Τι ψάχνουν οι συλλέκτες σπάνιων βιβλίων στα περίπτερα;

Όσοι κυκλοφορούν στην περιοχή πίσω από τα Προπύλαια γνωρίζουν πως εκεί μπορεί κανείς να βρει παλιά βιβλία, αραδιασμένα στους πάγκους περιπτέρων που έχουν μεταμορφωθεί σε παλαιοβιβλιοπωλεία και κρύβουν θησαυρούς. Μεταχειρισμένα αλλά σε καλή κατάσταση, μερικά εκτός κυκλοφορίας, συνήθως με κιτρινισμένες σελίδες και εκείνη την χαρακτηριστική μυρωδιά. 

Στο περίπτερο έξω από το Πνευματικό Κέντρο, στην Ασκληπιού, καθώς και σε τουλάχιστον τέσσερα που εντοπίσαμε στην οδό Ακαδημίας, μπορείς να βρεις, εκτός από ψιλικά, τσιγάρα και τσίχλες, από ευρωπαϊκή λογοτεχνία μέχρι βιβλία για την εκτροφή της γαρίδας. Ελληνικές εκδόσεις, κυρίως του ’50 και του ’60, κόμικς, ρομάντζα και ποίηση, εγκυκλοπαίδειες και εγχειρίδια.

Γιατί όμως εν έτη 2018, με το χαρτί να έχει χάσει προ πολλού την άνιση μάχη με το ίντερνετ, βλέπουμε τους πάγκους στο κέντρο να γεμίζουν βιβλία; Όπως μας λένε, η περιοχή είναι ποτισμένη από το μελάνι και τη μυρωδιά της τυπωμένης σελίδας. «Η Νεάπολη, το σημείο δηλαδή πάνω από την Ακαδημία και τα Εξάρχεια, είναι ο ναός του βιβλίου. Το περίπτερό μου είναι η πύλη του ναού» μας είπε ο Βασίλης, ιδιοκτήτης του περιπτέρου στην Ασκληπιού. 

Ακόμα και περαστικοί που ρωτήσαμε, μας είπαν ότι στην τόσο αθηναϊκή αυτή γειτονιά, από την πλατεία Κάνιγγος μέχρι την Πινδάρου, κουμάντο έκαναν ανέκαθεν τα βιβλία, τα τυπογραφεία και τα βιβλιοδετεία. Πριν από 20 χρόνια περίπου, απέναντι από τη Νομική υπήρχαν εκείνες οι ξύλινες ντουλάπες στις οποίες πλανόδιοι πωλούσαν βιβλία και ακριβώς δίπλα βρισκόταν το υπογειάκι του κυρ-Αντρέα με τα μεταχειρισμένα νομικά βιβλία. Από τη μια λοιπόν η Νομική, από την άλλη το Πολυτεχνείο των Εξαρχείων και στο ενδιάμεσο ο Δικηγορικός Σύλλογος και εκδοτικοί οίκοι, δεν είναι να απορεί κανείς γιατί τα περίπτερα-παλαιοβιβλιοπωλεία δεν θα μπορούσαν να σταθούν σε διαφορετικό σημείο της Αθήνας.

Μπορούμε βέβαια να πάμε ακόμα πιο παλιά στο χρόνο, καθώς ήδη από το 1860 η περιοχή γύρω από την Ακαδημία, στην Ασκληπιού, στη Σόλωνος, στη Μασσαλίας, είχε αρχίσει να γεμίζει φοιτητές από την επαρχία. Το σημαντικότερο φιλολογικό σαλόνι της εποχής ήταν το σπίτι του Παλαμά στην οδό Ασκληπιού 3, όπου συγκεντρώνονταν οι λόγιοι και συζητούσαν για τη λογοτεχνική κίνηση. Σε φωτογραφικά στιγμιότυπα του Μεσοπολέμου απεικονίζονται υπαίθριοι παλαιοβιβλιοπώλες μπροστά στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Πανεπιστημίου και το κοινό να κοντοστέκεται για να ξεφυλλίσει κάποια από τα βιβλία.

Σε ένα από τα  περίπτερα της Ακαδημίας, ο περιπτεράς αποφάσισε πριν από λίγο καιρό να βάλει δοκιμαστικά σε μια αυτοσχέδια προθήκη 10 δικά του βιβλία. Παρατήρησε ότι όσοι συχνάζουν ή και μένουν εδώ τα εκτίμησαν, κι έτσι τα αύξησε. «Η κρίση μπορεί να έφερε αναδουλειές στα βιβλιοπωλεία αλλά ενίσχυσε σε ένα βαθμό τα περίπτερά μας» είπε χαρακτηριστικά και συνέχισε: «Τα βιβλία προέρχονται από ιδιωτικές βιβλιοθήκες, από ανθρώπους που σταμάτησαν να τα αγαπούν αλλά και από ανθρώπους που, ενώ τους έδιναν αγάπη, δεν υπάρχουν πια».

Στους πάγκους συχνάζουν φοιτητές που αναζητούν μια οικονομική έκδοση, συνταξιούχοι, δημοσιογράφοι, κάποιοι που ξέρουν από καλό βιβλίο αλλά και ιδιοκτήτες παλαιοβιβλιοπωλείων. Μια ξεχωριστή κατηγορία θαμώνων είναι οι συλλέκτες – όσο περίεργο κι αν ακούγεται, από τα περίπτερα αυτά κάνουν περατζάδα καθημερινά 30 με 50 συλλέκτες σπάνιων βιβλίων, που αν φανούν τυχεροί, ίσως και να εντοπίσουν κάποιο διαμάντι. Το βασικό κίνητρο όλων όσοι σταματούν είναι η αγάπη για το διάβασμα. Υπάρχουν και αυτοί που μπορεί να δυσκολεύονται οικονομικά, αλλά το βιβλίο θα το πάρουν. Υπάρχουν όμως και οι πιεστικές ανάγκες, καθώς ένα 20 % των ανθρώπων που έρχονται εδώ είναι για να ανταλλάξουν κάποιο βιβλίο με ένα μικροποσό. Άλλοι έχουν επαφές με οίκους δημοπρασιών και συλλέκτες και η δουλειά τους είναι να εντοπίζουν βιβλία για λογαριασμό τους, καθώς ένα σπάνιο κείμενο μπορεί να κοστίζει εκατοντάδες ευρώ. 

Ρόλο-κλειδί στην υπόθεση των μεταχειρισμένων βιβλίων, όμως, παίζουν οι ρακοσυλλέκτες. Εκπαιδευμένοι να αναγνωρίζουν με το μάτι τις σακούλες σκουπιδιών που περιέχουν βιβλία ακόμα και μέσα σε ένα σωρό, βγάζουν το ψωμί τους για να τα σώσουν από τον πολτό και να τα πουλήσουν.

Κάπως έτσι στα περίπτερα έχουν καταλήξει κατά καιρούς έγγραφα υπουργείων, βιβλία που έχουν εκδοθεί στη Σμύρνη ή την Κωνσταντινούπολη του περασμένου αιώνα, φωτογραφικό υλικό από την εποχή του εμφύλιου, ντοκουμέντα για τον εθνικό στρατό, για την αντίσταση ακόμα και για το δημόσιο χρέος της χώρας. Κάποια από αυτά, όταν εντοπίστηκαν, μεταφέρθηκαν στο ίδρυμα της Βουλής, σε αρχεία κομμάτων για καταγραφή, σε αρχεία εφημερίδων ή ιστορικών και σε πολιτιστικά κέντρα.

Στο περίπτερο της Ασκληπιού και Ακαδημίας συναντήσαμε τον κύριο Μιχάλη, που μόλις ξετρύπωσε ένα σπάνιο «εύρημα». Ο κύριος Μιχάλης είναι πρώην ρακοσυλλέκτης, φανατικός βιβλιόφιλος και πλέον θυρωρός πολυκατοικίας, με μια τεράστια προσωπική βιβλιοθήκη- καρπός της πολυετούς αναζήτησής του.

Από τα χέρια του έχουν περάσει  χιλιάδες τόμοι βιβλίων. «Η καθημερινότητά μου κάποτε ήταν στο Κολωνάκι καθώς από το 1975 ως το 2000 αυτοί που κληρονομούσαν τα αριστοκρατικά σπίτια τα άδειαζαν και πετούσαν τα βιβλία μαζί με το έπιπλο της βιβλιοθήκης τους, παρόλο που στα ράφια υπήρχαν λογοτεχνικοί θησαυροί» θυμάται ο κ. Μιχάλης. Η περιπέτεια ενός βιβλίου πριν καταλήξει στον προορισμό του δεν είναι μικρή. Κατά το αλισβερίσι αυτό της ανταλλαγής μπορεί να αλλάξει δεκάδες διαφορετικά χέρια στο πέρασμα του χρόνου και να αραδιαστεί από παζάρι σε παζάρι. Ο κυρ-Μιχάλης κάθε Κυριακή πουλούσε 13 κούτες, δηλαδή 500 βιβλία περίπου, στο Μοναστηράκι και τον Ελαιώνα. Συνολικά στα παζάρια αυτά είναι προς πώληση κάθε φορά 5.000-10.000 βιβλία, εκ των οποίων μόνο καμιά δεκαριά ενδέχεται να είναι σπάνια και ένας αριθμός γύρω στα 500 κινεί το ενδιαφέρον των παλαιοβιβλιοπωλείων. Τα υπόλοιπα είναι βιβλία μεγάλου τιράζ των ελληνικών εκδόσεων συνήθως, π.χ. του Καζατζάκη, Λουντέμη και Καβάφη.