Η άγνωστη Αθήνα της Κατοχής

Επετειακός City Lover σήμερα με την εικόνα του ’40-’45 στο μυαλό μας. Γενικά για την περίοδο 28 Οκτωβρίου 1940 - 12 Φεβρουαρίου 1945 (ελληνοϊταλικός πόλεμος - γερμανοελληνικός πόλεμος - Κατοχή - απελευθέρωση - Δεκεμβριανά - Συμφωνία της Βάρκιζας) υπάρχει πολύς ιδεολογισμός και πολλά μεγάλα λόγια, κατά βάση από την κομμουνιστική αριστερά που (θεωρεί ότι) άγγιξε τότε την εξουσία, αλλά δεν την πήρε. Εξού και σε τέτοιες επετείους γυρνάμε οι περισσότεροι συνέχεια στα ίδια και τα ίδια μέρη: Καισαριανή, Χαϊδάρι, Μέρλιν, Ακρόπολη. Εγώ για την περίοδο αυτή, πέρα από τα «ηρωικά» και πασίγνωστα, θα είχα να προτείνω λιγότερο γνωστά σημεία, όχι όμως κατ’ ανάγκη και λιγότερο «ηρωικά», ή έστω σημαντικά, όπως...

Τα παλιά κομμάτια του Σταθμού Λαρίσης. Στις 28 Οκτωβρίου, αυτός ήταν το κύριο μέσο διοχέτευσης των επιστρατευμένων από την Αθήνα και γενικά τη Νότια Ελλάδα προς τα βόρεια – βέβαια με άλλα μέσα έφταναν τελικά οι επίστρατοι που πήγαιναν Πίνδο .  

Ο πεζόδρομος Γλάδστωνος, γωνία Πατησίων. Εκεί ήταν τα γραφεία της ναζιστικής ΕΣΠΟ, που την ανατίναξε η ΠΕΑΝ τον Σεπτέμβρη του 1942 και το πλήρωσαν με τη ζωή τους ο Κώστας Περίκος και μερικοί από τους συντρόφους του.

Πατησίων 86. Αναζητήστε την πινακίδα που πληροφορεί για το θάνατο του Γιάννη Τσιγάντε, τον Γενάρη του ’43, μετά από μάχη με ιταλούς καραμπινιέρους. Ή δείτε την προτομή του σε νησίδα, Αλεξάνδρας και Πατησίων. 

Οι τάφοι στα Τουρκοβούνια. Ακριβώς στο διάσελο ανάμεσα Ψυχικό και Γαλάτσι (είχα γράψει και παλιότερα γι’ αυτούς), σχεδόν πάνω στον περιφερειακό δρόμο, δίπλα στη στάση του λεωφορείου. Οι εκτελέσεις έγιναν λίγο πριν την απελευθέρωση. Απλά δείτε τους και θα καταλάβετε.

Το φράγμα της λίμνης του Μαραθώνα. Η παρακάτω ανακοίνωση δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες αρχές του Οκτώβρη του ’44 (όταν πλησίαζε το τέλος της Κατοχής, εξαιτίας του Στάλινγκραντ,  της Νορμανδίας και του Άντζιο). Την υπογράφει ο Γερμανός διοικητής της Ελλάδας: «Εξ αφορμής διαδόσεων και ισχυρισμών, διεσαφηνίσθη διά του Τύπου προ ολίγων ακόμη ημερών, ότι ο Γερμανικός  Στρατός ούτε σχεδιάζει, ούτε προπαρασκευάζει ανατινάξεις ή καταστροφάς εις την περιοχήν της Πρωτευούσης, διά των οποίων θα εξετίθετο εις κίνδυνον η ιδιοκτησία ή η ζωή των κατοίκων. Παρά ταύτα, εξακολουθούν να διαδίδωνται παρόμοιαι φήμαι, με την πρόθεσιν να εξερεθίζεται ο πληθυσμός εναντίον της Δυνάμεως κατοχής και να παρασύρεται εις απερισκέπτους ενεργείας. Ούτω λ.χ. διατυπούται ο ανόητος ισχυρισμός ότι η λίμνη του Μαραθώνος πρόκειται ν’ ανατιναχθή υπό των Γερμανών. Διαβεβαιώ ακόμη μίαν φοράν ότι άπασαι αι τοιαύτης φύσεως διαδόσεις είναι αναληθείς και εμφορούνται υπό κακής πίστεως. Φέλμυ, Στρατηγός της Αεροπορίας» (αντιγράφω από το μυθιστόρημά μου «Ο κηπουρός κι ο καιροσκόπος», σελίδα 235, Εστία 2014). Το φράγμα λοιπόν δεν κινδύνεψε, παρά τη φημολογία της εποχής. Φυσικά, οι Γερμανοί έκαναν φεύγοντας καταστροφές σε εγκαταστάσεις που είχαν  ή θεωρούσαν αυτοί ότι είχαν στρατιωτική αξία: στον «Ισθμό» της Κορίνθου, στο λιμάνι του Πειραιά, στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος του Φαλήρου (περιορισμένες και εύκολα επισκευάσιμες) κ.λπ. 

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Τίποτα πια δε θυμίζει ότι στο χώρο του ήταν το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, που αντιστάθηκε πολύ αποτελεσματικά πολιορκημένο από υπέρτερες δυνάμεις του ΕΛΑΣ τον Δεκέμβρη του ’44. Το Μουσείο εξαφάνισε επιμελέστατα κάθε ίχνος του χώρου – και της Ιστορίας.

Η μαρμάρινη πινακίδα στο Αστυνομικό Τμήμα Πατησίων. (πρώην Άνω Πατησίων κι ακόμα πιο πρώην ΙΣΤ΄, 16ο) Έχει τα ονόματα των πεσόντων αστυνομικών στις συγκρούσεις  ΕΛΑΣ και ΟΠΛΑ, στις μάχες της ίδιας περιόδου, και μεταφέρεται από τότε σ’ όλα τα μέρη που κατά καιρούς στεγάζονταν το Τμήμα (Δροσοπούλου,  Χαλεπά, ίσως κι αλλού).   

«Τα σπίτια με τις τρύπες» για τα οποία έχει γράψει ο Βασίλης Βασιλικός. Υπάρχουν ακόμα μερικά (Σόλωνος, Εξάρχεια, Αλεξάνδρας απέναντι από τον Παναθηναϊκό, Καισαριανή, Αρδητός κ.λπ.). Όλα από τα Δεκεμβριανά.

* Η εικονογράφηση είναι από την έκθεση «Ένα γλυκό ξημέρωμα», που επιμελήθηκε ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Κουκουλάς με τη συμμετοχή δεκαπέντε ελλήνων δημιουργών κόμικς στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα του Δήμου Αθηναίων στο Θησείο. Διάρκεια: μέχρι 30/10. Τρίτη έως Σάββατο: 10.00-20.00, Κυριακή: 10.00-14.00, Δευτέρα κλειστά. Είσοδος ελεύθερη.