«Παρνασσός»: H ιστορία του αρχαιότερου πολιτιστικού Συλλόγου της Αθήνας

Αν και αυτό στις μέρες μας ίσως να ακούγεται λίγο παράξενο, ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» οφείλει την ύπαρξή του στο όραμα των τεσσάρων παιδιών του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου, ηλικίας από 15 έως 17 ετών, για σύσταση ενός πολιτιστικού Συλλόγου που στόχο θα είχε «την κοινή πρόοδο και ωφέλεια του λαού». Αυτό επετεύχθη με την στήριξη του πατέρα τους, συστηματική δουλειά και συνέπεια, και ο Σύλλογος ιδρύθηκε στις 24 Ιουνίου 1865. Στις 17 Μαρτίου του 1875, με Βασιλικό Διάταγμα ο «Παρνασσός» αναγνωρίζεται ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και ο πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου ήταν ο Μιχαήλ Λάμπρου.

Όπως ανέφερε η συγγραφέας κα Α. Κακούρη στην ομιλία της που έγινε πριν λίγες μέρες σε αίθουσα του «Παρνασσού», το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ιδρύθηκε ο Σύλλογος αυτός, παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. 

Τα χρόνια εκείνα στην Ελλάδα φυσούσε ένας νέος άνεμος. Είναι μία περίοδος γρήγορης ανάκαμψης και ανάπτυξης της χώρας, όπου θεσπίζονται θεσμοί λειτουργίας του κράτους, γίνονται δημόσια έργα, οργανώνεται για πρώτη φορά ο στρατός.

Ο Γεώργιος ο Α’, Βασιλεύς των Ελλήνων από το 1863, είχε φέρει μαζί του ένα μεγάλο δώρο για τους Ελληνες, την Επτάνησο. Επίσης, με την άφιξη του Γεωργίου, πλούσιοι ομογενείς, άνθρωποι που είχαν ζήσει σε πιο ανεπτυγμένες –απ’ όλες τις απόψεις–χώρες έρχονται και εγκαθίστανται στην Αθήνα κτίζοντας για κατοικίες τους ωραία νεοκλασικά, μερικά εκ των οποίων σώζονται ακόμη και σήμερα στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, συνεισφέροντας ταυτόχρονα στην επούλωση των πληγών αλλά και στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου.

Στην κοινωνία υπήρχε μία ορμή και μία συνοχή και κυριαρχούσε η αισιοδοξία ότι ο πολίτης μπορεί, με την καλή του διάθεση και την επιθυμία του, να προσφέρει, να γίνει συνεργός με το κράτος ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες που υπάρχουν, οι οποίες ήταν πολλές. Διογκώνεται το πνεύμα του φιλελευθερισμού με τη μόρφωση να κάνει όλη τη διαφορά. Αυτή είναι η κοινωνία που γέννησε αυτά τα παιδιά και αυτή είναι η κοινωνία στην οποία αυτά απευθύνθηκαν.

Έτσι λοιπόν, η πρόταση αυτή των τεσσάρων παιδιών, η ηλικία των οποίων ήταν περίπου η ίδια με την ηλικία της κορυφής του κράτους (ο Γεώργιος ο Α’ ήταν 17 ετών και η σύζυγός του η Ολγα, 15), βρήκε πρόσφορο έδαφος και γνώρισε μία πρωτοφανή επιτυχία αλλά και μια απίστευτη αποδοχή από την κοινωνία εκείνης της εποχής, η οποία από την πρώτη στιγμή στήριξε και ενίσχυσε την προσπάθεια αυτή.

Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασός» πρωτοστεγάστηκε στην οικία της οικογένειας Λάμπρου, στην οδό Παρθεναγωγείου (σήμερα Πεσμαζόγλου), μετά στην οδό Ρόμβης 38, αργότερα στην οδό Κολοκοτρώνη 11, μέχρι να αποκτήσει, το 1891, την ιδιόκτητη μόνιμη στέγη του, στο νεοκλασικικό μέγαρο της οδού Καρύτση 8, τον θεμέλιο λίθο του οποίου έβαλε ο διάδοχος Κωνσταντίνος ο Α’ και τα σχέδια είναι του Ιφικράτη Κοκκίδη.

Από την αρχή, το κύριο μέλημα των ιδρυτών ήταν η εγγραφή μελών. Ενώ τον πρώτο χρόνο τα μέλη του ήταν μόνο 300, το 1890 φτάνουν τα 818 και έως το 1951 τα 1010. Μέλη υπήρξαν εξέχουσες προσωπικότητες από τον χώρο των γραμμάτων και τεχνών, καθώς και της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.

Ο «Παρνασσός» σύντομα έγινε το κέντρο κάθε πνευματικής και κοινωφελούς δραστηριότητας της εποχής και η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται και εκτός συνόρων. Χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη «Ακαδημία» μιας και σχεδόν κάθε βδομάδα γινόταν μία σοβαρή ανακοίνωση μετά την ανάγνωση σχετικών διατριβών. Επίσης, εκεί εκδίδετο το περιοδικό «Παρνασσός», διοργανώνονταν διαλέξεις, εκθέσεις, διαγωνισμοί, συναυλίες και χορευτικές εσπερίδες για την οικονομική ενίσχυση του Συλλόγου. Ο ετήσιος χορός του «Παρνασσού» αποτελούσε το κοσμικό γεγονός της πόλης, με μεγάλη προσέλευση, και γινόταν υπό την αιγίδα της βασιλικής οικογένειας. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι στον «Παρνασσό» έγινε το 1883 η πρώτη ανθοκομική έκθεση στην Αθήνα και το 1885 η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση στην Ελλάδα με μεγάλες προσωπικότητες της τέχνης να λαμβάνουν μέρος σε αυτήν. Εκεί, οργανώθηκε το 1898 η πρώτη έκθεση φωτογραφίας από ερασιτέχνες φωτογράφους. Στον «Παρνασσό» έγινε και η ομιλία του Πιερ Ντε Κουμπερτέν για την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 από την Αθήνα.

Πέραν όμως όλων των πολιτιστικών δραστηριοτήτων ο Σύλλογος δείχνει μία τεράστια φιλεσπλαχνία και αλληλεγγύη για τον λαό και τα προβλήματα της κοινωνίας στα οποία πρωτοστατούσαν η ανεργία, η φτώχια, ο αναλφηβητισμός.Η φτώχια ανάγκαζε πολλές οικογένειες, ειδικά από την επαρχία, να «πουλάνε» ή «να ενοικιάζουν», με προσύμφωνο, τα παιδιά τους σε κάποιον έμπορο ο οποίος θα τα έφερνε στην Αθήνα και θα τα έκανε εφημεριδοπώλες, λούστρους, ξυλουργούς ή υπηρέτες σε σπίτια και καταστήματα. Τα ταλαιπωρημένα αυτά παιδιά, αρκετά ορφανά είτε από μάνα ή πατέρα, ζούσαν σε άθλιες συνθήκες και τριγυρνούσαν συνήθως στην παλιά αγορά, γύρω από το Ρολόϊ του Έλγιν (δωρεά του λόρδου Έλγιν στους Έλληνες μετά την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα), και γι’ αυτό ήταν γνωστά και σαν τους «μάγκες του Ρολογιού». Ο αλήτικος τρόπος ζωής τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, προκαλούσε πολλά προβλήματα στους Αθηναίους και αποτελούσε μία εκρηκτική κατάσταση για την πόλη. 

Για να αντιμετωπιστεί το σοβαρό πρόβλημα με τις ομάδες αυτών των «αδέσποτων» παιδιών ιδρύθηκε, με πρωτοβουλία του ποιητή και μέλους του «Παρνασσού», Σπυρίδωνα Βασιλειάδη, στις 3 Δεκεμβρίου του 1872 η Σχολή των Απόρων Παίδων. Η Σχολή δέχθηκε 80 παιδιά ηλικίας 10-22 ετών στα οποία παρείχε ρούχα και παπούτσια αλλά και την ευκαιρία να διδαχθούν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Αρχικά όσα παιδιά μπαίνανε εκεί, πληρώνανε για να μένουν 5 λεπτά έκαστος την ημέρα (τόσο κόστιζε τότε μία εφημερίδα). Το ποσό εκείνο βοηθούσε τη Σχολή να μπορεί να συνεχίσει την λειτουργία της. Ο πρώτος που έδωσε χρήματα για τη Σχολή ήταν ο Ανδρέας Συγγρός και τα χρήματα εκείνα κάλυψαν τα έξοδά της για έναν χρόνο. Μεταξύ άλλων, χρήματα έδωσε ο Βασιλιάς Γεώργιος και η Εθνική Τράπεζα. 

Αρχικά η Σχολή στεγάστηκε στο υπόγειο του κτιρίου του «Παρνασσού» και το 1931 μεταφέρθηκε στο νέο της κτίριο, σε σχέδια του Βασίλη Τσαγρή, στην συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Καντακουζηνού.

Το τριώροφο κτίριο είχε και από τις δύο πλευρές πολλά και μεγάλα ανοίγματα - παράθυρα, με καφετιά στοιχεία, χαρακτηριστικά του Τσαγρή και της αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου. Στον τρίτο όροφο βρισκόντουσαν τα υπνωτήρια και στους άλλους ορόφους ήταν οι χώροι διδασκαλίας, το αναγνωστήριο, η βιβλιοθήκη, ένα υποτυπώδες νοσοκομείο, ένα εστιατόριο και κάποιο μαγειρείο.

Από την Σχολή αυτή, αποφοίτησαν εξαιρετικοί άνθρωποι, όπως π.χ. ο Σπυρίδων Τσαγγάρης, ο οποίος γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1870 ίδρυσε το πρώτο πρακτορείο αθηναϊκού τύπου. Όπως αναφέρει η κα Κακούρη, όλα τα παιδιά που βγήκαν από τον «Παρνασό» είχαν μία αγάπη και μία περηφάνεια για το σχολείο τους και διάθεση να προσφέρουν, όπως και το έπραξαν με την οργάνωση μίας μεγάλης βιβλιοθήκης καθώς και τη βοήθεια που έδωσαν κατά τα χρόνια της κατοχής. Η Σχολή σταμάτησε να λειτουργεί κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και τα μαθήματα άρχισαν ξανά το 1945 έχοντας 750 εγγεγραμμένους μαθητές.

Το κοινωνικό έργο του Παρνασσού συνεχίστηκε και κατά την διάρκεια των Βαλκανικών αλλά και Α' και Β' Παγκοσμίων Πολέμων, φιλοξενώντας θύματα πολέμου, ορφανά παιδιά, μοιράζοντας συσσίτια σε μεγάλο μέρος πολιτών. Όλα αυτά σταμάτησαν το 1943 όταν ο τότε Πρόεδρος του Συλλόγου, Ι. Καραβίας αναγκάστηκε να παραδώσει το κτίριο του Παρνασσού στους Γερμανούς, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε Στρατοδικείο. Τότε, αφαιρέθηκαν σημαντικά έργα τέχνης και πολύτιμοι τάπητες. 

Το 1950 γιορτάστηκαν τα 80 χρόνια λειτουργίας του Φιλολογικού Συλόγου «Παρνασσός» με εκδηλώσεις σεβασμού και εκτιμήσεως από φορείς τόσο της Ελλάδος όσο και του εξωτερικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σύλλογος διαθέτει μία αξιόλογη βιβλιοθηκη καθώς και μία πινακοθήκη με έργα Ελλήνων καλλιτεχνών κυρίως του 20ου αιώνα. Στον πρώτο όροφο του κτιρίου βρίσκεται ο γνωστός πίνακας του Γ. Ροϊλού, «παριστών τους επιφανεστέρους των Ελλήνων ποιητών, ήτοι τον Παλαμάν, Σουρήν, Πολέμην, Προβελλέγγιον και Στρατήγην». 

Από το 1950 έως σήμερα, αν και ο «Παρνασσός» προσπαθεί να συνεχίζει τις δραστηριότητές του, η πορεία του, όπως και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων, είναι φθίνουσα, λόγω των σοβαρών οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει, απόρροια της υπερφορολόγησης, κάτι που όπως τόνισε η κα Κακούρη, δεν συμβαίνει σε άλλα πολιτισμένα κράτη.

Μακάρι, ο «Παρνασσός» να καταφέρει να ξεπεράσει τα προβλήματά του και να συνεχίζει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην πνευματική ζωή του τόπου μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ

1. Γιοχάλας Θ., Καφετζάκη Τ., ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2012.
2. https://www.lsparnas.gr/
3. Φιλολογικός σύλλογος Παρνασσός: Wikipedia - Facebook
4. Σημειώσεις από τις ομιλίες των συγγραφέων Α. Κακούρη, και Θ. Γιοχάλα, την Τρίτη 30/10/18, σε αίθουσα του Φιλολογικού Συλλλόγου «Παρνασσός».