Ένα πολεμικό μνημείο της νεότερης Αθήνας: Η πολυκατοικία Αχαρνών και Μαυρογένους

Υπάρχουν μια σειρά «άξονες» αυτής της πόλης, φυσικοί και τεχνητοί, που τη διατρέχουν σε γενικές γραμμές από Βορρά προς Νότο και αντίστροφα, χωρίζοντάς την, ο καθένας με τον τρόπο του, σε ανατολικό και δυτικό κομμάτι, χωρίς κατ' ανάγκη να είναι και παντού παράλληλοι μεταξύ τους: Μεσογείων, Ιλισός (δηλαδή οι δρόμοι που τον σκεπάζουν), Κηφισιάς, Τουρκοβούνια, Πατησίων, Αχαρνών, τρένο / Κωνσταντινουπόλεως, Λιοσίων, Πειραιώς, Ηλεκτρικός, Ποτάμι, Θηβών.

Tον τελευταίο καιρό, μελετάω έναν από τους άξονες αυτούς, την οδό Αχαρνών. Εδώ λοιπόν, γωνία Αχαρνών και Μαυρογένους 1, βρίσκεται μια παλιά προπολεμική πολυκατοικία.

Όπως βλέπετε και στις φωτογραφίες, πρόκειται για ένα ταλαιπωρημένο τετραώροφο κτίσμα, που σήμερα φιλοξενεί στο ισόγειό του ένα γραφείο κηδειών κι ένα καφέ - φαστφουντάδικο. Απ' αυτό που βλέπω, πιθανολογώ πως θα πρέπει να είχε χτιστεί ελάχιστα πριν τον πόλεμο ή ίσως και μέσα στην Κατοχή (δεν ξέρω αν σηκώνονταν οικοδομές τότε ή όχι). Η ηλικία φαίνεται από το αρχιτεκτονικό στιλ (σεμνότατα έρκερ, ήδη σε μερική αποδρομή), το είδος της εισόδου, τους εξωτερικούς μαυρισμένους σοβάδες, τους λίγους ορόφους.

Βασικά όμως, η ηλικία φαίνεται από τις τρύπες στις επιφάνειες και των δύο δρόμων, άλλες φανερές κι άλλες κλεισμένες με μερεμέτια, που κι αυτά έχουν αρχίσει σε πολλά σημεία να ξεφτάνε. Οι τρύπες αυτές,σχεδόν με βεβαιότητα, θα πρέπει να προέρχονται από σφαίρες των Δεκεμβριανών του 1944. Άλλες είναι από ελαφρά όπλα, βασικά ντουφέκια, κι άλλες −οι βαθύτερες−  μοιάζουν να είναι από βαρύτερα, δηλαδή πολυβόλα και οπλοπολυβόλα, ενώ μια δυο μόνο ίσως να προέρχονται από τανκ.

Αγνοώ ποιοι ήταν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι ταμπουρωμένοι και ποιοι οι επιτιθέμενοι − ή αν ήταν και οι δυο αντίπαλοι εναλλάξ. Γι' αυτό μπορούμε να φανταστούμε ελασίτες ή κυβερνητικούς (ή, ακόμα, τους Βρετανούς συμμάχους των τελευταίων), σε όποια θέση και όποιο ρόλο θέλουμε.

Στις 33 μέρες των Δεκεμβριανών (3 του Δεκέμβρη 1944 - 5 του Γενάρη 1945), η πόλη μας έγινε πεδίο μάχης, στη δεύτερη φάση του εμφύλιου πολέμου που είχε αρχίσει το 1942-3 στα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας (αρχικά σε Ρούμελη και Μοριά) και τελείωσε το 1949 πάλι σε βουνά, αλλά αυτή τη φορά στο Βίτσι και το Γράμμο της Μακεδονίας. Στις 33 εκείνες μέρες η Αθήνα είχε γίνει θέατρο ενός αιματηρού αστυπόλεμου: νεκροί, τραυματίες, βασανισμένοι, εξαφανισμένοι, όμηροι, συν πλιάτσικο, μέχρι και βιασμοί, σε ό,τι οι μεν αποκάλεσαν «Κίνημα» ή «κομουνιστική ανταρσία» και οι δε «Κόκκινο» ή «Μεγάλο Δεκέμβρη».

Δεν έχω σκοπό να κάνω πολιτικοϊστορική ανάλυση, ούτε να επιμερίσω ευθύνες στο σημείο αυτό. Εδώ μιλάω μονάχα από τη σκοπιά του παρατηρητή αυτής της πόλης. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε τους ενοίκους της πολυκατοικίας  Μαυρογένους και Αχαρνών, όσους μπόρεσαν να συνεχίσουν «κανονικά» τη ζωή τους μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας  να προσπαθούν  να κλείσουν όπως-όπως τις πληγές στο κτίριο − και στις μνήμες τους. Αλλά οι βροχές, ο ήλιος, τα καυσαέρια στα εβδομήντα τόσα χρόνια από τότε έφθειραν και τα μερεμέτια.

Το ίδιο έγινε και σε πολλά άλλα μέρη της Αθήνας και του Πειραιά. Δούλεψε ο χρόνος. Ταυτόχρονα όμως, πολλά από «Tα σπίτια με τις τρύπες», που γράφει ο μεγάλος Βασίλης Βασιλικός στο «Εκτός των τειχών», τα γκρέμισε η αντιπαροχή. Ακόμα, αρκετά καλύφτηκαν με γενική ανακατασκευή, όπως το μέγαρο των αδερφών Βάττη στο λιμάνι του Πειραιά, το «Ιωσηφόγλειο» στη λεωφόρο Συγγρού ή η πολυκατοικία Αθηνάς και Λυκούργου (αυτή η τελευταία λόγω Ολυμπιακών Αγώνων του 2004). Ή τώρα, στις μέρες μας, το μεγάλο κτίριο της οδού Ερατοσθένους στο Παγκράτι, απ΄ όπου εξαφανίστηκε κάθε ίχνος των μαχών. Για να μην αναφερθώ στα όσα ο «Δεκέμβρης» άφησε όχι απλά με τρύπες, αλλά  μισοκατεστραμμένα,  κι έτσι  στα οικόπεδά τους  χτίστηκαν ολωσδιόλου νέα κτίρια («Βαρβάκειο» γυμνάσιο, θέατρο «Αλάμπρα», σπίτια στη Νεάπολη, τα Εξάρχεια ή την Κυψέλη κλπ). Ενώ το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη εξαφανίστηκε σχεδόν ολόκληρο, αφού στη θέση του έγινε το Μουσείο της Ακρόπολης.

Όμως, κάμποσα ακόμα μένουν και θυμίζουν το είχε γίνει τότε, αρκεί να έχουμε μάτια να τα βλέπουμε. Μένει το άγαλμα του Κάνιγγος στην ομώνυμη πλατεία, μένουν πολυκατοικίες στην Αμαλίας, Σόλωνος, Θεμιστοκλέους, Τζωρτζ κλπ στο Κέντρο, τα προσφυγικά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, η οδός Παραμυθιάς στο Βοτανικό, η οδός Βρυούλων στην Καισαριανή κλπ. Κι έτσι, μαζί με τ΄ άλλα αστικά μνημεία από την 33ήμερη «μάχη της Αθήνας», ας συγκαταλέξουμε κι  αυτή την ταπεινή, μαυρισμένη πολυκατοικία στη γωνία Αχαρνών και Μαυρογένους.

d.fyssas@gmail.com