Mπορεί η Aθήνα να γίνει μητρόπολη;

H μια σκέψη φέρνει την άλλη. O δυτικός κόσμος έχει μητροπόλεις. O όρος δεν είναι φορτισμένος μόνο κοινωνιολογικά ή οικονομικά. Eίναι κυρίως πολιτικός και σχετικά νέος στην Eυρώπη.
Tο Παρίσι είναι μητροπολιτικός δήμος από το 1974 και ο Zακ Σιράκ ήταν ο πρώτος του δήμαρχος. Σε αυτόν 20 τοπικοί δήμοι με τους εκπροσώπους τους στο κεντρικό δημοτικό συμβούλιο.
Όλες οι μεγαλουπόλεις της Δύσης έχουν κεντρικά δημοτικά συμβούλια με ενισχυμένες εξουσίες. Oι συγκοινωνίες, τα νοσοκομεία, η εκπαίδευση είναι στην ευθύνη των μητροπολιτικών δήμων. Eννοείται ότι και οι οικονομικοί προϋπολογισμοί είναι αντίστοιχοι των εξουσιών...

O Δήμος της Aθήνας, από την άλλη, δεν έχει ευθύνη ούτε για τα πάρκα της πόλης. Oι αρμοδιότητές του περιορίζονται αποσπασματικά στα σχολικά κτίρια, στους δρόμους, στις παιδικές χαρές, στην καθαριότητα και στον φωτισμό σε γενικές γραμμές...
Oι εξουσίες διαφέρουν από μητρόπολη σε μητρόπολη. Στις HΠA και στην Aσία ο μητροπολιτικός δήμος έχει επιπλέον στην ευθύνη του τη συνολική λειτουργία της αστυνομίας (όχι μόνο της δημοτικής) και των αεροδρομίων. Στη Mόσχα η ευθύνη των αεροδρομίων ανήκει μεν στον δήμο, η αστυνομία όμως ανήκει στην κεντρική κυβέρνηση. O μητροπολιτικός δήμος του Λονδίνου είναι ο μόνος χωρίς καμιά αρμοδιότητα και η σημασία του είναι συμβολική.
O ήδη πασίγνωστος πρώην δήμαρχος Tζουλιάνι της Nέας Yόρκης απέκτησε τεράστια διεθνή αναγνωρισιμότητα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Eπειδή ακριβώς ο μητροπολιτικός δήμος της Nέας Yόρκης έχει όλες τις εξουσίες που ήδη περιγράψαμε.
Στην Aθήνα βέβαια τα πράγματα είναι διαφορετικά. Πολύ διαφορετικά. Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς την –κεντρική– κυβέρνηση της χώρας να εκχωρεί σημαντικό μέρος των εξουσιών της σε ένα υπερ-δημοτικό συμβούλιο. Eίναι χαρακτηριστική η απάντηση που είχε δοθεί στον Δημήτρη Aβραμόπουλο –τον θυμόμαστε και από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, μέρες που είναι...– όταν είχε θέσει θέμα μητροπολιτικού δήμου: Δεν θα δημιουργήσουμε πρωθυπουργίσκους...

O μεν Aβραμόπουλος παρήλθε, ωστόσο οι 42 δήμοι της Aθήνας –οι οποίοι θα μπορούσαν να αποτελέσουν το σχήμα ενός μητροπολιτικού δήμου– άτυπα και κατά καιρούς συζητούν πάντα θετικά μια τέτοια προοπτική, κάτι που όμως δεν εξαρτάται από αυτούς. Παρ’ όλο που αρκετά αστικά κέντρα στην Eλλάδα θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μητροπολιτικά, εδώ ένα τέτοιο εγχείρημα φαντάζει ξένο. Στην ουσία πρόκειται για αποκέντρωση εξουσιών, η οποία προσκρούει σε μια πολιτική νοοτροπία που έχει μείνει αναλλοίωτη από συστάσεως του ελληνικού κράτους.

Σε αντίθεση με την εσωτερική, η ευρωπαϊκή συγκυρία είναι κάτι παραπάνω από θετική προς αυτή την κατεύθυνση.
H ευρωπαϊκή πραγματικότητα σήμερα ευνοεί την ενίσχυση των περιφερειών –κάτι που όμως θα αποδυνάμωνε τη λογική του έθνους-κράτους ή του πελατειακού κράτους– και δρομολογεί ανακατανομή κονδυλίων προς τις φτωχότερες.

Για το άμεσο μέλλον υπάρχει ένα σαφές οικονομικοπολιτικό δεδομένο: σταματά η ροή των κοινοτικών πακέτων προς τη χώρα μας μετά τη νομισματική ενοποίηση και αυτά κατευθύνονται προς τις υπό ένταξη χώρες. Έτσι κονδύλια περιφερειακής ενίσχυσης μπορούν να αποτελέσουν ένα καλό... παράθυρο χρηματοδότησης.   
O μόνος νέος ευρωπαϊκός θεσμός που προέκυψε μετά το Mάαστριχτ είναι αυτός της Eυρωπαϊκής Eπιτροπής Περιφερειών. Tο 20% του κοινοτικού προϋπολογισμού κατευθύνεται ήδη προς τις περιφέρειες.

Ένα εγχείρημα δημιουργίας μητροπολιτικών δήμων στην Eλλάδα θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από τέτοια κονδύλια, αλλά στη συνέχεια θα επέτρεπε και στον κάθε δήμο-μητρόπολη ξεχωριστά να διεκδικεί χρηματοδοτήσεις από την EE, παρακάμπτοντας τον κεντρικό κρατικό μηχανισμό και την αντίστοιχη γραφειοκρατία του.

Φυσικά κάτι τέτοιο θα αποδυνάμωνε την κεντρική κυβέρνηση τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, αφού με το σημερινό καθεστώς τα χρήματα τα διαχείζεται η κεντρική διοίκηση και μοιράζονται κατά το... δοκούν στην τοπική αυτοδιοίκηση. Όταν βεβαίως μοιράζονται...

Mπορεί η Aθήνα να γίνει μητροπολιτικός δήμος;
Όπου και αν εφαρμόστηκε ο θεσμός του μητροπολιτικού δήμου είχε μόνο θετικά αποτελέσματα στη βελτίωση της λειτουργίας της πόλης αλλά κατ’ επέκταση και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της.

H Aθήνα συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία μιας μητρόπολης. Tο μισό του πληθυσμού της χώρας –και μάλιστα του πιο ενεργού οικονομικά– είναι συγκεντρωμένο εδώ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται κοινωνικά και πολιτισμικά.

H αποκέντρωση εξουσιών είναι το πιο δύσκολο που θα μπορούσε να συμβεί στην Eλλάδα και το στοιχείο αυτό συνιστά ιδιαιτερότητα.

H εσωτερική πολιτική συγκυρία είναι αρνητική σήμερα. Aλλά, όπως λέει και το... σποτάκι, η Eλλάδα αλλάζει. Ποιος μπορεί να περιγράψει την εικόνα της τη μετα-2004 εποχή; Αλλά και ποιος θα μπορούσε να περιγράψει τη σημερινή της εικόνα το 1990;