Μην πετάξεις τίποτα!

Μια καντίνα, ένα ντοκιμαντέρ και ένα φεστιβάλ «απορριπτέων» τροφών προς επανάχρηση. Ετοιμάζονται πυρετωδώς από μια ομάδα παιδιών της Αθήνας, με την υποστήριξη του προγράμματος START (Create Cultural Change) του Goethe Institut. Ζητήσαμε από την Εμμανουέλα Κυριακοπούλου να μας διηγηθεί την ιστορία και το μανιφέστο του re<>direct.

Χειμώνας του 2014 και εγώ έκανα το μεγάλο μου βήμα. Βρισκόμουν στο αεροδρόμιο Tegel του Βερολίνου με δύο μεγάλες βαλίτσες (γκαρνταρόμπα εξαμήνου και βάλε) και με μία θολούρα στο μυαλό. Μόλις είχα κατέβει σε μία πόλη στην οποία δεν γνώριζα κανέναν σε ακτίνα αγχωτικά πολλών χιλιομέτρων. Το Βερολίνο το είχα γνωρίσει καλοκαίρι και ποτέ δεν σκέφτηκα τι σήμαινε να μετακομίσω εκεί Ιανουάριο. Έχω ακόμα μπροστά στα μάτια μου το slow motion του παγωμένου ποταμού Spree και το fast forward μιας χαοτικής χιονοθύελλας. Δεν το λες και το καλύτερο ξεκίνημα για τη μετα-καποδιστριακή πανεπιστημιακή μου πορεία. Παρ' όλα αυτά, ήμουν σίγουρη -μπορεί και απλά να προσπαθούσα να είμαι- πως η καινούρια πόλη θα μου έφερνε πολλές ευπρόσδεκτες αλλαγές (ειρωνικό πως εγώ και εκείνες ποτέ δεν τα πηγαίναμε καλά).

Μέχρι στιγμής, οι έννοιες food waste, επανάχρηση, κυκλική οικονομία δεν μου έλεγαν τίποτα, πέρα από το ότι ακούγονταν βαρύγδουπα ενδιαφέρουσες. Μετά από μερικούς μήνες στην καινούρια πόλη, η πρώτη μου επαφή με αυτές ήρθε απρόσμενα σε ένα βραδινό τηλεφώνημα μιας Βερολινέζας φίλης. Είχα μπει τότε σε μια διαδικασία να λιγοστέψω το κρέας (κομμάτι και αυτό των αλλαγών που έρχονταν smoothly, σχεδόν χωρίς να τις παίρνω χαμπάρι) και είχα αποφασίσει να μαγειρέψω κοτόπουλο μετά από βδομάδες αποχής. Μιλώντας με τη φίλη στο τηλέφωνο, ξεκίνησα να της αφηγούμαι πως συνειδητοποιούσα ότι τελικά η μυρωδιά του ήταν πολύ βαριά για να το φάω. «Και τι το έκανες;» με ρώτησε. «Το έβαλα στο ψυγείο». «Και μετά;». «Ε, μετά την επόμενη μέρα μύριζε ακόμα πιο έντονα». «Και;». «Ε... το πέταξα». «Καλά, συγγνώμη, γιατί δεν χτύπησες σε κάποιον γείτονα να τον ρωτήσεις αν το θέλει;». Διπλό σοκ. Πρώτον: δεν είχα ιδέα γιατί δεν το σκέφτηκα. Δεύτερον και ακόμα πιο ανησυχητικό: ακόμα και αν το είχα σκεφτεί, πώς θα χτυπούσα την πόρτα κάποιου; Μου φαινόταν ντροπιαστικό να πω «εγώ δεν το χρειάζομαι, μήπως το θέλεις εσύ;». Αυτή η φράση είχε υπάρξει, αιώνες πιο πριν, το πρώτο βήμα προς την ανταλλακτική οικονομία και τον αντιπραγματισμό, είχε σαν να λέμε καλές συστάσεις. Άλλα εκείνην τη στιγμή μέσα στο κεφάλι μου ακούστηκε καθαρά σαν «αυτό δεν είναι αρκετά καλό για μένα, το θες;». Μα γιατί να το θες; Γιατί να το θέλει ο οποιοσδήποτε; Κάπου εκεί κατάλαβα πως κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά. Αρχικά με εμένα.

Και να 'μαστε στο 2017, όταν πρωτοήρθα σε επαφή με το START. Μόλις έχω επιστρέψει στην Αθήνα και ο φίλος που με έψησε μου περιγράφει με δυο λέξεις τι πρέπει να κάνω: «Χρειάζεσαι ιδέα για μια πρωτοβουλία με θετικό impact». Δεν μου πήρε πολύ για να βρω αυτήν την ιδέα. Από εκείνο το βράδυ με το τηλεφώνημα, η σκέψη που θα κατέληγε στο re<>direct σουλατσάριζε πανηγυρικά στο κεφάλι μου. Ξεκίνησε από έναν πολύ απλό συλλογισμό τον οποίο συνάντησα συχνά εκτός Ελλάδας: Από τα καταστήματα των μεγάλων πόλεων κάθε βράδυ καταλήγουν στα σκουπίδια τόνοι πρώτων υλών και έτοιμων γευμάτων. Αν πήγαινες λίγο πιο πριν, θα τα αγόραζες. Μερικά λεπτά αργότερα, τα ίδια καλής ποιότητας προϊόντα πάνε κατευθείαν από τα ταψιά, τις κατσαρόλες και τις βιτρίνες στους κάδους. Η κεντρική ιδέα, λοιπόν, είναι πως ανάμεσα σε αυτά τα δύο στάδια χρειαζόμαστε ένα τρίτο. Αυτό φιλοδοξούμε με τη δημιουργία μιας ιντερνετικής πλατφόρμας, η οποία θα σηματοδοτεί σε έναν χάρτη όλα τα καταστήματα της πόλης που, για λίγα λεπτά μετά το κλείσιμό τους, θα επιθυμούν να θέτουν στη διάθεση των κατοίκων όσα τρόφιμα θα πετούσαν.

Τα καταστήματα των δυτικών χωρών ασφυκτιούν από υπερπληθώρα αγαθών. Τα μαγαζιά τους στοιβάζουν στα ράφια τους περίπου διπλάσια ποσότητα τροφίμων από όση χρειάζεται για να καλυφθούν οι ανάγκες των κατοίκων τους. Και ερχόμαστε στην Αθήνα: ποια μαύρη τρύπα ρουφάει όλα αυτά που περισσεύουν; Υπάρχουν δύο ομάδες στην πόλη. Από τη μία, εταιρίες, φούρνοι, διανομείς, εστιάτορες, σούπερ μάρκετ και παραγωγοί που, στο κλείσιμο της μέρας, ξεφορτώνουν όσα δεν θα πουλήσουν την επόμενη σε σκουπίδια και χωματερές και, από την άλλη, μια ομάδα ανθρώπων που επιθυμούν να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις πρώτες ύλες. Αυτό που χρειάζονται αυτές οι δύο ομάδες είναι ένα πεδίο στο οποίο η επικοινωνία ανάμεσά τους να γίνεται όσο το δυνατόν πιο εύκολη και αποτελεσματική.

Το νέο στοιχείο του re<>direct, σε σχέση με ανάλογες δράσεις που συμβαίνουν στην Αθήνα, είναι το εξής: ας φέρουμε στον νου μας δύο σημεία και έναν άξονα που τα συνδέει. Αυτά τα δύο σημεία είναι ο άνθρωπος και η τροφή. Οι περισσότερες δράσεις ακολουθούν τον παρακάτω συλλογισμό: ξεκινούν από το σημείο που αφορά στον άνθρωπο και, επιθυμώντας να καλύψουν τις ανάγκες των οικονομικά ασθενέστερων Αθηναίων, αφήνουν εντελώς ανοιχτό το από πού μπορεί να προέρχεται η τροφή που θα χρησιμοποιήσουν. Εμείς διαβάζουμε τον συλλογισμό αντίστροφα. Ξεκινάμε από το άκρο που αφορά στην τροφή, επιθυμώντας να βρούμε τρόπους αξιοποίησης των καλής ποιότητας τροφίμων που πετιούνται, και αφήνουμε εντελώς ανοιχτό το ποιος θα είναι ο παραλήπτης τους. Η λογική είναι να διασωθεί ό,τι είναι δυνατόν, είτε αυτό σημαίνει πως το προϊόν θα αξιοποιηθεί από κάποιον άνθρωπο στον δρόμο είτε από κάποιον συνειδητοποιημένο καταναλωτή, καλά διαβασμένο όσον αφορά στις αρχές του environmental sustainability.

Αν βγάλουμε τα πολλά πολλά, θα βρούμε στον πυρήνα των όσων μας κινητοποιούν δύο λέξεις, βιωσιμότητα και προσβασιμότητα. Μας αρέσει να χρησιμοποιούμε ως μότο τη φράση «αναγωγή του απορριπτέου σε δομικό υλικό». Αν λέγαμε πως ονειρευόμαστε να φέρουμε τα πάνω κάτω μόνοι μας, θα ήταν ψέμα. Το κομμάτι με το αναποδογύρισμα είναι σωστό. Το ψέμα βρίσκεται στο «μόνοι μας», γιατί εκ πεποιθήσεως δεν είμαστε loners. Υπάρχουν δράσεις, άνθρωποι και ομάδες. Αντί να ξανα-μανα-ανακαλύψουμε τον τροχό, επιλέγουμε να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο που θα εντάσσει ήδη υπάρχουσες δομές και θα φέρει ένα κοινό το οποίο μέχρι τώρα απείχε από τέτοιου τύπου δράσεις, θεωρώντας πως «αυτά δεν είναι για μας». Well, of course, it's a matter of sustainability.

Η ιδέα την οποία υπέβαλα στην αρχή ήταν πολύ πιο βαριά. Αφορούσε στη δημιουργία ενός food hub, ενός φυσικού δηλαδή χώρου όπου θα γινόταν η συλλογή των απορριπτέων τροφίμων. Με αυτήν την ιδέα καταφέραμε να περάσω στην πρώτη φάση των 30 Ελλήνων project managers που εκπαιδεύτηκαν στη Γερμανία και, όταν κληθήκαμε να επαναπροσδιορίσουμε την ιδέα μας για τη δεύτερη φάση στην Ελλάδα, λίγο οι πρακτικές δυσκολίες, λίγο η εμπειρία της Γερμανίας και πολύ περισσότερο η κατεύθυνση που είχε πάρει η κεντρική ιδέα στο μυαλό μου, μας οδήγησαν στο portable μοντέλο με το οποίο προκριθήκαμε στις 15 πρωτοβουλίες που χρηματοδοτούνται έως το καλοκαίρι.

Είμαστε μια ομάδα έξι ατόμων. Εγώ, η Κατερίνα (research assistant), η Μαρία (pr facilitator) και τρεις κινηματογραφιστές, o Κωνσταντίνος, η Ειρήνη και ο Vladislav. Ξεκινήσαμε να στήνουμε σενάρια πριν καν μάθουμε αν γινόμαστε δεκτοί στο πρόγραμμα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά το τηλεφώνημα της research assistant του re<>direct: «Τι έγινε, πήρες τα αποτελέσματα;». «Έχουμε πρόβλημα... Θυμάσαι όσα λέγαμε; Τώρα πρέπει να τα κάνουμε!». Στεκόμαστε μακριά από οποιονδήποτε «στρατολογημένο» δογματισμό, ώστε να μπορούμε να βλέπουμε όσο πιο καθαρά γίνεται γύρω μας, και είμαστε αρκετά πολιτικοποιημένοι (με μια δική μας έννοια), για να αναγνωρίζουμε πως οποιαδήποτε επιλογή έχει τη δική της δυναμική και τη δική της βαρύτητα. Βρισκόμαστε κάθε βδομάδα στον χώρο του web radio chimeres.gr στο Μεταξουργείο και επιδιδόμαστε σε μια διαδικασία συνεχόμενου πάρε-δώσε, και στο μεταξύ μας επίπεδο αλλά και σε σχέση με τους υπόλοιπους συνεργάτες και φίλους. Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που έμαθα στην πρώτη φάση του START στη Γερμανία, όταν ήρθα σε επαφή με τους υπόλοιπους 29 fellows, ήταν η μαγεία του brainstorming με άτομα που το μυαλό τους σπινθηρίζει σαν το δικό σου. Καταλήγεις να λύνεις πάνω - κάτω όλα σου τα προβλήματα και παράλληλα να δημιουργείς ένα δίκτυο φωτεινών μελλοντικών συνεργατών.

Πού μπορεί, λοιπόν, κάποιος να μας βρει και τι θα τρέξουμε μέχρι το τέλος Μαΐου; Η ιδέα είναι ένα project με τρεις πτυχές: μια φορητή καντίνα, ένα documentary και ένα waste fest.

Πρώτον, από Μάρτιο μέχρι Μάιο θα βρεθούμε με μία κινητή κατασκευή σε έξι διαφορετικές τοποθεσίες της πόλης και, με τη βοήθεια του σεφ Στέφανου Στεφανίδη του «Big Kahuna», θα χρησιμοποιήσουμε rescued products για τη δημιουργία δωρεάν γευμάτων. Οι σωσμένες πρώτες ύλες (κατά κύριο λόγο, άσχημα λαχανικά) θα συλλέγονται την προηγούμενη μέρα από ένα δίκτυο αγορών και διανομέων. Σε δύο από τις εμφανίσεις της καντίνας θα κάνουμε cross over με δράσεις των αγαπημένων co-fellows του START Πέτρο Πιτσούνη και Βανέσσα Μελισσουργάκη. Η ιδέα για την κινητή κατασκευή δημιουργήθηκε στο Βερολίνο κατά την πρώτη φάση. Εκεί αποφασίσαμε με το κέντρο που με φιλοξενούσε πως θέλαμε να χτίσουμε ένα foodsharing spot στο οποίο να συλλέγονται καθημερινά σωσμένα τρόφιμα σε συνεργασία με την πλατφόρμα foodsharing.de. Το concept μας άρεσε, όμως είχαμε ένα πρακτικό θέμα: το οικόπεδο στο οποίο βρισκόμασταν υπαγόταν σε ένα περίεργο καθεστώς -κατά το ήμισυ κατάληψη, κατά το ήμισυ ιδιόκτητο- οπότε μια σταθερή κατασκευή πολύ πιθανόν θα μας έφερνε προβλήματα. Στύβαμε τα κεφάλια μας σε μια κουβέντα χωρίς τέλος, μέχρι που κάποιος πετάχτηκε, σήκωσε το χέρι για να ησυχάσουμε, χαμογέλασε και πρότεινε το πολύ απλό: «Ας το φτιάξουμε και ας το βάλουμε πάνω σε ρόδες». Αυτό το μοντέλο μετασχηματίστηκε για την Αθήνα σε φορητή καντίνα και μας παρέχει την τέλεια, ελαφριά υποδομή που χρειαζόμαστε για να ξεφυτρώνουμε σε κάθε δυνατή γωνία.

Δεύτερον, τρέχουν τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ μικρού μήκους, το οποίο θα παρουσιάζει το πρόβλημα του food waste συγκεκριμένα στην Αθήνα, και θα αναδεικνύει όσες δράσεις έχουν ήδη λάβει χώρα, είτε από ομάδες είτε από μεμονωμένα άτομα.

Τρίτον, οι δράσεις του εξαμήνου ολοκληρώνονται στις 6 Μαΐου στον χώρο Οργάνωση Γη@Κ44, σε ένα fest - αποθέωση της επανάχρησης και του απορριπτέου. Έχουμε μαζευτεί ήδη αρκετοί, καθώς πέρα από την Οργάνωση Γη, που είναι hosts και συνδιοργανωτές στις 6 Μαΐου, συνεργαζόμαστε με το Victoria Square Project, τον δήμο Νέας Σμύρνης, τους Aegean Rebreath, το ραδιοφωνικό team του chimeres.gr, μια ακόμα co-fellow, την Αγγελίνα Κανελοπούλου με το Bee Camp και επιθυμία μας είναι η παρέα των partners όλο και να πληθαίνει.

Φτάνουμε τέλος Μαΐου, η δεύτερη φάση της υποτροφίας τελειώνει και τότε τι μένει στις τσέπες μας; Μια καντίνα πάνω σε ρόδες, μια food rescue πλατφόρμα στα σκαριά και πολλές τρελές ιδέες περί επανάχρησης. Στο backpack μας κρατάμε επίσης την ιδιαίτερη αδυναμία μας προς τις συνέργειες και τα cross overs, καθώς και την ανάλαφρη φυσιογνωμία του project, χαρακτηριστικό που το καθιστά βιώσιμο και adaptable. Δεν ερχόμαστε να δημιουργήσουμε κάτι του κουτιού. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται και η Αθήνα και οποιαδήποτε άλλη πόλη που μου έρχεται στο μυαλό είναι μισή ντουζίνα ακόμα ανθρώπους που στήνει ο καθένας ξανά και ξανά τη δική του σημαία πάνω σε μια προ πολλού κατακτημένη γη. Ερχόμαστε να εντάξουμε πρωτοβουλίες που είναι ήδη on the run και παράλληλα να ανοίξουμε το θέμα του food waste και εν γένει του απορριπτέου σε ένα καινούριο κοινό συνειδητοποιημένων καταναλωτών. Τα εργαλεία είναι εκεί. Το αλφάβητο έχει εφευρεθεί προ πολλού και δεν χρειάζεται να εφεύρουμε ακόμα ένα. Ας πάρουμε το ήδη υπάρχον και ας κάτσουμε κάτω να γράψουμε ποίηση.