Επιστροφή στην Κυψέλη!

Μια κυρία μαλώνει με την υπηρεσία δημοτικής καθαριότητας, «μα αφήσατε όλα τα κλαδιά μπροστά στο σπίτι μου», οι υπάλληλοι προσπαθούν να της πουν πως αυτά είναι αρμοδιότητα των υπηρεσιών κλαδοκομικής κοπτοραπτικής, εκείνη ανένδοτη! Κι ο Θοδωρής Μανίκας, όταν τον ρωτάω πώς από εδώ, μου λέει «βόλτα», μιας και είναι επίτιμος και ενεργά εμπλεκόμενος με τη μοίρα όλων των ανθρώπων από Αιθιοπία και Αφρική που αναζητούν στην Κυψέλη μια καινούργια ζωή. Μου σφυρίζει και το τιπ: «Μια καλημέρα κι ένα χαμόγελο στον μετανάστη, μερικά ψιλά στο τζάνκι, κι αυτοί θα γίνουν οι καλύτεροί σου φίλοι και φύλακες». 

Subterranean, Φωκίωνος Νέγρη, homesick blues, αν και δεν είναι ανάγκη να είσαι μετεωρολόγος για να μαντέψεις κατά πού φυσάει στην Κυψέλη τα τελευταία χρόνια. Αυτά τα τελευταία χρόνια, ας τα ονομάσουμε τα χρόνια της μετακρίσης ή ας δανειστούμε τον άρτι πολυφορεμένο όρο της «επιστροφής στην κανονικότητα», δείχνουν πως κάτι συμβαίνει πάλι εδώ, κάτι. Αναμφίβολα κάτι που μαρτυρά μια δειλή μεν, αλλά φανερά ευδιάκριτη επαναφορά της γειτονιάς με όρους νέων αξιώσεων στο παιχνίδι της αθηναϊκής Μονόπολης. Γιατί ναι, everything flows, συμβαίνει κάτι νέο, αλλά πάντα κάτι «νέο» δεν συνέβαινε εδώ πέρα; Κι εδώ και χρόνια; 

Ας μην ξεχνάμε πως η Κυψέλη ήταν από τις πρώτες περιοχές που υποβαθμίστηκαν και βίωσαν την ανέχεια και την παρακμή του αθηναϊκού αστικού ιστού, πολύ πριν έρθει η οικονομική κρίση. Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται: από τη δεκαετία του ’80 πολλοί κάτοικοί της άρχισαν να ξενιτεύονται σε πιο βόρεια προάστια, τάση φυγής που επιταχύνθηκε τη δεκαετία του ’90, όταν οι οικονομικοί μετανάστες που κατοίκησαν στα φτηνού ενοικίου διαμερίσματα κατέκλυσαν την περιοχή, προσδίδοντάς της ποικιλία «προσωνυμίων». Αναλόγως της γωνίας θέασης. United colors of Κυψέλη ή γκέτο; Εκφυλισμός ή cosmoγειτονιά; Τα πολυφυλετικά μπλουζ της σύγχρονης μητρόπολης με την απαραίτητη διεθνιστική υμνωδία περί της χαράς και της πρόσμειξης ντόπιας και ξένης κουλτούρας ή τα ρεπορτάζ στον αντίποδα; Άστεγοι, πόρνες και πρέζα στη Βικτώρια, λαθρεμπόριο, Χρυσαυγίτες να βολτάρουν τις νύχτες με αγριεμένα σκυλιά, πανοπλίες και πεσίματα σε άτυχους ξένους, η γνωστή «φιλολογία» για βία, εγκληματικότητα, κίνδυνο, συνεχή παραβατικότητα. Και τέτοια «μιασματικά» που έλουσαν την Πατησίων, το Πεδίο του Άρεως, πύλες εισόδου στα ενδότερα του τόπου Κυψέλη.

Au revoir, παλιά μου αγάπη

Ανεξαρτήτως της γωνίας θέασης πάντως, οι τιμές των ακινήτων μειώθηκαν, η υποβάθμιση επιταχύνθηκε, η περιοχή απέκτησε μια στάνταρ ρετσινιά: not the safest place to be. Ήταν προάγγελοι όλα αυτά. Ύστερα ήρθε η οικονομική κρίση για να τη ρετσινάρει περισσότερο. Και τελευταίος εγώ, προς Θεού, όχι σαν εισβολέας, μα σαν παρατηρητής να περπατώ και να καταγράφω τη νέα κυψελιώτικη φλάι φάση. Μιας και τον τελευταίο χρόνο που την «περιπολώ», κι όχι μόνο για τα ποτάκια μου στο «Au revoir» της Πατησίων, τη βλέπω και να ελίσσεται και να εξελίσσεται. Βλέπω την ανάπτυξη της Κυψελάρας (σ.σ. όρος που τον χρησιμοποιούν οι φίλοι και οπαδοί, βλέπε τον ράπερ Νέγρο του Μοριά, ορκισμένος ΚΚΚ: τα τρία Κ, όπως λέει και στο τραγούδι του, σημαίνουν Κυψελάρα), αυτό το νέο της δειλό φτερούγισμα προς μια «κανονικότητα», αλλά φευ. 

Γιατί βλέπω συνεχώς Κινέζους και Ισραηλινούς «επενδυτές» να περπατούν στους δρόμους μετά των νομίμων εκπροσώπων των εν Ελλάδι συμφερόντων τους; Και δεν είμαι ο μόνος: ρωτήστε και τους περίοικους, ρωτήστε και τα κτηματομεσιτικά γραφεία. Κάτι γίνεται εδώ, μιας διαρκής ανακαίνιση, αναδόμηση, μια παρατεταμένη επισκευαστική δραστηριότητα, κοντράστ με την έως τώρα εγκατάλειψή τους. Κτίρια ολόκληρα ή κομψά διαμερίσματα δίνουν στη νέα φάση της Κυψέλης εντύπωση εργοταξίου. Κάδοι γεμάτοι από μπάζα με συνεργεία μαστόρων να δουλεύουν ολημερίς επί των οδών που έχουν ονόματα νησιών και ναυάρχων. Εδώ που λόγω της οικονομικής κρίσης της τελευταίας δεκαετίας αυτά τα περιώνυμα κάποτε κτίρια, μονοκατοικίες ή πολυκατοικίες, της ξακουστής αρχιτεκτονικής γειτονιάς κατέρρεαν ή ξεφλουδίζονταν πλην φωτεινών εξαιρέσεων.

Τώρα όμως κάποια αλλάζουν χέρια είτε χρήση: το AirBnB φέρνει πολύ κόσμο στην Κυψέλη. Άνοδος στην αγορά αλλά και την ενοικίαση ακινήτων, αλλαγές χρήσης, αφού πέρα από την πρόσφατη ανακαίνιση της εμβληματικής Δημοτικής Αγοράς υπάρχει και μια συνεχής αναβάθμιση παροχής υπηρεσιών: το μπαρ «It’s a Βίλατζ» στην πολύβουη πλατεία Αγίου Γεωργίου και το «Σελέκτ» στην εμβληματική Φωκίωνος Νέγρη, που πλέον σφύζει από νωρίς το πρωί ως αργά τη νύχτα από κόσμο, γνωρίζουν πιένες –τραπεζάκι βρειν αδύνατον.

«[ α] γνωστοί προορισμοί κεφάλαιο 3: επανασύνδεση - μια δεύτερη ευκαιρία»

Μικρή παρένθεση Νο1: Το ρεπορτάζ αυτό δεν είναι ούτε διαφημιστικό ούτε κτηματομεσιτικό, αλλά... καλλιτεχνικό! Και μια δράση με τίτλο «[α] γνωστοί προορισμοί κεφάλαιο 3: επανασύνδεση - μια δεύτερη ευκαιρία» επιτέλους δείχνει να χτυπάει διάνα. Τέχνη που συνομιλεί και συνδέεται ευθέως ως κοινωνικό ντοκουμέντο με το τώρα μιας γειτονιάς. Χωρίς όμως εξωτικές αναθέσεις ή φτηνές αναθυμιάσεις «δανεικών» αρωμάτων, δείτε πώς ο επιμελητής Κώστας Πράπογλου αντιλαμβάνεται τη νέα τάξη (κυψελιώτικων) πραγμάτων: «Η περιοχή της Κυψέλης χαρακτηρίζεται από το τεράστιο κτιριακό της απόθεμα υψηλής αρχιτεκτονικής ποιότητας που έπεσε θύμα της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών. Σε αυτό περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, εξαίρετα δείγματα αστικής αρχιτεκτονικής που κάποτε συνδέθηκαν με πρόσωπα και γεγονότα μεγάλης κοινωνικο-ιστορικής σημασίας. Ένα μέρος αυτών των κτιρίων εξακολουθεί να καταρρέει μπροστά στην ανελέητη φθορά του χρόνου και να παραγκωνίζεται όχι μόνο από τους πλέον οικονομικά ασθενείς ιδιοκτήτες αλλά και την ίδια την πολιτεία. Ταυτόχρονα, η επιδρομή επενδυτών από το εξωτερικό που εξαγοράζουν ακατάπαυστα οτιδήποτε διατίθεται προς πώληση στο όνομα του προγράμματος της χρυσής βίζας ή του airbnb, έχει ως αποτέλεσμα μια ραγδαία μεταβολή του τοπικού κοινωνικού ιστού που είχε ήδη υποστεί μια φάση ριζικής αναδιάρθρωσης τη δεκαετία του ’90. Η τρέχουσα αλλαγή γίνεται ευδιάκριτη αφενός μεν από την εισροή νέου πληθυσμού ιδιοκτητών και βραχυπρόθεσμων μισθωτών, αφετέρου δε από τον αναγκαστικό εκτοπισμό του προϋπάρχοντος πληθυσμού. Οι γρήγορες ανακαινίσεις με φθηνά και ευτελή υλικά οδηγούν στην ισοπέδωση της αισθητικής εσωτερικού χώρου με αποτέλεσμα μια σταδιακή αναίρεση του αυθεντικού χαρακτήρα και της γοητείας της περιοχής, της διάβρωσης της μνήμης και της ταυτότητας αλλά και της ανάδυσης μιας νέας συνθήκης πρωτοφανούς τυποποίησης και προχειρότητας».

Black Athena

Αναμφίβολα ο Κώστας Πράπογλου κάνει το καλύτερο ρεπορτάζ: από τις λίγες φορές που η αθηναϊκή σκηνή της τέχνης συνδέεται με το κοινωνικό γίγνεσθαι, που το παρατηρεί με σθένος. Μαζί του και οι 20 εικαστικοί της οικίας Ζαρίφη που συνδράμουν ώστε ο θεατής αυτής της αντικρουόμενης συνθήκης μεταξύ ευτοπίας και δυστοπίας να ανακαλύψει την αλήθεια ή ψήγματα του συμβαίνοντος. Η έκθεση μάλιστα επεκτείνεται και παράλληλα προς την ευρύτερη περιοχή, σε τέσσερις ακόμα χώρους-δορυφόρους της. Ένα άδειο κατάστημα πρώην παντοπωλείο στην οδό Τροίας 13 θα φιλοξενήσει την παρέμβαση της ομάδας Horror Vacui. Ένα άδειο υπόγειο διαμέρισμα στην οδό Φαιδριάδων 14 στην πλατεία Κυψέλης θα μετατραπεί από τον εικαστικό James M. Lang σε σκοτεινό φωτογραφικό θάλαμο. Και στην Ευβοίας 7, όπως και στον Καθολικό ναό της Αγίας Θηρεσίας στο 32 του ίδιου δρόμου, ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης και η ομάδα Documatism θα παρουσιάσουν το έργο «The Afro-Greeks» (2019). Η ομάδα Documatism δραστηριοποιούνται από το 2009, με βάση την Αθήνα, οργανώνοντας δράσεις και ταινίες με πρωταγωνιστές αντιήρωες και ιστορίες που ακυρώνουν τα σύνορα και τα στερεότυπα καθιστώντας την κινηματογράφηση λειτουργικό «εργαλείο» για τους ήρωες που πρωταγωνιστούν και χρησιμοποιούν αυτές τις ταινίες για να διεκδικήσουν λύσεις. Βασικό εργαλείο και στόχος είναι ο επαναπροσδιορισμός της αφηγηματικότητας σε έναν κινηματογράφο που ψάχνει τους παραμελημένους και αληθινούς ήρωες μέσα στην πραγματικότητα και τους καθιστά πρωταγωνιστές και «οδηγούς» μέσα από δράσεις που μπορούν να αφυπνίζουν και να λειτουργούν ως βασικό εργαλείο διαλόγου και κοινωνικής παρέμβασης. Το «Afro-Greeks» αλλά και δύο ακόμα σιωπηλά ντοκιμαντέρ του Καραμαγγιώλη θα προβάλλονται σε συγκεκριμένες ημερομηνίες στις νέες εγκαταστάσεις του μη κυβερνητικού οργανισμού We Need Books, στον δε Καθολικό ναό της Θηρεσίας θα το «ακομπανιάρει» και η χορωδία του εκκλησιάσματος. «Στα δύο “σιωπηλά” βίντεο ο θεατής έχει τη δυνατότητα να γίνει παρών και αυτόπτης σε χώρους, που παρόλο που μοιάζουν ασφυκτικά κλειστοί και περιοριστικοί, γίνονται liminal spaces όπου οι Αφρικανοί της Κυψέλης μπορούν να νιώσουν ελεύθεροι και αποδεκτοί. Ο φακός και η επεξεργασία του υλικού “εξαφανίζονται” και η κάμερα ταυτίζεται με τους ήρωες και γίνεται το “μάτι” του θεατή αποσκοπώντας σε μια άμεση και κατευθείαν σχέση του με τους ήρωες των ταινιών. Ο τρόπος που κινούνται τα σώματα διεκδικώντας μια μπάλα, ακυρώνει την πινακίδα “Οι Φιλοξενούμενοι” που αναφέρεται εμφανώς πίσω τους. Με την κίνησή τους μπροστά στην περιοριστική πινακίδα των φιλοξενούμενων διεκδικούν την ελευθερία τους βάζοντας καλάθια, γεγονός που τους καθιστά ενθαρρυντικό παράδειγμα για κάθε Έλληνα δεύτερης γενιάς που ελπίζει σε ένα σενάριο αντετοκουνμπικής αναγνώρισης. Την ίδια στιγμή που περιμένει την καθυστερημένη επίσημη αναγνώρισή του από το ελληνικό κράτος. “Το να αναζητάς τον Θεό σημαίνει να αναζητάς τον εαυτό σου στα ύψη” του Μαίτερλινκ μοιάζει να είναι ο οδηγός των ηρώων στο “Οι Αόρατοι-Ορατοί”: Στο μόνο ίσως μέρος που μπορούν να νιώσουν ενταγμένοι, ορατοί και αποδεκτοί και κυρίως ελεύθεροι· για αυτό δε διστάζουν να προσεύχονται  χορεύοντας, κοιμώμενοι, γελώντας, τραγουδώντας, παίζοντας και επιμένοντας να κοιτάνε το φακό και τον θεατή κατάματα».

Κυψέλη τώρα ή ιστορίες για τα σπουργιτάκια που τσιμπολογάνε τα κέικ στο Σελέκτ

Ας μου επιτραπεί, αλλά θα προσδώσω στον Μενέλαο Καραμαγγιώλη το παρατσούκλι-προσωνύμιο «Κυψελάρχης»! Κατοικεί στη Νέγρη, εργάζεται στα πέριξ της, διασκεδάζει εκεί, ξεναγεί εδώ στην Κυψέλη φίλους ή επισκέπτες, γνωρίζει τα πάντα για το τότε αλλά και το τώρα της. Κατά κάποιο τρόπο τον θεωρώ και ως έναν από αυτούς τους ντόπιους που σχεδόν σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία συνηγόρησαν ώστε να συμβεί αυτή η μετάβαση της Κυψέλης σε μια νέα φάση. Δουλεύοντας χρόνια σαν κινηματογραφιστής με εύφλεκτα θέματα που έχουν να κάνουν με τις μειονότητες κάθε χρώματος, φύλου ή φυλής, ο Καραμαγγιώλης είναι η αιτία που τον τελευταίο χρόνο παρατηρώ την Κυψέλη. Γνωριστήκαμε πέρσι εξαιτίας μιας συνέντευξης για την ταινία του, που είχε να κάνει με τα αδέσποτα του Ασπρόπυργου και το πώς μετοικούν για πιο ευτυχισμένα μέρη φιλοξενίας τους στην Αγγλία. Και με «στράτευσε» στο κίνημα «Επιστροφή στην Κυψέλη». Μια ιδιότυπη συμμαχία, συνωμοσία του καλού. Αλλά ψύχραιμα και χωρίς φανφάρες. Όπως και η έκθεση του Κώστα Πράπογλου. 

Επανασύνδεση. Η ευκαιρία της Κυψέλης να επιστρέψει στον χάρτη με νέο πρόσωπο. Λαμβάνοντας, όπως λέει ο Πράπογλου, υπόψη την ορολογία - έμπνευση από την ενεργειακή θεραπεία και την ολιστική ιατρική, ο στόχος είναι «να επανεγκαθιδρύσει την πληρότητα της ύπαρξης επιτυγχάνοντας μια εσωτερική και εξωτερική ισορροπία και αρμονία σε υλικό, συναισθηματικό και πνευματικό επίπεδο. Η έκθεση διερευνά εκείνες τις παραμέτρους που σχετίζονται με πτυχές της ίδιας μας της ύπαρξης και τις ικανότητές της που ενεργοποιούν μηχανισμούς αυτοΐασης».

Η ευκαιρία που ψάχνετε, αν θέλετε να μάθετε από πρώτο χέρι τι τρέχει εδώ, άνετα θα μπορούσε να είναι αυτή η έκθεση. Και μια βόλτα - αυτοψία μετά. Στη Φωκίωνος Νέγρη που θροΐζει ηδονικά το αθηναϊκό φθινόπωρο ή στη μεγάλη ευθεία της Δροσοπούλου, όπου στο αντάμωμα με την Πιπίνου – να άλλο ένα κτίριο ανακαινισμένο σήκωσε πινακίδα για πώληση. Κάτι συμβαίνει εδώ.

Αλλά και κάτι πάντα συνέβαινε! Είτε παλιά, που ακόμα και ως τις τελευταίες της μέρες η κυρία Άννα Καλουτά, στολισμένη εκπάγλου και με το περίφημο κοκέτικο τιρκουάζ ρίμελ, χαιρετούσε την «αυλή» της πίνοντας τον καφέ της, είτε τώρα στην πολυκατοικία του Λαναρά που μπαινοβγαίνει ο μόνιμος κάτοικος Κώστας Καζάκος. Ή στη νέα Δημοτική Αγορά που τις προάλλες πέτυχα τον Σπύρο Μπιμπίλα (yyyeeesss). Ο Χωμενίδης, η Διβάνη, ο Μπαμπασάκης, ο Χρήστος Στέργιογλου, τι διάολο αναρωτιέμαι όταν τους βλέπω, μένουν καιρό εδώ ή τους «στράτευσε» κι αυτούς ο Καραμαγγιώλης; Είναι όμως που πάντα η περιοχή ήταν έδρα θεάτρων και συγγραφέων, ηθοποιών αλλά και ποιητριών. Ας μην επεκταθώ, γκουγκλάρετε και θα τα βρείτε τα βινταζάκια αναμνηστικά άρθρα για το κλέος και τη ζωή όπως κυλούσε κάποτε στην Κυψέλη, περιλουσμένη από φώτα, στέκια και μαρκίζες λαμπερές. Αν κι ακόμα στο «Σελέκτ» η πάστα σεράνο κρατά απίστευτα τη γεύση της: πρέπει να τη δοκιμάσεις. Για να συνδεθείς με άλλο ένα από τα μυστικά του «τόπου»: ονομάστηκε έτσι προς τιμή της χιλιανής όπερα ντίβας Ροζίτας Σεράνο. Μιας εκμαυλίστριας συναισθημάτων, όπως την κατέγραψαν οι εφημερίδες της εποχής του ’50 αλλά και παλαιόθεν που έκαιγε καρδιές στο «Roxy» της Όθωνος. 

Παρεμπιπτόντως, αν η νέα Κυψέλη ψάχνει και για ένα τραγούδι που θα σηματοδοτήσει την επαναφορά της, νομίζω πως το αρχοντορεμπέτικο «Άλα, έχω στρώσει μια κεφάλα», που διασκεύασε η Σεράνο, της πάει πολύ. Όπως και σε μένα: κάθε φορά σχεδόν που πάω βόλτα στην Κυψέλη βλέπω μια ξανθιά κυρία στα τραπεζάκια του Βενέτη ή στα σοκολατάκια του «Max Perry» ή στο κρεοπωλείο πίσω από τη Δημοτική Αγορά να ψωνίζει, φτυστή η μάνα μου. Σαν παραίσθηση. Κι όλο φοβάμαι πως θα με ρωτήσει: τι δουλειά έχεις εδώ; Και τι να της πω; Πως κάνω ρεπορτάζ για μια εικαστική έκθεση στην Κυψέλη ή ότι με έχρισε κι εμένα Κυψελάκι η αύρα αυτής της περιοχής; Κάθε απάντηση δεκτή, ενώ απέναντί μου τα «κλασικά»: ο συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης παραγγέλνει τον καφέ του, αρνούμενος ευγενικά να κυνηγήσει την τύχη του, όπως του την προσφέρει ο ΑΜΕΑ λαχειοπώλης, σήμα κατατεθέν της Νέγρη. Ή ο ζογκλέρ με τα μπαλάκια, ο ανθοπώλης με τις ορχιδέες και το μπλουζάκι Λεντ Ζέπελιν, τα Αφρικανόπουλα με τη φανέλα Αντετοκούνμπο, τα άδεια από νερά σιντριβάνια που έπαψαν να αποτελούν δροσιστικές αυτοσχέδιες πισίνες, όπου μέσα τους παιδιά και περιστέρια όλο το καλοκαίρι μονομαχούσαν για το σε ποιον ανήκουν. 

INFO: «[α]γνωστοι προορισμοί κεφάλαιο ΙΙΙ: επανασύνδεση – μια δεύτερη ευκαιρία», από 19.09 έως 10.10.2019 σε επιμέλεια και concept design του δρ Κώστα Πράπογλου.