Το ιστορικό 8ο Γυμνάσιο Αθηνών

Δεν το έχω ψάξει αν και το σχολείο που πήγαινα εγώ, στη Νέα Σμύρνη, είναι ιστορικό, αν δηλαδή πέρασαν από τα θρανία του μεγάλες προσωπικότητες. Οι βαθμοί που μας έβαζαν, πάντως, είχαν και περικεφαλαία: Δύο στα Νέα Ελληνικά, έξι στην Έκθεση. «Γιατί δεν του βάζατε του παιδιού τουλάχιστον ένα 8, να έχει τη δυνατότητα να διαβάσει το καλοκαίρι και να περάσει την τάξη τον Σεπτέμβριο» αναρωτιόταν η μάνα μου, αλλά εκείνη η φιλόλογος ήτανε πολύ αυστηρή.  

Ενθυμούμενος αυτά, έπεσε το μάτι μου στα απλωμένα ρούχα στο μικρό μπαλκόνι ενός ισόγειου διαμερίσματος στην οδό Νικοπόλεως, τρία τέσσερα στενά από την Κολιάτσου. Το μπαλκόνι ήτανε τόσο μικρό που δεν χωρούσε απλώστρα και κάτι παιδικά παντελονάκια περίμεναν όρθια να στεγνώσουν, στηριγμένα σε μια εμπνευσμένη κατασκευή. Ο μαθητικός πληθυσμός του σχολικού συγκροτήματος «Μιχαήλ Νομικός», στη Νικοπόλεως 33, εκεί όπου στεγάζεται και το 8ο Γυμνάσιο, είναι παρόμοιος με τον πληθυσμό της περιοχής. «Στο γυμνάσιο φοιτούν 240 παιδιά και περισσότερο από το 80% είναι μετανάστες δεύτερης γενιάς, όπως συμβαίνει σε όλα τα σχολεία του κέντρου της Αθήνας. Κατά κύριο λόγο προέρχονται από τα Βαλκάνια και λιγότερο από χώρες εκτός Ευρώπης» λέει η Δήμητρα Παπαζαφειράτου, φιλόλογος και διευθύντρια του σχολείου. 

Υπέθεσα ότι τα παιδιά, μιας και στην πλειονότητά τους έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα, δεν θα έχουν σοβαρές δυσκολίες σε μαθησιακό επίπεδο, αλλά η διευθύντρια είχε άλλη γνώμη: «Όχι, τα παιδιά εξακολουθούν να έχουν ζητήματα. Πρώτα απ’ όλα οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, καθώς η κρίση έχει επιβαρύνει περισσότερο τους μετανάστες. Επίσης, οι γονείς δεν μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους στη μελέτη, αφού δεν ξέρουν την ελληνική γλώσσα σε ικανοποιητικό επίπεδο. Τα σχολεία του συγκροτήματος επιχειρούν με δράσεις και προγράμματα (πολιτιστικά, θεατρικά, περιβαλλοντικά, χορωδία, ομάδα ραδιοφώνου) να προσφέρουν στα παιδιά εμπειρίες και ερεθίσματα και να συμβάλουν στην ομαλή ένταξή τους στη σχολική ζωή, οικοδομώντας ταυτόχρονα οράματα για το μέλλον» λέει. 

Στο 8ο Γυμνάσιο είναι εγγεγραμμένα και εφτά προσφυγόπουλα, από τα οποία τα τέσσερα παρακολουθούν τα μαθήματα. Αντίστοιχος αριθμός υπάρχει και στο 8ο Λύκειο. Η Δήμητρα Παπαζαφειράτου υπογραμμίζει ότι «τα παιδιά αυτά δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα και στο σχολείο μας, όπως και στα γυμνάσια του κέντρου της Αθήνας όπου φοιτούν προσφυγόπουλα, δεν υπάρχουν τμήματα ένταξης, εκτός από μια απογευματινή δομή. Ο καθηγητής πρέπει να αφιερώσει λίγο χρόνο, στη διάρκεια του μαθήματος, με προτεραιότητα τα παιδιά αυτά να αρχίσουν να μαθαίνουν ελληνικά. Σημαντικό είναι η σχολική κοινότητα να αποδεχτεί τα προσφυγόπουλα, πράγμα το οποίο το σχολείο μας το έχει επιτύχει σε σημαντικό βαθμό. Σε κάθε περίπτωση εξακολουθούμε να είμαστε ένα σχολείο όπως το οραματίστηκε ο ιδρυτής του, ένα σχολείο για όλα τα παιδιά».

Μάθημα ιστορίας από την καθηγήτρια των γαλλικών 

Η Μαριάνθη Μπέλλα είναι καθηγήτρια Γαλλικών στο 8ο Γυμνάσιο και μου προσέφερε ένα πολύ ενδιαφέρον μάθημα ιστορίας: Πίσω στο 1840 γεννήθηκε στη Λαγκάδα Αιγιάλης της Αμοργού ο Μιχαήλ Νομικός, ο οποίος το 1870 μετανάστευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στη συνέχεια στο Κάιρο, όπου σταδιοδρόμησε ως δημοσιογράφος και ιδιοκτήτης τυπογραφείου. Επιστρέφοντας το 1882 και αφού δεν κατάφερε να εκλεγεί δήμαρχος στην Αιγιάλη, ήρθε στην Αθήνα, όπου αγόρασε ένα ακίνητο στη γωνία των Μενάνδρου και Βηλαρά και ένα κτήμα εφτά στρεμμάτων στα Πατήσια, που τότε ήταν μια περιοχή με περιβόλια και ελαιώνες. Μέσα σε αυτό το κτήμα έχτισε την έπαυλή του και λίγο πριν πεθάνει, το 1900, συνέταξε τη διαθήκη του, αφήνοντας το κτήμα του στον Δήμο Αθηναίων με την εντολή «να ιδρύσει σχολεία αρρένων ή θηλέων κατά το νεώτατον σύστημα» – οι δαπάνες θα καλύπτονταν από τα εισοδήματα του ακινήτου της Μενάνδρου. Τελικώς, ο θεμέλιος λίθος μπήκε το 1926 και το σχολείο ολοκληρώθηκε το 1931 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Πάντζαρη, ο οποίος ήταν από τους πρώτους που αποφοίτησαν από το ΕΜΠ. Ήταν το μεγαλύτερο σχολείο των Βαλκανίων και στέγασε το 8ο Γυμνάσιο Αθηνών, που έως τότε φιλοξενούνταν σε παλιό κτίριο στη συμβολή των οδών Επτανήσου και Σύρου, στην Κυψέλη. 

Συμμαθητές στην τάξη του '50

Κι ενώ σκεπτόμουν πως ήμουν περιβολάρης στο κτήμα του Μιχαήλ Νομικού, χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα και θυμήθηκα ότι τα παιδιά μιλούν πιο δυνατά από το «κανονικό» και γελάνε ακόμα περισσότερο. Έτσι θα ήτανε παιδί και ο 82χρονος Κυριάκος Δοντάς, επίτιμος δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, ο οποίος πήγαινε στο 8ο Γυμνάσιο τη δεκαετία του ’50 και σήμερα είναι πρόεδρος του συλλόγου αποφοίτων. Όπως και ο κολλητός του από εκείνα τα χρόνια Γιώργος Δόγας, παλαίμαχος δημοσιογράφος και αντιπρόεδρος του συλλόγου. Αναρωτιέμαι αν η νεολαία εκείνης της εποχής πήγαινε για κανένα ποτό το βράδυ και ο Κ. Δοντάς μου λέει «μπα, μόνο κανένα σινεμά. Αλλά ασχολούμασταν πολύ με τον αθλητισμό. Εγώ έπαιζα βόλεϊ στην ομάδα του σχολείου και είχαμε φτάσει μέχρι τον τελικό των γυμνασίων της Αθήνας, όπου χάσαμε από ένα σχολείο της Νέας Σμύρνης. Προπόνηση μας έκανε ο σπουδαίος Γιάννης Λάμπρου, τον ξέρεις; Ήταν ένας πολυσύνθετος αθλητής, ο οποίος είχε πάρει 3 πρωταθλήματα με την ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού, είχε αγωνιστεί στην εθνική ομάδα βόλεϊ, είχε κερδίσει 4 πρωταθλήματα με την ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού και είχε συμμετάσχει σε δύο Ολυμπιάδες, το 1948 και το 1952, στο άλμα εις ύψος. Το σχολείο μας ήταν πολύ δυνατό και στη μουσική, θυμάμαι έναν πολύ καλό καθηγητή που είχαμε, τον Υφαντίδη». Ο κ. Δοντάς, που από τότε μέχρι και σήμερα μένει εκεί δίπλα, στην οδό Αιλιανού, είναι συνομήλικος με τη σύζυγό του, Μαρία Ταγκαλάκη. «Είναι παράξενο, αλλά στην πρωινή βάρδια στο σχολείο πηγαίναμε τα αγόρια και στην απογευματινή τα κορίτσια. Με τη Μαρία πηγαίναμε στην ίδια τάξη, στα ανάποδα ωράρια. Ήτανε και τα σπίτια μας απέναντι, από τότε γνωριστήκαμε, παντρευτήκαμε και είμαστε ακόμα μαζί, παραπάνω από εξήντα χρόνια μετά». 

Οι σπουδαίες προσωπικότητες του 8ου Γυμνασίου

Πολύ θα μου άρεσε να είχα διπλανό τον Παύλο Σιδηρόπουλο. 

Εσείς ποιους θα προτιμούσατε να είχατε συμμαθητές, από τις μεγάλες προσωπικότητες που πέρασαν από το 8ο Γυμνάσιο Αθηνών; Μεταξύ άλλων: ο πρωθυπουργός και πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρης Ροντήρης, ο ακαδημαϊκός Παναγιώτης Ζερβός, ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, ο λογοτέχνης Άγγελος Τερζάκης, ο σκηνοθέτης Φιλοποίμην Φίνος, ο συγγραφέας Τάσος Αθανασιάδης, ο σκηνοθέτης Αλέκος Σακελλάριος, ο ζωγράφος και θεατρικός συγγραφέας Χρύσανθος Μποσταντζόγλου, ο ηθοποιός Τάκης Μηλιάδης, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου, ο τραγουδοποιός Παύλος Σιδηρόπουλος, ο τραγουδιστής Δημήτρης Μητροπάνος, ο μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο τραγουδοποιός και ηθοποιός Γιάννης Ζουγανέλης, ο ηθοποιός Αντώνης Καφετζόπουλος, η τραγουδίστρια Μαρία Φαραντούρη, καθώς και ο Αχιλλέας Μακρόπουλος, ο οποίος υποστηρίζει τα σχολεία του συγκροτήματος τόσο ηθικά όσο και υλικά.  

Θάνος Μικρούτσικος 

Ήρθαμε στην Αθήνα από την Πάτρα το 1963 και παρακολούθησα τις τρεις τελευταίες τάξεις του εξατάξιου 8ου Γυμνασίου. Ξέραμε ότι αρκετοί σημαντικοί άνθρωποι είχαν φοιτήσει εδώ, όμως δεν είχαμε ακριβή συνείδηση της ιστορικότητας του σχολείου. Τότε, ζούσαμε με τους δικούς μου στην οδό Κεφαλληνίας, στην Κυψέλη. Εγώ ήμουν στο Πρακτικό τμήμα, καθώς μετά σπούδασα Μαθηματικά. Είχαμε, θυμάμαι, ένα φιλόλογο, το όνομα του οποίου τώρα μου διαφεύγει, ο οποίος μας κορόιδευε λέγοντάς μας «πρακτικιστές», ότι δεν μας ενδιέφεραν πράγματα όπως η λογοτεχνία και τα άλλα θεωρητικά, ότι δεν είχαμε ιδέα ποιοι είχαν κάτσει στα ίδια θρανία πριν από εμάς. Θυμάμαι το θέατρο του σχολείου, στο οποίο έπαιξα πριν από λίγο καιρό στη γιορτή που μου έκαναν για να με τιμήσουν. Καμιά φορά το έσκαγα από το μάθημα, κλεινόμουν στο θέατρο και έπαιζα στο πιάνο. Μια μέρα είχα δει εκείνο το φιλόλογο να κάθεται πίσω πίσω και να με παρακολουθεί, χωρίς να μου πει τίποτα. Αλλά από εκείνη την ημέρα ήταν διαφορετικός μαζί μου, κάπως σα να με ξεχώριζε από τους άλλους «πρακτικιστές» συμμαθητές μου. Από τις παρέες τις τότε, ήμασταν καμιά δεκαριά που μας ένωνε η μπάλα, είχαμε σπουδαία ομάδα. Εκτός όμως από την μπάλα, είχαμε συνδεθεί και με τα πολιτικά. Ήταν η εποχή που η Αριστερά άρχισε να παίρνει ξανά τα πάνω της, που ο Μίκης Θεοδωράκης μαζί με άλλους έφτιαξαν τους Λαμπράκηδες, μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Είχαμε συμμετάσχει σε πολλές πορείες, ξεκινώντας από το σχολείο μας με πανό, για το 15% για την Παιδεία και για άλλα. Με συγκίνηση κάποιες φορές έχω δει κάποιους από εκείνους τους παλιούς μου συμμαθητές να έρχονται στις συναυλίες μου. 

Ο Θ.Μ. είναι μουσικοσυνθέτης

Γιάννης Ζουγανέλης 

Έζησα πολύ έντονα εκείνα τα χρόνια. Όλα μου τα μαθητικά χρόνια τα πέρασα εδώ, πρώτα στο 22ο Δημοτικό και μετά στο 8ο Γυμνάσιο, από το οποίο αποφοίτησα το 1973. Ζούσαμε στην οδό Αιακού, κοντά στον Άγιο Νικόλαο, στην Αχαρνών. Τα χαιρετίσματά μου στους συμμαθητές μου και κολλητούς μου Νίκο Παπαευαγγελίου και Λευτέρη Ζάφειρα, οι οποίοι έρχονται και με βρίσκουν πότε - πότε και τα λέμε. Θυμάμαι τις φοβερές ομάδες μπάσκετ που είχαμε, με πολλά παιδιά να παίζουν στη συνέχεια σε Σπόρτινγκ, ΑΕΚ και Παναθηναϊκό. Που πηγαίναμε στο σπίτι του Βαγγέλη Παπαθανασίου, στην οδό Μιχαήλ Νομικού, και ακούγαμε τις πρόβες των Forminx. Τα γράμματα που αφήναμε στα κορίτσια. Τότε τα σχολεία ήταν αρρένων και θηλέων και είχαμε διαφορετικά ωράρια, έτσι τους αφήναμε σημειώματα στα θρανία για να βρεθούμε. Τα πάρτι στα σπίτια με βερμούτ και μαρτίνι, τους διαγωνισμούς χορού, τις βόλτες στα κλαμπάκια της Φωκίωνος Νέγρη που κάποιες μέρες άνοιγαν από το πρωί για τα «μουσικά πρωινά». Όλα στην Αθήνα, τότε, γίνονταν σε εκείνη την περιοχή, Κολιάτσου, Αμερικής, Αχαρνών, Φωκίωνος. Θυμάμαι τις καζούρες που κάναμε σε κάποιους καθηγητές μας, αλλά και κάτι φραγκοστάφυλα που είχα αφήσει μια μέρα στην καρέκλα ενός καθηγητή, ο οποίος μας μιλούσε συνέχεια για το φασισμό, ήταν και χούντα τότε. Δεν με κάρφωσε κανείς. Μια άλλη φορά ένας γυμνασιάρχης, ο οποίος επίσης είχε φασίζουσες αντιλήψεις, μας επέβαλε να κάνουμε διάφορα πράγματα. Σε μια εθνική επέτειο που έπρεπε να τραγουδήσουμε τον εθνικό ύμνο, όλη η χορωδία ψάλλαμε φάλτσα. Όχι ότι είχαμε κάτι με τον εθνικό ύμνο, διαφωνούσαμε όμως με το να τον εκμεταλλεύονται οι φασίστες. Σπουδαία χρόνια, αλλά όλα τα χρόνια είναι σπουδαία όταν παραμένει κανείς παιδί στην καρδιά. 

Ο Γ.Ζ. είναι τραγουδοποιός και ηθοποιός

Ξέρεις μάθημα;

-Στο κτήμα Νομικού, την άνοιξη του 1916 λειτούργησε δοκιμαστικά  υπαίθριο σχολείο για προφυματικά παιδιά. Τα παιδιά ήταν 50 και το εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούνταν από δύο δασκάλους και ένα γιατρό. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες ομπρέλες, ενώ για τη μεσημεριανή ξεκούραση των μαθητών αιώρες και ανάκλιντρα. Παρά τα καλά αποτελέσματα στην υγεία των παιδιών, το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες, εξαιτίας του ταραγμένου πολιτικού κλίματος. 

-Στην Κατοχή, οι Γερμανοί κατέλαβαν το κτίριο και τοποθέτησαν υπαίθρια μαγειρεία στο προαύλιο. Το 8ο Γυμνάσιο συνέχισε τη λειτουργία του φιλοξενούμενο σε άλλα κτίρια της περιοχής. 

-Στις αρχές του ’50 απαγορεύτηκε η είσοδος στο σχολείο με τη μέθοδο της υπερπήδησης του εξωτερικού αυλότοιχου. 

-Το 1960, το 8ο Γυμνάσιο αριθμούσε περισσότερους από 1.000 μαθητές. Το μεγαλύτερο τμήμα είχε 120 παιδιά. 

-Το 1969 ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων φρόντισε ώστε να στηθεί στην είσοδο του σχολείου η προτομή του Μιχαήλ Νομικού, δημιουργός της οποίας ήταν ο γλύπτης Λέανδρος Β. Τσιμένης. Την ίδια χρονιά, ο Δήμος Αθηναίων μετονόμασε έναν από τους πλαϊνούς στο σχολείο δρόμους σε Μιχαήλ Νομικού. To 2016 η προτομή του Νομικού εκλάπη από αγνώστους. 

-Το σχολικό έτος 1979-1980 καταργήθηκαν τα σχολεία αρρένων και θηλέων. Στις αρχές του 2000, το 60% των μαθητών στο 8ο Γυμνάσιο ήταν παιδιά μεταναστών. 

-Σήμερα, μαζί με το 8ο Γυμνάσιο στο κτήμα Νομικού στεγάζονται ακόμη το 8ο Γενικό Λύκειο, το 1ο Εσπερινό Γυμνάσιο, το 1ο Εσπερινό Λύκειο, καθώς και το Κοινωνικό Φροντιστήριο του Δήμου Αθηναίων, που φιλοξενεί περίπου 200 μαθητές.  

-Το 2016 τα σχολεία του συγκροτήματος ανακαινίστηκαν, μετά από 86 χρόνια λειτουργίας. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2016 και βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη.