Τι μυστικά κρύβουν τα αγάλματα της Αθήνας;

Σκάνδαλα στα αποκαλυπτήρια, αντιδράσεις κατοίκων, ακρωτηριασμοί με αλυσοπρίονα, μυστικά και άγνωστες ιστορίες συνδέονται με πολλά από τα αγάλματα που συνθέτουν το παζλ αυτής της πόλης. Οι μαρμαρωμένες φιγούρες βρίσκονται ανάμεσά μας και παρακολουθούν στωικά, ανήμπορα, απέναντι στην αναμενόμενη φθορά που φέρει ο χρόνος. Παραμελημένα αριστουργήματα σε λεωφόρους, πλατείες και πάρκα που σπάνια παρατηρούμε, αφού έχουν γίνει ένα με το τοπίο. 

Ποιο γλυπτό όμως φτιάχτηκε από το εσωτερικό κανονιών της επανάστασης; Ποιο αποτελούσε νούμερο ένα πηγή «πυρομαχικών» από κουκουλοφόρους όταν καιγόταν η Αθήνα το 2012; Ποιο επιβίωσε από τέσσερις βομβιστικές επιθέσεις; Αυτά και άλλα πολλά είναι κάποια από τα μυστικά που κρύβουν μερικά από τα σπουδαιότερα αγάλματα της Αθήνας.

Βουτιά στον κόσμο μας



«A dive into our world». Αυτόν τον ποιητικό τίτλο φέρει η μαρμάρινη γλυπτή σύνθεση στο σιντριβάνι στη συμβολή Ερμού και Βουλής. Μεγάλα κομμάτια των μαρμάρινων επενδύσεων του σιντριβανιού έπεσαν θύματα των οδομαχιών ως πηγή «εφοδίων» από διαδηλωτές. Στα επεισόδια του Γρηγορόπουλου το 2008, όταν το Σύνταγμα έμοιαζε με πεδίο μάχης, η πλατεία Συντάγματος είχε γεμίσει από μαρμάρινα κομμάτια από τα σκαλοπάτια καταστημάτων της Ερμού, ενώ περαστικοί και καταστηματάρχες κατήγγειλαν νεαρούς που προσπαθούσαν να σπάσουν το γλυπτό στο σιντριβάνι. Αυτή τη στιγμή είναι καλυμμένο από γκράφιτι και έχει υποστεί σακχαροποίηση, όπως και πολλά γλυπτά επί της πλατείας Συντάγματος εξαιτίας των χημικών.

---

Οι περιπέτειες του Χάρι Τρούμαν

Στη συμβολή των οδών Βασιλέως Γεωργίου και Βασιλέως Κωνσταντίνου μετράμε τέσσερις βομβιστικές επιθέσεις –δύο επί Επταετίας και δύο στη Μεταπολίτευση– καθώς και μερικές δεκάδες βανδαλισμούς ως σήμερα. Με αλυσοπρίονα τού έκοψαν τα πόδια, με σχοινιά το έριξαν στο έδαφος, με κόκκινες μπογιές το κάλυψαν και το χαρακτήρισαν ως το πιο μισητό άγαλμα της Αθήνας. Τοποθετήθηκε στο σημείο που βρίσκεται κατόπιν παραγγελίας της οργάνωσης της Ομογένειας των ΗΠΑ, ΑΧΕΠΑ χωρίς την επίσημη έγκριση του Δήμου Αθηναίων, πράγμα που προκάλεσε αντιδράσεις από την πρώτη στιγμή. Μετά την τρίτη βόμβα που έσκασε στα πόδια του αγάλματος το 1986, ο Δημήτρης Μπέης, τότε δήμαρχος Αθηνών πρότεινε την αντικατάστασή του με το άγαλμα του Αβραάμ Λίνκολν, το οποίο θεωρείται μια πιο συμπαθής φυσιογνωμία, χωρίς όμως να δεχτούν τα στελέχη της ΑΧΕΠΑ. Τα γλυπτά που αποτελούν σύμβολα εξουσίας είναι συνήθως τα πρώτα θύματα κοινωνικής διαμαρτυρίας.

---

Ο Ξυλοθραύστης



Το γλυπτό που κοσμεί το Ζάππειο είναι σήμερα αγαπητό, αλλά το 1910 οι κάτοικοι της πόλης είχαν αντίθετη άποψη. Στην αρχή κάλυψαν τα γυμνά του μέρη με μπογιές, το 1912 ακρωτηρίασαν το επίμαχο σημείο του και 1914 το λιθοβόλησαν. Ποιοι; Κάτοικοι της πόλης επηρεασμένοι από τη σεμνοτυφία της εποχής.

---

Είναι αυτή η Αλίκη;



Λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της προτομής της Αλίκης Βουγιουκλάκη ή ακόμα και την ύπαρξή της στην πλατεία Μαβίλη, όπου βρισκόταν το πατρικό της σπίτι. Το 2000, όταν έγιναν τα αποκαλυπτήρια, ο στενός κύκλος της Αλίκης, θαυμαστές και κάτοικοι της περιοχής αντέδρασαν αφού, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, το γλυπτό δεν θύμιζε σε τίποτα τη δημοφιλή σταρ. Μάλιστα, δεν υπήρχε ούτε επιγραφή ή κάποια αφιέρωση στη βάση της προτομής, γεγονός που εξαγρίωσε μια ομάδα από φίλους της και δημότες οι οποίοι αποκαθήλωσαν το άγαλμα. Τελικά η προτομή επανατοποθετήθηκε έπειτα από αλλαγές και διορθώσεις τέσσερα χρόνια αργότερα, ενώ στη βάση αναγράφεται λιτά «Αλίκη».

---

Το γλυπτό των παράνομων εραστών



Το πιο... σκανδαλιάρικο άγαλμα σε πάρκο της Αθήνας ίσως είναι αυτό του Έρωτα που σπάει το τόξο του, στο Ζάππειο. Ο άλλοτε ζωηρός φτερωτός θεός πλέον αντιπροσωπεύει την ερωτική απογοήτευση και τη ματαιότητα και σπάει το ίδιο του το τόξο. Στις αρχές του 1900 ήταν το σημείο συνάντησης των ερωτευμένων, των παράνομων ζευγαριών και όσων είχαν υποφέρει από αυτόν. Σήμερα, φωτογραφίζονται μπροστά του όλοι οι τουρίστες που διασχίζουν το πάρκο.

---

Πού βρίσκεται ο αυθεντικός Δισκοβόλος;


Μέσα σε ένα κλικ του δευτερολέπτου, σε ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο, έχει αιχμαλωτιστεί η κίνηση και η αρμονία του Δισκοβόλου που βρίσκεται απέναντι από το παναθηναϊκό στάδιο. Ο δημιουργός του βραβεύτηκε για την καλλιτεχνική αξία του έργου στους Ολυμπιακούς αγώνες του Παρισιού το 1924. Κανείς δεν γνωρίζει, ωστόσο, ότι αυτό που καμαρώνουμε δεν είναι το αυθεντικό δημιούργημα αλλά ένα από τα αντίγραφά του, καθώς το πρωτότυπο βρίσκεται στη Νέα Υόρκη.

---

Ηλεκτρικός... Θησέας

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα υπαίθριας γλυπτικής του 20ού αιώνα στην Αθήνα είναι αυτό του «Θησέα σώζων την Ιπποδάμειαν» από τον Κένταυρο, έξω από τον σταθμό του ηλεκτρικού στη πλατεία Βικτωρίας. Το γλυπτό είναι διάτρητο από σφαίρες, πιθανώς από την εποχή του εμφυλίου. Δεκάδες σφαίρες πρέπει να ρίχτηκαν από κοντινή απόσταση γιατί διαπέρασαν το γλυπτό. Το έργο φιλοτεχνήθηκε στη Γερμανία και αρχικά τοποθετήθηκε στην πλατεία Συντάγματος, μέχρι τη στιγμή που προέκυψαν προβληματισμοί για την τοποθέτησή του. Σε δημοσίευμα της εποχής ασκήθηκε κριτική από τον Ιωάννη Δραγάτση, έφορο Αρχαιοτήτων Πειραιώς, που χαρακτήρισε την πλατεία Συντάγματος ακατάλληλη τοποθεσία υποστηρίζοντας πως τα διακοσμητικά έργα είχαν θέση σε κήπους, ενώ στο κέντρο των Αθηνών ήταν προτιμότερο να ανεγείρονται ανδριάντες από το ελληνικό Πάνθεον. Η διαδεδομένη αυτή αντίληψη οδήγησε τελικά στη μεταφορά του γλυπτού το 1938 στην πλατεία Βικτωρίας.

---

Ο Γερμανός Περικλής

Ο ανδριάντας του Περικλή στο προαύλιο του δημαρχείου Αθηνών είναι ίσως το μοναδικό γλυπτό του κέντρου που κατασκευάστηκε από μη έλληνα γλύπτη. Αυτό προκάλεσε το μίσος και τον χλευασμό των κατοίκων που για χρόνια αποκαλούσαν το γλυπτό «Γερμανό Περικλή».

---

Ραντεβού στο προαύλιο της παλιάς Βουλής

Φτιαγμένο από υλικό από το εσωτερικό των κανονιών της επανάστασης που βρίσκονται στο κάστρο του Παλαμηδίου, το πρώτο έφιππο άγαλμα της νεοελληνικής γλυπτικής είναι ο επιβλητικός ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο προαύλιο της παλιάς Βουλής. Για την απόδοσή του ο καλλιτέχνης μελέτησε τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των συγγενών του ήρωα, ενώ ταυτόχρονα έφτιαξε και ένα δεύτερο πιστό αντίγραφο για το κεντρικό πάρκο του Ναυπλίου. Όλη η ένταση του γλυπτού συγκεντρώνεται στο χέρι του που, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, δείχνει τον δρόμο προς την Πόλη.

---

Δυστυχώς επτωχεύσαμεν

Λίγα μέτρα πιο δίπλα στέκει ο Χαρίλαος Τρικούπης, έτοιμος να συνοψίσει το οικονομικό δράμα της Ελλάδας «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Στα πόδια του όμως ένας άγγελος με ανοιγμένα φτερά, υποδεικνύει την επιγραφή «Η Ελλάδα θέλει να ζήση και θα ζήση». Για την ανέγερση του ανδριάντα έγινε πανελλήνιος έρανος το 1904, τα χρήματα όμως που συγκεντρώθηκαν δεν επαρκούσαν. Τελικά, 16 χρόνια αργότερα έγιναν τα αποκαλυπτήρια χάριν μεγάλης δωρεάς των ομογενών της Αιγύπτου.

---

Το πρώτο γλυπτό της Αθήνας

Ο πρώτος ανδριάντας που στήθηκε στην Αθήνα, μετά την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, είναι αυτός του Ρήγα Φεραίου στο προαύλιο του ΕΚΠΑ.

---

Ο οδοδείκτης Ερμής

Οι αρχαίοι Έλληνες, τιμώντας τον Ερμή τον προστάτη των δρόμων, έστηναν τις λεγόμενες Ερμές, στήλες με το απείκασμά του στις διασταυρώσεις μεγάλων οδών που λειτουργούσαν και ως οδοδείκτες. Από αυτό εμπνεύστηκε και ο δημιουργός του Κερδώου και Φιλόξενου Ερμή που βρίσκεται στη συμβολή Αιόλου και Βύσσης πάνω σε μεταλλική κολόνα.

---

Ο Παπαδιαμάντης σε καφενείο της Δεξαμενής

Ποιος είναι ο λόγος που το ανάγλυφο πορτραίτο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη βρίσκεται στην πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι; Το θρυλικό καφενείο Δεξαμενή που βρισκόταν εκεί ήταν το ερημητήριο του συγγραφέα, πουλούσε τον καφέ μια δεκάρα και αργότερα αποτέλεσε φιλολογικό καφενείο με θαμώνες τον Κώστα Βάρναλη και τον Οδυσσέα Ελύτη.