτόνων. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια υποβαθμίζεται σταθερά το κοινωνικό και μεταρρυθμιστικό περιεχόμενο της πολεοδομίας και υπερτονίζεται η αρχιτεκτονική και αισθητική διάσταση. Η έμφαση δίνεται στην “ωραιοποίηση” της πόλης, αφήνοντας εκτός προβληματισμού τα κοινωνικά και καθημερινά λειτουργικά προβλήματα. Αντί για σχέδια μακρόπνοης συλλογικής χρησιμότητας τα σχέδια σήμερα μοιάζουν περισσότερο με πρότζεκτ-σημαίες ευκαιρίας, που στοχεύουν στην αξιοποίηση των κοινών για χρήσεις λάιφ στάιλ».

Συμφωνώ, λοιπόν. Οι πόλεις δεν είναι μόνο τα κτίρια, τα οικοδομικά τετράγωνα και οι πλατείες· είναι ζωντανά χωρο-κοινωνικά συστήματα. Τα προβλήματά τους δεν λύνονται μόνο με αρχιτεκτονικές και κυκλοφοριακές παρεμβάσεις. Καλούμαστε να αποφασίσουμε, όπως έγραφα σε προηγούμενο αρθρίδιο, τι λογής πόλη θέλουμε· στην ουσία, τι λογής οικονομία και κοινωνία: κοινωνία αργόσχολων «flâneurs» ή εργαζομένων σε δυναμικό και πολύβουο αστικό κέντρο. 

Υπάρχουν πολλά που μπορούν και πρέπει να γίνουν στη θέση των πεζοδρομήσεων: εκσυγχρονισμός του συγκοινωνιακού δικτύου, διαχείριση των σκουπιδιών, εφαρμογή των νόμων σχετικά με τα τραπεζοκαθίσματα, αποκαταστάσεις κτιρίων, αναπαλαιώσεις, ανακαινίσεις, ανάδειξη γλυπτών (όχι ηρωικών ανδριάντων και μακάβριων μνημείων), αφαίρεση διαφημιστικών επιγραφών, επισκευή πεζοδρομίων και οδοστρωμάτων· κυρίως, χρειάζεται ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, όχι ράβε-ξήλωνε, όχι νοοτροπία επαρχιακού συλλόγου. Αν η Αθήνα έχει στόχο να γίνει μητροπολιτικός δήμος χρειάζεται φυσιογνωμία μητρόπολης, όχι «κάτι το ωραίον» για χασομέρηδες.

Διαβάστε: 

Η αποτυχία των πεζόδρομων 1

Η αποτυχία των πεζόδρομων 2