Οι νέες πανοραμικές τοιχογραφίες του Fikos στην Ελευσίνα

Προσηλωμένος στην τέχνη του, ζωγράφος και ποιητής με τις ιδέες του, δίνει τεράστιες, θεαματικές τοιχογραφίες που κινούνται ανάμεσα στη χριστιανική παράδοση και την αρχαία ελληνική μυθολογία.

Ο Φίκος ζωγραφίζει τοίχους και, μερικές φορές, μοιάζει να κρύβει λακωνικά μηνύματα μέσα στον αρχικό κάναβο του έργου πριν το προχωρήσει. Από τοίχους πολυκατοικιών στην Πάτρα, στο Κίεβο και έναν τοίχο παλιού οίκου ανοχής στην Κύπρο, μέχρι στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης, ο Φίκος έρχεται τώρα να μας δώσει ένα πανέμορφο, πανοραμικό έργο «διπλής όψεως» στο Ελληνικό Ινστιτούτο Συγκολλήσεων στην Ελευσίνα. Και μας το παρουσιάζει.

«Το WGI (Ελληνικό Ινστιτούτο Συγκολλήσεων) άρχισε να δημιουργείται πριν 3 χρόνια, όταν και επικοινώνησαν μαζί μου για τη δημιουργία κάποιων τοιχογραφιών. Στην ουσία ζωγραφίσαμε τις δύο όψεις του ίδιου τοίχου, μήκους 16 μέτρων, ο οποίος εξωτερικά είναι το κυρτό "πρόσωπο" του κτιρίου και εσωτερικά η κοίλη "πλάτη" του αμφιθεάτρου.

Ήταν μεγάλη μου χαρά να συνεργαστώ με τους ιθύνοντες του ινστιτούτου, ανθρώπους οραματιστές, συνεπείς και σωστούς επαγγελματίες, και αξίζει να το τονίσω αυτό, γιατί είναι κάτι που, δυστυχώς, δε βρίσκεις συχνά στην Ελλάδα».

Ποια είναι η θεματολογία και η έμπνευση για το κάθε έργο;
Μια από τις αρχές μου, όταν ζωγραφίζω τοιχογραφίες, είναι να προσπαθώ να αναδείξω την ιστορία ή τη λειτουργία του εκάστοτε χώρου. Με αυτό το σκεπτικό ως γνώμονα, αποφασίσαμε να εικονογραφήσουμε εξωτερικά, για προφανείς λόγους, την Ιστορία της Μεταλλοτεχνίας, μια νέα, δική μου σύνθεση. Η εικονογράφηση ξεκινάει από τον Ήφαιστο –τον θεό της μεταλλουργίας– επί τω έργω, συνεχίζει με τον Προμηθέα που δίνει τη φωτιά στους ανθρώπους, με την οποία γίνεται δυνατό το λιώσιμο και η χύτευση των μετάλλων στον ειδικό φούρνο που απεικονίζεται αμέσως μετά, ακολουθεί η αναπαράσταση των Χετταίων, οι οποίοι, σύμφωνα με τους μελετητές, ήταν οι πρώτοι που δάμασαν τον σίδηρο, και καταλήγει με μια σύγχρονη ηλεκτροσυγκόλληση. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι ο Αιγύπτιος που ανακαλύπτει σίδηρο μέσα σε θραύσματα μετεωρίτη, θεωρία που έχει αποδειχθεί και εξηγεί το γιατί το ξίφος του Τουταγχαμών είναι κατασκευασμένο από εξωγήινο μέταλλο.

Μια άλλη αρχή που ακολουθώ είναι αυτή της χρωματικής αρμονίας του έργου με τον περιβάλλοντα χώρο. Σύμφωνα με αυτήν, επέλεξα χρώματα εμπνευσμένα από τη βιομηχανία και τη μεταλλοτεχνία (μεταλλικό γκρι, καφέ της σκουριάς κα), έτσι ώστε να δένουν αρμονικά με το βιομηχανικό σχεδιασμό του κτιρίου.

Στο εσωτερικό επιλέξαμε την πιο σπουδαία και δημοφιλή ελληνική μυθιστορία, την Οδύσσεια, καθώς το WGI απευθύνεται και σε διεθνές κοινό. Η σύνθεση είναι και πάλι δική μου. Φυσικά έχει γίνει επιλογή των πιο χαρακτηριστικών σκηνών καθώς δε θα ήταν δυνατό να απεικονιστεί ολόκληρη η επική περιπέτεια του Οδυσσέα. Ένα πράγμα που μου έκανε εντύπωση κατά τη μελέτη μου πριν τη δημιουργία, είναι η παντελής έλλειψη αρχαίων έργων τέχνης με απεικονίσεις κάποιων αρκετά δημοφιλών περιστατικών της Οδύσσειας, όπως το άνοιγμα του ασκού του Αιόλου και η περίφημη ιστορία με τους Λωτοφάγους. Υπάρχει, φυσικά, το ενδεχόμενο τα συγκεκριμένα έργα να μην έφτασαν σε μας, αλλά ακόμα κι αυτό δείχνει πως αυτές οι απεικονίσεις ήταν μάλλον σπάνιες (αν έγιναν ποτέ).

Το όλο εγχείρημα, λοιπόν, ήταν μια πρόκληση, από πολλές απόψεις.

Η δουλειά σας είναι γνωστή για τον τρόπο που συνδυάζει τη βυζαντινή ζωγραφική με τη street art. Στο αμφιθέατρο βλέπουμε να εμφανίζεται και το στοιχείο της ερυθρόμορφης τεχνικής των αρχαίων ελληνικών αμφορέων. Πώς δημιουργήθηκε αυτός ο συνδυασμός;
Σπούδασα τη Βυζαντινή ζωγραφική, αλλά πάντα θαύμαζα και μελετούσα την αρχαία ελληνική ζωγραφική, μητέρα της Βυζαντινής. Με ενδιαφέρει η ελληνική τέχνη στην ολότητά της. Είναι λάθος, πιστεύω, να εστιάζει κάποιος σε ένα μόνο σημείο του παρελθόντος και να το αναπαράγει. Το παρελθόν είναι παρελθόν. Ο στόχος μου είναι να δημιουργήσω κάτι ελληνικό, το οποίο να συνδιαλέγεται με το σύγχρονο, παγκόσμιο πολιτισμικό γίγνεσθαι, αλλά και να ανακαλύψω πού συγκλίνουν όλα αυτά. Είναι πολλές οι φορές, για παράδειγμα, που, μελετώντας τον Μοντερνισμό, βρήκα στοιχεία τα οποία υπήρχαν ήδη στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Ένα από αυτά είναι η κατάργηση του ζωγραφικού βάθους. Η επιλογή του ερυθρόμορφου ρυθμού ως τρόπο αναπαράστασης της Οδύσσειας ήρθε ως αποτέλεσμα των παραπάνω, αλλά και ενός άλλου λόγου, τεχνικής φύσης αυτή τη φορά. Η ζωγραφική θα γινόταν απευθείας στην ξύλινη επιφάνεια με την οποία είχαν επενδύσει όλο τον τοίχο εσωτερικά, οπότε σκέφτηκα πως αν χρησιμοποιήσω μόνο μαύρο για το σχέδιο και το φόντο, θα μπορέσω, με φυσική διαδικασία, να πετύχω την αίσθηση που έχουν τα ερυθρόμορφα αγγεία.

Πάντα με κάποιο τρόπο υπάρχουν στα έργα σας οι άγγελοι, ο έρωτας και ο θάνατος. Πιστεύετε ότι είναι χαρακτηριστικά της ελληνικότητας αυτά;
Η λέξη «ελληνικότητα» μάλλον αφορά στο πώς της δημιουργίας, και είναι τεράστιο θέμα, όμως το τί της ελληνικής τέχνης αναμφίβολα στηρίζεται πάνω στο δίπτυχο Έρωτας - Θάνατος. Είναι κάτι το οποίο διαπνέει τους μύθους της, την ποίησή της, τη ζωγραφική της, τα πάντα. 

Όσον αφορά τα έργα μου, τελευταία μόνο άρχισα να συνειδητοποιώ τι κάνω και νομίζω πως θα συμφωνήσω (μάλιστα, οι φτερωτές μορφές που απεικονίζω δεν είναι οι χριστιανικοί άγγελοι-αγγελιαφόροι, αλλά ο ίδιος ο ελληνικός Έρωτας και οι ερωτιδείς, οπότε θα αναδιατυπώσω, λέγοντας, πως, πάντα, με κάποιο τρόπο, υπάρχουν στα έργα μου ο Έρωτας και ο Θάνατος). Δεν είναι όμως κάτι το οποίο κάνω εσκεμμένα και χαίρομαι γι’ αυτό. Άλλωστε, τίποτα επιτηδευμένο δε μπορεί να είναι ωραίο.

Η αλήθεια είναι πως οι Έλληνες είχαν πολύ ψηλά τον Έρωτα και τον Θάνατο. Ενδιαφέρον είναι, μάλιστα, ότι οι δύο, πολλές φορές ταυτίζονται, από την ύστερη Ελληνιστική περίοδο και μετά.

Στην Κοσμογονία του Ησιόδου, ο Έρωτας είναι ο πρώτος –μαζί με τη Γαία– που γεννιέται μετά το Χάος, ενώ στα Ελευσίνια μυστήρια ονομάζεται «Πρωτόγονος», αυτός, δηλαδή, που γεννήθηκε πρώτος. Φυσικά, εκτός της σωματικής έλξης, ο Έρωτας προσωποποιούσε τη δημιουργική ορμή της φύσης γενικότερα, την ένωση στοιχείων με σκοπό τη γέννηση νέων.

Από την άλλη, είναι ο Θάνατος που στέλνει τον ήρωα στον Όλυμπο ή τον κάνει αστερισμό, ο Θάνατος στον πόλεμο που δίνει τη δόξα, ο Θάνατος που σφραγίζει την τραγωδία.

Νομίζω πως, οι αρχαίοι είχαν, ίσως, αγγίξει την ουσία της ίδιας της ύπαρξης:

Έρωτας-Ένωση, Δημιουργία-Γέννηση, Θάνατος.

Πώς μία «αγιογραφία» μεταμορφώνεται σε σύγχρονο urban έργο; Πού συμβαίνει η ανατροπή;
Αυτό δεν το γνωρίζω. Δεν κάνω αγιογραφίες. Στην πραγματικότητα δεν ξέρω καν τι σημαίνει ο όρος «αγιο-γραφία». Γραφή του «αγίου-ιερού»; Ή μήπως, γραφή, δηλαδή ζωγραφική, των αγίων (ανθρώπων); Ποιων αγίων; Αποκλειστικά των χριστιανών; Αγίους και ζωγραφική των ιερών τους έχουν και άλλες θρησκείες. Είναι οι ζωγράφοι της Ινδικής θρησκείας αγιογράφοι; Ήταν ο Da Vinci που ζωγράφιζε τον Ιησού και τους Αποστόλους αγιογράφος;…

Ο αδόκιμος αυτός όρος θέλει πολλή συζήτηση πριν χρησιμοποιηθεί, θαρρώ. Φυσικά στην Ελλάδα που όλα είναι εύκολα και δωρεάν, χρησιμοποιείται κατά κόρον. Όποιος αντιγράψει με ξεπατικωτούρα μια εικόνα του 16ου αι., βάζει στο status του Facebook το «Αγιογράφος».

Κάτι το οποίο, ίσως, διαφεύγει από πολλούς, είναι πως μέχρι το 1950, αυτοί που σήμερα αποκαλούμε «αγιογράφους» ονομάζονταν απλά και λιτά «ζωγράφοι» ή «εικονογράφοι», ενώ αυτοί που αποκαλούνταν τότε «αγιογράφοι» ήταν οι βιογράφοι των χριστιανών αγίων.

Ο Φίκος αυτή την περίοδο ετοιμάζει μια ατομική έκθεση, μια τοιχογραφία στις Βερσαλλίες και μια σειρά μικρών ιστοριογραφικών τοιχογραφιών στη Λευκωσία, με σκοπό την ανάδειξη 
της μακράς και πλούσιας ιστορίας της Κύπρου.

Δείτε περισσότερα στο fikos.gr και στο instagram
Ελληνικό Ινστιτούτο Συγκολλήσεων, Τραπεζούντος 96 & Διγενή Ακρίτα, Ελευσίνα, wgi.gr