Αθήνα υπό σκιά: Γιατί δεν έχουμε περισσότερα πράσινα πεζοδρόμια, σαν κι αυτά;

Περπατήσαμε στους καταπράσινους αθηναϊκούς δρόμους με ακακίες και τζακαράντες και πήραμε ανάσα εν μέσω καύσωνα.

Οι ζεστές καλοκαιρινές μέρες ξεκίνησαν για τα καλά και, όπως κάθε καλοκαίρι, η Αθήνα βράζει. Υπάρχουν όμως μερικά σημεία στην καρδιά της πόλης στα οποία η θερμοκρασία μπορεί να είναι ως και 5 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη. Είναι οι πράσινοι δρόμοι της Αθήνας. Ριζάρη, Ρηγίλλης, Ιασσίου, Γενναδίου, Ραβινέ, Υψηλάντου, Μονής Πετράκη, Πινότση, Ακαδημίας και Χέυδεν είναι γεμάτοι ακακίες και τζακαράντες τόσο ψηλές, ώστε δημιουργούν πράσινες αψίδες όταν συναντιούνται και τα φυλλώματά τους αγκαλιάζονται. Δεν είναι μόνο τα οφέλη τους το καλοκαίρι, αλλά και η ασύλληπτη ομορφιά τους την άνοιξη, ειδικά όταν οι τζακαράντες φουντώνουν και ντύνουν την Αθήνα στα μοβ. Οργιάζει η φύση, οργιάζει και το Instagram εκείνη την εποχή.

Ρηγίλλης

Πήραμε το θερμόμετρο και πήγαμε (συγκεκριμένα, αράξαμε τη βέσπα του Θανάση, που έχει θερμόμετρο) σε έναν από τους παραπάνω δρόμους και σε έναν χωρίς ιδιαίτερη φύτευση για να διαπιστώσουμε τη διαφορά με τα μάτια μας. 15:08 Χαριλάου Τρικούπη, ακριβώς έξω από τα γραφεία μας, το θερμόμετρο φτάνει τους 44 βαθμούς Κελσίου. Λίγα μόλις λεπτά αργότερα, στις 15:30, το μεταφέρουμε στην Ακαδημίας που αυτή την εποχή σκεπάζουν συστάδες ακακιών. Το θερμόμετρο πέφτει στους 37, δηλαδή 7 ολόκληρους βαθμούς κάτω. 

Βλέποντας τα αποτελέσματα, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε γιατί δεν έχουμε περισσότερες τέτοιες οάσεις στην πόλη μας. Η φύτευση πεζοδρομίων είναι πιθανότατα η φθηνότερη και ομορφότερη λύση για μια πιο δροσερή πόλη τους καλοκαιρινούς μήνες και φυσικά για μια όσο γίνεται πιο καθαρή ατμόσφαιρα. Τι μας εμποδίζει; Αναζητήσαμε τις απαντήσεις μαζί με τον κ. Αντώνη Σκορδίλη, Δρ. Βοτανικής Παν/μιου Αθηνών, βιολόγο και συνεργάτη της Εταιρίας Αρχιτεκτονικής Τοπίου ECOSCAPES.

«Ο φετινός κρύος και βροχερός χειμώνας και η παρατεταμένη δροσερή άνοιξη φαίνεται πως επέδρασαν θετικά στην ευρωστία των δένδρων της Αθήνας. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έχουν πλέον περάσει πάνω από 30 χρόνια από τις μαζικές φυτεύσεις των πεζοδρομίων από την υπηρεσία πρασίνου του Δήμου έκαναν πολλούς από εμάς να σχολιάζουν με χαρά ότι η πόλη μας είναι πλέον πράσινη.

Χέυδεν

Το αστικό πράσινο μας δίνει πολλά και προφανή οφέλη. Σε μια περίοδο καύσωνα, όπως αυτή που ζούμε την τελευταία εβδομάδα, οι θαρραλέοι που κυκλοφορούν πεζοί, κυνηγούν τις σκιές των δέντρων στα πεζοδρόμια, αλλάζουν ακόμη και διαδρομή αν πρόκειται να περάσουν από ένα δρόμο που οι δενδροστοιχίες εκατέρωθεν, σε πλήρη συγκόμωση, δεν αφήνουν τις ζεστές ακτίνες του ηλίου να περάσουν. Πράγματι, η διαφορά στη θερμοκρασία κάτω από πυκνό θόλο φυλλώματος μια τόσο ζεστή μέρα μπορεί να ξεπερνά και τους 5 βαθμούς Κελσίου. Η σκιά των δέντρων είναι πιο δροσερή, καθώς η εξάτμιση των υδρατμών από τα φύλλα (διαπνοή των φυτών) ψύχει διαρκώς το περιβάλλον. Ποιοτικά το φωτεινό περιβάλλον κάτω από τα φυλλώματα είναι ξεκούραστο, πλούσιο σε ευεργετικούς πράσινους και μπλε τόνους, καθώς το ηλιακό φάσμα φιλτράρεται ανομοιόμορφα λόγω της φωτοσύνθεσης. Η ατμόσφαιρα είναι πιο καθαρή, καθώς τα δέντρα συγκρατούν αέριους ρύπους, απορροφούν διοξείδιο και μονοξείδιο του άνθρακα και κυρίως απελευθερώνουν σημαντικές ποσότητες οξυγόνου. Ανάλογα δε με το είδος του δέντρου και την εποχή, χαρακτηριστικά άνθη και αρώματα εμπλουτίζουν την εμπειρία, σηματοδοτούν και κάνουν ακόμη περισσότερο ευχάριστη τη διαδρομή μας» αναφέρει ο κ. Σκορδίλης εξηγώντας τα οφέλη που παίρνει κάνεις από την ύπαρξη πρασίνου μέσα στην πόλη.

Ρηγίλλης

Γιατί λοιπόν όλα τα πεζοδρόμια της πόλης μας δεν είναι μικρές περιβαλλοντικές οάσεις; Γιατί άλλοτε τα δέντρα που έχουν επιλεγεί ανήκουν σε είδη που μεγαλώνουν πολύ και κρύβουν τον ουρανό, ενώ άλλοτε φαίνονται σα να επιβιώνουν οριακά, μικρά και μίζερα ακόμη και αν έχουν φυτευτεί πολλά χρόνια;

«Αν και υπάρχουν σημαντικοί περιοριστικοί παράγοντες που θα δυσκόλευαν τη φύτευση και ευδοκίμηση δενδροστοιχιών σε κάθε πεζοδρόμιο, η απάντηση βρίσκεται κυρίως στην έλλειψη ενιαίας αντιμετώπισης του θέματος από τους φορείς, την έλλειψη ενιαίας πολιτικής βούλησης και πόρων, ενιαίου φορέα πρασίνου, εκπόνηση μελέτης καταλληλότητας από ειδικευμένους αρχιτέκτονες τοπίου και γεωτεχνικούς, καθώς και πόροι για την προμήθεια και κυρίως τη συντήρηση των φυτών» απαντά ο Δρ. Σκορδίλης και συνεχίζει: «Περιοριστικοί παράγοντες αποτελούν τα συχνά πολύ στενά πεζοδρόμια, που ακόμα και το τετράγωνο χώματος 50x50 εκ. δεν επιτρέπει τη διέλευση των πεζών, ή η μελλοντική ανάπτυξη οποιουδήποτε μεγάλου δέντρου που θα περιορίζεται από τα μπαλκόνια των κτιρίων. Παράμετροι, όπως το χαρακτηριστικό κάποιων ειδών δέντρων να αντέχουν τις συνθήκες της πόλης χωρίς καμιά απολύτως ανάγκη συντήρησης και φροντίδας, αποτελούν τον αποκλειστικό λόγο για τη χρήση τους (π.χ. νεραντζιές), ασχέτως εάν σε κάποιες εφαρμογές τα δέντρα ποτέ δεν θα μπορέσουν να κάνουν άλλες, γιατί δεν το επιτρέπει η δυναμική της ανάπτυξής τους».

Γενναδίου

Συμπεραίνουμε λοιπόν με πίκρα –κάτι που μάλλον γνωρίζουμε ήδη– ότι δηλαδή η έλλειψη πρασίνου στην πόλη περιλαμβάνει πολλούς εμπλεκόμενους και περιοριστικές παραμέτρους. Ό,τι έχουμε σε πράσινο αυτή τη στιγμή στα πεζοδρόμια της Αθήνας χρονολογείται στην πλειονότητά του από τα μέσα του ’70, ενώ μπορεί να συνεχίζει να υπάρχει εντελώς κατά τύχη. Η λύση; Ο κ. Σκορδίλης πιστεύει πως, πέρα από τους αρμόδιους φορείς, είναι και λίγο στα δικά μας χέρια.

«Τα παραδείγματα υπάρχουν ζωντανά μπροστά μας. Ήρθε ο καιρός να αποτιμηθεί το πράσινο της πόλης, να αναλυθούν τα προβλήματα, να εκτιμηθούν τα πλεονεκτήματα των διαφορετικών ειδών δέντρων ανάλογα με τα μικροκλιματικά οφέλη που προκαλούν – τους περιορισμούς που η ανάπτυξή τους μπορεί να έχει ανάλογα με τον τόπο μελλοντικής εγκατάστασης, και να εκπονηθεί ενιαίο σχέδιο για τη βελτίωση της ζωής της Αθήνας με τη μαζική φύτευση και συμπλήρωση του πράσινου ιστού. Σημαντικό ρόλο θα παίξει και η ενημέρωση των πολιτών και η ευχάριστη εθελοντική εργασία για την επιβίωση των δενδρυλλίων στα πρώτα, περισσότερο ευαίσθητα στάδια της ζωής τους. Ας υιοθετήσουμε το δέντρο που ομορφαίνει την όψη του σπιτιού μας και δροσίζει τα παρκαρισμένα αυτοκίνητά μας».

Ιασσίου

Ριζάρη

Πινότση

Ωδείο Αθηνών

Τα δέντρα της Αθήνας

• Πλατάνια (Platanus acerifolia) Στην Αθήνα δεν συναντάται ο συνήθης πλάτανος της Μεσογείου (platanus orientalis) αλλά ο υβριδικός πλάτανος acerifolia, που μεγαλώνει γρήγορα, ανταποκρίνεται καλά στα εδάφη και στο κλίμα, και κυρίως αντέχει πολύ καλύτερα στη μόλυνση του αστικού περιβάλλοντος. Πολλά από τα πλατάνια αυτά υπάρχουν στην οδό Πανεπιστημίου.
• Ακακίες (Robinia pseudoacacia) Το πιο γνωστό είδος ακακίας που συναντάται στο κέντρο της Αθήνας είναι η Robinia pseudoacacia. Ήρθε στην Ελλάδα στα μέσα του 19ου αιώνα και επικράτησε σε δεντροστοιχίες επειδή παρουσιάζει καλή προσαρμογή σε πολλούς τύπους εδαφών, αντέχει σε φτωχά και ξηρά εδάφη και μπορεί να έχει καλή και γρήγορη ανάπτυξη σε αστικό περιβάλλον.
• Κέρκις ή Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum) Ένα είδος της Ανατολικής Μεσογείου, που εξαπλώνεται σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά. Αναπτύσσεται καλά σε ηλιόλουστες θέσεις και σε σχετικά ξηρά εδάφη, είτε μεμονωμένα ή σε δενδροστοιχίες.
• Νεραντζιές (Citrus aurantium) Τα πιο γνωστά δέντρα των στενών δρόμων της Αθήνας, που συναντάμε και στο κέντρο της πόλης, αλλά κυρίως στις γειτονιές. Είναι δέντρο πολύ ανθεκτικό, ακόμα και στο μολυσμένο αστικό περιβάλλον.
• Λευκή Μουριά (Morus Alba) Η λευκή μουριά είναι διαδεδομένο καλλωπιστικό δέντρο στους δρόμους της Αθήνας. Αναπτύσσεται γρήγορα σε ηλιόλουστες θέσεις και σχετικά ξηρά εδάφη, και δίνει πλούσια σκιά το καλοκαίρι.
• Μαύρη Λεύκα (Populus nigra) Ή, αλλιώς, καβάκια. Φυτεύτηκαν στο μέσο στενών κάθετων δρόμων του κέντρου όταν αυτοί πεζοδρομήθηκαν τη δεκαετία του 1980, συναγωνίζονται σε ύψος σήμερα κτίρια 6 και 7 ορόφων.
• Κανάριοι Φοίνικες (Phoenix canariensis) Οι κανάριοι φοίνικες διαδόθηκαν στην Ελλάδα στα μέσα του 19ου αιώνα και συνδέθηκαν με το νεοκλασικισμό. Πολλοί φοίνικες της εποχής εκείνης σώζονται ακόμα στην Αθήνα αλλά περισσότεροι φυτεύτηκαν τα τελευταία 15 χρόνια, με αποκορύφωμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
• Τζακαράντες (Jacaranta acutifolia) Η γιακαράντα ή και μπλε ακακία είναι ένα δέντρο γρήγορης ανάπτυξης με εντυπωσιακή μπλε-μοβ ανθοφορία, που μπορεί να φτάσει σε ύψος 10 μέτρα και αντέχει στο κλίμα και τα εδάφη της Αθήνας. Συναντάται στο κέντρο της Αθήνας. Μια εντυπωσιακή δενδροστοιχία γιακαράντα υπάρχει στον κύριο δρόμο του Ζαππείου, που αρχίζει ακριβώς απέναντι από την οδό Φιλελλήνων, στη λεωφόρο Αμαλίας.