Επιστρέφω σπίτι με το ταξί, κι ενώ χαζεύω αφηρημένη από το παράθυρο τη γειτονιά στην οποία ζω περίπου 20 χρόνια, ο οδηγός φρενάρει απότομα καθώς στο στενό που στρίψαμε στέκονται στη μέση του δρόμου τουρίστες, φωτογραφίζοντας αμέριμνοι τα γκραφίτι στους τοίχους. «Να πάτε στην Ακρόπολη, παιδιά, γι’ αυτό τη φτιάξαμε!», σχολιάζει γελώντας, αφού έχει ρίξει βέβαια τα γνωστά μπινελίκια. «Μα έγιναν τα Εξάρχεια τουριστική ατραξιόν;» με ρωτάει. Του απαντώ ότι πέρυσι τέτοια εποχή περίπου, την περίοδο της Documenta 14, αισθανόσουν ότι ζεις στην Πλάκα. Ξένοι παντού και κάθε ώρα, με χάρτες στα χέρια, φωτογραφική ή κινητό, κι αυτό το βλέμμα, το διάπλατο, που κι εξοπλισμό να μην έχεις, προδίδει αμέσως ιδιότητα.
Φωτογραφία: Θανάσης Καρατζάς
Όταν βλέπω κόσμο να φωτογραφίζει γωνιές της γειτονιάς, βγαίνω από την παραμορφωτική ρουτίνα μου και ξαναθυμάμαι πόσο ενδιαφέρουσα είναι η περιοχή αυτή. Δεν θέλω να γίνω ρομαντική με τα Εξάρχεια, θα ήταν κόντρα ρόλος άλλωστε. Ακόμα κι αν η αύρα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη πλανάται γύρω από τη διώροφη νεοκλασική κατοικία στην οποία έζησε 40 περίπου χρόνια και τώρα ρημάζει. «Ας είναι, ωστόσο, τι ωφελεί...», μας ψιθυρίζει τα βράδια που τα ερωτικά φιλιά δίνουν και παίρνουν πίσω από τα ορθάνοιχτα παράθυρα που απαιτεί το θέρος. Κι είναι φορές που το πάθος των γειτόνων είναι τέτοιο, που στο τέλος ξεσπούν χειροκροτήματα από διπλανά μπαλκόνια και περαστικούς, μαζί με επιφωνήματα επιβράβευσης. Η γειτονιά έχει χιούμορ και ερωτισμό. Σα να βλέπω και τον Ναπολέοντα να μας χαμογελά.
Λίγα μέτρα πιο πάνω βρίσκεται ο ομορφότερος ίσως δρόμος των Εξαρχείων, η Καλλιδρομίου, ραχοκοκαλιά μιας υπέροχης πλάτης, έτσι όπως καμπυλώνει και ισιώνει ανά τμήματα, καθώς εκτείνεται από τους πρόποδες του Λυκαβηττού στην Ασκληπιού μέχρι τη Σπύρου Τρικούπη. Πολυφωτογραφημένη, με υπέροχα σπίτια, όμορφα καφέ και καφενεία και την περίφημη λαϊκή αγορά της κάθε Σάββατο, σημείο συνάντησης Εξαρχειωτών και μη. Εκεί, σχεδόν καθημερινά, βλέπω τους περαστικούς να στέκονται έκθαμβοι μπροστά από τη Βίλα Αίολος. Ένα εντυπωσιακό, καρφωμένο στον βράχο του λόφου του Στρέφη νεοκλασικό, που μετρά αντίστροφα μέχρι την κατάρρευσή του. Αν πιστέψουμε μάλιστα τις αφηγήσεις κάποιων παλιών Εξαρχειωτών, εκεί δίνονταν, λέει, μυθικά σε όλη την Αθήνα πάρτι τη δεκαετία του ’20 και του ’30. Στο νου μου είναι η έπαυλη του Γκάτσμπι, ή η βίλα του Γατόπαρδου, τουλάχιστον. Τι κρίμα να χαθεί.
Όπως τόσοι ιστορικοί χώροι που έκλεισαν με τα χρόνια, τόσα κτίρια - αρχιτεκτονικά σύμβολα μιας εποχής, όπως η Μπλε Πολυκατοικία στην πλατεία Εξαρχείων, τόσες καθοριστικές για τη γειτονιά προσωπικότητες που πέρασαν, άφησαν το στίγμα τους και χάθηκαν, η περιοχή αυτή μοιάζει να κουβαλά μια κληρονομιά βαριά προσπαθώντας να σταθεί στο ύψος της. Κουβαλά επίσης κι έναν σωρό χαρακτηρισμούς: αγαπημένο στέκι των μποέμ, των φοιτητών, των διανοουμένων, των αντικομφορμιστών, γειτονιά των καλλιτεχνών, των εναλλακτικών, των εξεγέρσεων. Τόπος φιλόξενος των βιβλιοπωλείων και των εκδοτικών οίκων, των βιβλιοδετείων και των δισκοπωλείων, των δικηγορικών γραφείων, των θερινών σινεμά, αλλά και των μεταναστών και προσφύγων.
Γιάννης Οικονόμου
Κι αυτό, γιατί είναι ίσως η μοναδική περιοχή στη χώρα όπου ανθεί τόσο η ελεύθερη σκέψη, η δυνατότητα για μια διαφορετική ματιά στον κόσμο. Τα Εξάρχεια είναι ένα χωνευτήρι όπου συνυπάρχουν ταυτοχρόνως πολλές αντιθέσεις. Εδώ θα βρεις από παραδοσιακά καφενεία μέχρι σοφιστικέ καφέ, από παλιές ιστορικές ταβέρνες μέχρι εστιατόρια για brunch και all day food καταστάσεις, ενημερωμένα wine bars και εθνικές κουζίνες, από στέκια φοιτητών, ρακομελάδικα και μεζεδοπωλεία μέχρι ρεμπετάδικα και λαϊβάδικα σε υπόγεια.
Συλλογικότητες, καταλήψεις, χώρους για γιόγκα και πολεμικές τέχνες, καταστήματα με second hand ρούχα, αυτοδιαχειριζόμενα πάρκα όπως αυτό της Ναυαρίνου, ντελικατέσεν, ιστορικά στέκια, κομμωτήρια χίπστερ αισθητικής, συνοικιακά, για ράστα, η ποικιλία είναι τέτοια που συχνά αναρωτιέμαι τι δεν μπορεί να βρει κανείς στα Εξάρχεια (εκτός από τράπεζες, κάδους και πάρκινγκ τις ώρες αιχμής).
Λίγο να ψάξεις τη γειτονιά στα στενά της και πάντα ανακαλύπτεις κάτι που, όσα χρόνια κι αν μένεις εδώ, σου είχε διαφύγει. Ένα ωραίο γκραφίτι, ένα κρυμμένο καφέ, μια εσοχή με βιβλία στον τοίχο δίπλα από ένα παλαιοβιβλιοπωλείο στη Θεμιστοκλέους. Κάπως έτσι σχετικά πρόσφατα ανακάλυψα ένα κουρείο, κάπου κοντά στο Πολυτεχνείο, που συγκεντρώνει όσους αγαπούν το παλιό ρεμπέτικο, άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας και στιλ. Ένα κλασικό, παλιού τύπου κουρείο, που δεν μιμείται το –αποθεωμένο πια– βίντατζ, αλλά είναι.
Μπαίνοντας μέσα, πέφτεις σε μια ετερόκλητη παρέα που την ενώνει η μουσική, αποτελείται από πελάτες και μουσικούς ή μουσικόφιλους που είναι εκεί για τη φάση. Η κουβέντα πάντα έχει να κάνει με το ρεμπέτικο και συχνά ο τύπος που το τρέχει αφήνει τα ψαλίδια του, πιάνει το βιολί και παίζει ένα κομμάτι. Κανείς δεν βιάζεται να τελειώνει με το κούρεμα και μάλλον κανείς δεν κλείνει ραντεβού. Σαν ο χρόνος εκεί να κυλάει λίγο πιο αργά.
Φωτογραφία: Θανάσης Καρατζάς
Τι είναι τελικά τα Εξάρχεια; Είναι μια περιοχή δύσκολη να ζεις, αν έχεις άσθμα και αμάξι παρκαρισμένο σε λάθος σημείο. Είναι ο ορισμός της ελευθερίας, της αμφισβήτησης και της αλληλεγγύης κι είναι η περιοχή που αναρωτιέται γιατί μόνο εδώ όλα αυτά. Είναι μια ανοιχτή πόρτα στους αδύναμους και μια γυρισμένη πλάτη στον φασισμό.
Συχνά με ρωτούν φίλοι και συνάδελφοι αν έχω κουραστεί να μένω στα Εξάρχεια, αναφερόμενοι κυρίως στις φασαρίες που ξεσπούν, αρκετά συχνά πλέον. Αν ζεις εδώ έχεις μάθει να ζεις και με αυτό, ποιους δρόμους να αποφεύγεις, πότε να κλείνεις τα παράθυρα, πώς να περπατάς ανάμεσα στα οδοφράγματα. Δεν είναι εύκολο, αλλά ποια άλλη γειτονιά της πόλης είναι τόσο ζωντανή, ετερόκλητη και ενδιαφέρουσα, όσο αυτή εδώ η γωνιά στο κέντρο; Πού αλλού υπάρχει τόση ελευθερία;
Ιστορίες, μύθοι και πρόσωπα του δρόμου που άλλαξε την Αθήνα: Από τον ιπποσιδηρόδρομο στα ηλεκτροκίνητα τραμ και από την οικία Βούρου στα Grand Magasins
12°
