Επίσκεψη στο σπουδαίο Μουσείο του Εθνικού Τυπογραφείου

Σκέψου, λέει, να ζούσα κάπου κοντά στο 1450 μ.Χ. Μπορεί να ήμουν υπηρέτης του Ιωάννη Γουτεμβέργιου. Θα του πήγαινα κρασί κι όταν οι δοκιμές του δεν πήγαιναν καλά θα με έβαζε να πλένω τα ρούχα και της γυναίκας του. Δεν ξέρω αν έπινε κρασί ή αν είχε γυναίκα ο Γουτεμβέργιος, ο «πατέρας» της τυπογραφίας, γκούγκλαρα όμως το όνομά του και οι προσωπογραφίες του έδειχναν έναν σεβάσμιο τύπο με κομψό καπέλο εποχής και με μακριά γενειάδα. Μετά γκούγκλαρα και τον βασιλιά Όθωνα και είδα ένα παιδί 17 χρονών, όταν ανέλαβε την ηγεσία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ερχόμενος στην Ελλάδα το 1833. Αυτουνού υπηρέτης καλύτερα να μην ήμουν. Κάτι τέτοιες ανησυχίες είχα περπατώντας στο στενό πεζοδρόμιο της οδού Καποδιστρίου, στο νούμερο 34 της οποίας βρίσκεται αδιαλείπτως από το 1907 το Εθνικό Τυπογραφείο.

Αν ένας νόμος δεν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως δεν έχει ισχύ. Το ΕΤ υπήρχε και πριν μεταφερθεί στην Καποδιστρίου. Ιδρύθηκε στο Ναύπλιο το 1833 κι ένα χρόνο αργότερα μεταφέρθηκε στην Αθήνα, στην οδό Σανταρόζα, όπου παρέμεινε μέχρι την τελική του εγκατάσταση στην Καποδιστρίου. Πολύ πιο νέο είναι το Μουσείο του Εθνικού Τυπογραφείου. Η ιστορική συλλογή υπάρχει από το 1996, όμως εγκαινιάστηκε μόλις τον Γενάρη του 2018 και είναι γεμάτο από τις ιστορίες των ανθρώπων που εργάστηκαν σε αυτό.

Πρόσληψη με πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων
«Είναι εργατική, πρόθυμος, η δε απόδοσίς της ικανοποιητική. Ανταποκρίνεται πλήρως εις τα καθήκοντα τα οποία της ανατίθενται. Είναι αφοσιωμένη εις τα Εθνικά Ιδεώδη». Πρόκειται για την Έκθεση Υπηρεσιακής Ικανότητας του έτους 1965, που τυπώθηκε στο Εθνικό Τυπογραφείο και αναφέρεται σε μία υπάλληλό του. Αναρωτιέμαι τι αγωνίες θα πέρασε τα βράδια στο σπίτι της αυτή η γυναίκα μήπως και χαρακτηριστεί όχι και τόσο εθνικά υπερήφανη και χάσει τη δουλειά της. Σε διπλανή προθήκη βλέπω για πρώτη φορά πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Είχε ημερομηνία 20/9/1952 και η Χωροφυλακή Ρόδου διαβεβαίωνε ότι ο υπάλληλος που επρόκειτο να μονιμοποιηθεί στο Εθνικό Τυπογραφείο «…εμφορείται υπό υγιών κοινωνικών φρονημάτων, δεν ηπησχόλησε την αστυνομίαν δι’ οιανδήποτε αιτίαν και επεδείξετο καλήν εν γένει διαγωγήν». Κι ένα ποινολόγιο υπαλλήλων του ΕΤ, από το 1925: κάποιος απολύθηκε «δι’ άσκοπον περιφοράν, δι’ εξύβρισιν συναδέλφου, δι’ επιβράδυνσιν προσελεύσεως».

Βασιλεύς «ελέω Θεού» και το πρώτο ΦΕΚ
Βασική αρμοδιότητα του Εθνικού Τυπογραφείου είναι η εκτύπωση της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ). Νόμος που δεν έχει δημοσιευθεί στο ΦΕΚ δεν ισχύει. Νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, προκηρύξεις, διορισμοί, μετατάξεις, πολεοδομικές πράξεις, εμπορικά και βιομηχανικά σήματα, αποτελούν ενδεικτικές μόνο κατηγορίες δημοσιευμάτων των ΦΕΚ. «Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Όθων, Ελέω Θεού, Βασιλεύς της Ελλάδος», έγραφε το πρώτο που τυπώθηκε, το 1833.

Τα ΦΕΚ, δεμένα σε τόμους ανά τεύχος, φυλάσσονται προσεκτικά στο Μουσείο του Εθνικού Τυπογραφείου, υπάλληλος του οποίου ήταν ο Γιώργος Παπασαββίδης από το 1970, που διορίστηκε, μέχρι το 2008 που συνταξιοδοτήθηκε. «Εκείνα τα χρόνια ήταν συνηθισμένο στους τυπογράφους ο γιος να ακολουθεί το επάγγελμα του πατέρα. Κι εμένα ο πατέρας μου τυπογράφος ήτανε, εργαζόταν στο Εθνικό Τυπογραφείο από το 1945. Εγώ, αφού παρακολούθησα τη Σχολή Τυπογραφίας, διορίστηκα το 1970. Εδώ γνώρισα και τη γυναίκα μου». Από το 1990 που σταμάτησε η τυπογραφία με το χέρι, ο παλιός εξοπλισμός συγκεντρώθηκε σε έναν χώρο για να διασωθεί. Έτσι, ο ένας χώρος του Μουσείου είναι αφιερωμένος στο τεχνικό κομμάτι, με το πιο παλιό μηχάνημα να είναι ένα εγγλέζικο χειροκίνητο πιεστήριο με έτος κατασκευής 1843. Από αυτά τα αντικείμενα, τα 117 έχουν χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού ως νεότερα κινητά μνημεία. Σε έναν άλλο χώρο φυλάσσονται σε δερματόδετους τόμους τα ΦΕΚ από το 1833 έως και το 2010. Όμως χρειάζονται συντήρηση, γιατί φανταστείτε πόσο ευαίσθητο μπορεί να είναι ένα κομμάτι χαρτιού ηλικίας 150 ετών. Και, για την ώρα τουλάχιστον, χρήματα δεν υπάρχουν.

Το Κρατικό Λαχείο και οι ειδικότητες που χάθηκαν
Το 1970 για να στοιχειοθετηθούν δύο σελίδες χρειαζόταν σχεδόν μία ημέρα, λέει ο κ. Παπασαββίδης. Δύσκολη δουλειά, ορθοστασία, μυρωδιές από τα μελάνια, τα τυπογραφικά στοιχεία φτιάχνονταν κατά σχεδόν 80% από μόλυβδο και τα προβλήματα υγείας ήταν πολλά, με τον σύλλογο εργαζομένων, ο οποίος ιδρύθηκε το 1945, να διεκδικεί μειωμένο ωράριο εργασίας, κατάλληλη σίτιση, ρουχισμό και επιδόματα. Στην ξενάγησή μου στο Μουσείο και τρεις κυρίες, η προϊσταμένη Βούλα Φερεντίνου, η βιβλιοθηκονόμος Ηρώ Κολιακουδάκη και η Νανά Κατσίκα. Σήμερα το Εθνικό Τυπογραφείο διαθέτει 180 υπαλλήλους, ενώ παλαιότερα ήταν έως και υπερδιπλάσιοι. Οι ειδικότητες σήμερα είναι γραφίστες, τεχνολόγοι γραφικών τεχνών, διορθωτές, βιβλιοδέτες, εκτυπωτές κ.ά. Παλαιότερα ήταν στοιχειοθέτες, λιθογράφοι, λινοτύπες και άλλες ειδικότητες που έχουν χαθεί. Σε μία από τις αίθουσες του Μουσείου και ένας παλιός ηλεκτρονικός υπολογιστής, του 1995. Αυτός ο άσπρος, αν θυμάστε, που η οθόνη του ήταν μεγάλη σαν τις παλιές τηλεοράσεις. Αυτός ο υπολογιστής, ο πρώτος που μπήκε στο Εθνικό Τυπογραφείο, είναι το αντικείμενο που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των παιδιών, όταν έρχονται σχολεία, γιατί τον συγκρίνουν με τους υπολογιστές και τα tablets που έχουν σήμερα στα σπίτια τους. Εκτός από τα Φύλλα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, το Εθνικό Τυπογραφείο τυπώνει και εκπαιδευτικά συγγράμματα, αφίσες, φυλλάδια, μελέτες, εκθέσεις και γενικά εκδόσεις που αφορούν στο κράτος και τη δημόσια διοίκηση. Για κοινωνικούς σκοπούς, το 2016 τύπωσε τετράδια, τα οποία διανεμήθηκαν δωρεάν σε μη προνομιούχους μαθητές. Εδώ μέχρι το 1969 τυπωνόταν και το Κρατικό Λαχείο. Φεύγοντας, αναρωτιόμουν αν πριν από 50 ή από 100 χρόνια θα μου άρεσε να γινόμουν τυπογράφος. Μπορεί. Γιατί όσο με θυμάμαι, πάντα μου άρεσε να κρατάω στα χέρια μου ένα καινούργιο βιβλίο, να το ανοίγω κάπου στη μέση και να χώνω τη μύτη μου στις σελίδες του και στις μυρωδιές από μελάνι και χαρτί. 

Ήξερες ότι...

▶ Το πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε παγκοσμίως ήταν η Βίβλος, το 1455, σε 180 αντίτυπα, από τον «πατέρα» της τυπογραφίας, τον Γερμανό Ιωάννη Γουτεμβέργιο.

▶ Κορυφαία ευρωπαϊκά τυπογραφικά κέντρα τον 16ο αιώνα ήταν η Βενετία, το Μιλάνο, η Βασιλεία, το Παρίσι, η Λυών, το Άμστερνταμ, η Λειψία, το Λονδίνο και το Μόναχο.

▶ Το 1821 τυπώθηκε στην Καλαμάτα η πρώτη εφημερίδα των επαναστατημένων Ελλήνων. Λεγόταν «Σάλπιγξ Ελληνική» και τυπώθηκε με το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο που έφερε στην Ελλάδα από την Τεργέστη ο Δημήτριος Υψηλάντης και με εκδότη τον Θεόκλητο Φαρμακίδη.

▶ Το πρώτο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως τυπώθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1833 στο Ναύπλιο και, λόγω της υπηκοότητας του Όθωνα, για δύο χρόνια γραφόταν και στα ελληνικά και στα γερμανικά.

▶ Στο Εθνικό Τυπογραφείο, αρχικά, οι γυναίκες αποκλείονταν από θέσεις τυπογράφων και διοικητικές θέσεις και τις συναντάμε ως καθαρίστριες ή τηλεφωνήτριες. Από το 1947 δίνεται η δυνατότητα να διορίζονται και στο τεχνικό προσωπικό.

▶ Το 1952 ιδρύθηκε η Σχολή Τυπογραφίας του ΕΤ, από την οποία, στο παρελθόν, προερχόταν η συντριπτική πλειοψηφία του μόνιμου προσωπικού του. Η Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της το 1967 λόγω της δικτατορίας, επαναλειτούργησε το 1973 και έκλεισε οριστικά το 1983.

▶ Το 1986 άρχισε να εισάγεται σταδιακά η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και από το 1990 παύει οριστικά η χρήση της παλαιάς τεχνολογίας. Από το 2010 όλα τα ΦΕΚ διατίθενται δωρεάν στο διαδίκτυο και από το 2015 δίνεται η δυνατότητα παραγγελίας ΦΕΚ σε έντυπη μορφή μέσω Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ).

▶ Το Εθνικό Τυπογραφείο τυπώνει και τα ψηφοδέλτια των εκλογών. Κορυφαία στιγμή όσον αφορά τον όγκο εργασίας του αποτέλεσε το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου του 2015. Το ΕΤ λειτουργούσε επί 24ωρης βάσης καθώς απαιτήθηκε μέσα σε 5 ημέρες, εκτός από τις 400.000 εκλογικούς καταλόγους, εγκυκλίους και λοιπά εκλογικά έντυπα, να τυπωθούν 12 εκατομμύρια ψηφοδέλτια και άλλα τόσα λευκά.

Info: Στο ΜΕΤ πραγματοποιούνται ξεναγήσεις σχολείων και άλλων ομάδων κατόπιν συνεννόησης | Καποδιστρίου 34, 2105279153, met@et.gr, www.et.gr