Ποια είναι η ιστορία του τζαμιού της πλατείας Μοναστηρακίου;

To τζαμί του Τζισταράκη, δίπλα στον σταθμό του τρένου, δεν λείπει από καμία σχεδόν φωτογραφία της πλατείας Μοναστηρακίου. Αν και ο όγκος του είναι επιβλητικός και είναι ένα κτίριο που δύσκολα το χάνεις, λίγοι έχουν επισκεφθεί το εσωτερικό του.

Από το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου το τζαμί άνοιξε τις πόρτες του και υποδέχεται το κοινό με αφορμή την έκθεση «Ένα Μουσείο - Μία Ιστορία 100 χρόνων - Σύγχρονα Σχόλια» που φιλοξενείται στους ιδιαίτερους χώρους του. Η έκθεση αυτή γίνεται στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυση του Μουσείου Νεοτέρου Ελληνικού Πολιτισμού, αρχικά «Μουσείο Ελληνικών Χειροτεχνημάτων», το οποίο στεγάστηκε στο τζαμί Τζισταράκη από το 1918, έτος ιδρύσεώς του, έως το 1973. Το 1923 μετονομάστηκε σε «Εθνικό Μουσείο Κοσμητικών Τεχνών» και από το 1959 έως πρόσφατα σε «Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης».

Όπως αναφέρει η διευθύντρια του Μουσείου, κα Έλενα Μελίδη, στο συγκεκριμένο χώρο «υπάρχουν αντιπροσωπευτικά αντικείμενα από τις πλούσιες συλλογές του Μουσείου, από τις διαφορετικές περιόδους της συλλεκτικής του δράσης καθώς και αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν στο οικοδομικό τετράγωνο στη φάση αποκατάστασης των κτιρίων του».

Ο επισκέπτης θα δει, μεταξύ άλλων, ένα ξύλινο κουνιστό αλογάκι που βρέθηκε σε ένα από τα σπίτια της περιοχής κατά τη διάρκεια της αποκατάστασής τους, τη φορεσιά ενός μικρού μακεδονομάχου, μία ξύλινη βαλίτσα του 1950, ένα νυφικό εποχής, κειμήλια από τη ΒΑ Θράκη, ένα κεντημένο τραπεζομάντηλο από την Κωνσταντινούπολη καθώς και αντικείμενα που σχετίζονται με τον καθημερινό αστικό βίο.

Όλα αυτά αποτελούν κομμάτια της πλούσιας συλλογής του Μουσείου, αποκτήματα μετά από αγορές ή δωρεές, με στόχο να αναδειχθεί μέσω αυτών η διαχρονικότητα του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού και η «λαϊκή τέχνη». Αν και αυτά ίσως να μη διακρίνονται τόσο πολύ για τη σπανιότητά τους ή την καλλιτεχνική τους αξία, χαρακτηρίζονται ως πολύτιμα «κειμήλια» με το καθένα να αφηγείται την προσωπική ιστορία των ανθρώπων που τα είχαν στην κατοχή τους, και όλα μαζί να αποτελούν μία σπουδαία γέφυρα μεταξύ της καθημερινότητας του χθες και του σήμερα.

Οι καλλιτέχνες καλούνται να «συνομιλήσουν» με αυτά τα εκθέματα, να τα «διαβάσουν» με τον δικό τους τρόπο, αφήνοντας με τα έργα τους το δικό τους «σχόλιο», με γνώμονα πάντα τον χρόνο, τον χώρο, την ιστορία, τη συλλεκτική πολιτική καθώς και το βαρύ πολιτιστικό φορτίο που αυτά κουβαλάνε. 

Λίγα λόγια για το τζαμί Τζισταράκη, το μοναδικό επισκέψιμο τζαμί της Αθήνας
Το τζαμί Τζισταράκη, γνωστό και ως το τζαμί του «Κάτω Παζαριού» ή του «Κάτω Συντριβανιού» λόγω του συντριβανιού που βρισκόταν μπροστά του, χτίστηκε το 1759 από τον βοεβόδα Μουσταφά Αγά (Τζισταράκη). 

Λέγεται ότι το τζαμί συνδέεται με την καταστροφή της δέκατης έβδομης κολώνας του Ναού του Ολυμπίου Διός (ο ναός είχε αρχικά 104, αλλά είχαν μείνει ελάχιστες με το πέρασμα των αιώνων), μια και ο Τζισταράκης έδωσε εντολή να την γκρεμίσουν προκειμένου να προμηθευτεί ασβέστη για το μαρμαροκονίαμα των τοίχων του τζαμιού. Μία άλλη εκδοχή, αναφέρει ότι γκρέμισαν κολώνα από την παρακείμενη ρωμαϊκή βιβλιοθήκη του Αδριανού.

Όπως και να 'χει, η πράξη αυτή προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις τόσο από τους Έλληνες όσο και τους Τούρκους. Πίστευαν δε τότε ότι κάθε αρχαία κολώνα που πέφτει απελευθερώνει και μία συμφορά που είναι από κάτω της και αυτό φέρνει «θανατικά» στους κατοίκους της. Έτσι, στον βανδαλισμό αυτής της κολώνας αποδόθηκε η επιδημία της πανούκλας που έπληξε την πόλη εκείνη τη χρονιά. Ο Τζισταράκης τιμωρήθηκε από τον Πασά του Ευρίπου, έχασε τον τίτλο του και διώχθηκε από την πόλη.

Το τζαμί αυτό λειτουργούσε στον επάνω όροφο μίας τετράγωνης οικοδομής. Στο ισόγειο υπήρχαν από τότε μαγαζάκια και το τέμενος ήταν στο πάνω επίπεδο του κτιρίου. Διέθετε μία μεγάλη αίθουσα προσευχής με το εντυπωσιακό μιχράμπ στην ανατολική της πλευρά, διακοσμημένο με υπέροχη ζωγραφική διακόσμηση και επιγραφές. 

Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους το τζαμί άλλαξε πολλές χρήσεις και έγινε στρατώνας, φυλακή, αποθήκη. Αναστηλώθηκε το 1915 από τον αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Αν. Ορλάνδο και από το 1918 έως το 1973 ήταν η πρώτη στέγη του Μουσείου Ελληνικών Χειροτεχνημάτων.

Το 1966 ο χώρος διαμορφώθηκε αναλόγως προκειμένου να προσευχηθεί εκεί ο έκπτωτος Σαουδάραβας Βασιλιάς Ιμπν Σαούντ.

Στον σεισμό του 1981 το κτίριο έπαθε σοβαρές ζημίες. Όταν αυτές αποκαταστάθηκαν το μουσείο επαναλειτούργησε ως παράρτημα του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

1. Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια, ΑΘΗΝΑ, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και την λογοτεχνία, Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2012
2. Μιχελή Λίζα, ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ Απ’το Σταροπάζαρο στο Γιουσουρούμ, Εκδοση Εταιρείας Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα, 1984.
3. Σκουμπουρδή Αρτεμις, ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ – ΠΛΑΚΑ, Οι γειτονιές των Θεών, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2106.
4. Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: Τζαμί Τζισταράκη
5. Μηχανή του χρόνου: Το καταραμένο τζαμί στο Μοναστηράκι
6. Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού: Η Ιστορία του Μουσείου