Υπόθεση Αθήνα: Πολεοδομική υποβάθμιση

O Γιάννης Τσαρούχης είχε συμβουλέψει κάποτε τους πλούσιους «να δίνουν τα χρήματά τους όχι για να χτίσουν, αλλά για να γκρεμίσουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας». Ο Μάνος Χατζιδάκις σε ένα από τα συνηθισμένα ξεσπάσματα του δημόσιου λόγου του δεν είχε διστάσει να προκαλέσει «ας γκρεμίσουμε και την Ακρόπολη». Δύο μεγάλες προσωπικότητες του νέου ελληνικού πολιτισμού χρησιμοποίησαν καλλιτεχνική αδεία την υπερβολή προκειμένου να αναδείξουν την αθηναϊκή πολεοδομική αναρχία και την απουσία πολεοδομικής συνείδησης των κατοίκων της. Ζητήματα που η τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κρίση έχει εντείνει τόσο πολύ ώστε να μιλάμε για το ναδίρ της υποβάθμισης σε μια πόλη που πάντα είχε ανάλογες εκκρεμότητες, μόνο που τώρα βρίσκεται σε εκτροχιασμό.

Η ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Στην επίσημη παρουσίαση του «Re-Think Athens» που αποκαλύφθηκε το πλάνο ανασυγκρότησης του κέντρου με άξονα την Πανεπιστημίου, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση (που χρηματοδοτεί και διοργανώνει τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό) Αντώνης Παπαδημητρίου χαιρέτησε εύστοχα το κοινό σημειώνοντας ότι «η Αθήνα είναι μια αρχαία πόλη που χτίστηκε τα τελευταία 50 χρόνια». «Πάνω σε ερείπια» προσθέτει ο αρχιτέκτονας-καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Γιώργος Τζιρτζιλάκης, «εδώ δεν προϋπήρχε το σχήμα μιας π.χ. μεσαιωνικής πόλης για να πατήσουμε. Και οι κάτοικοί της ποτέ δεν τη θεώρησαν πόλη τους. Η σχέση τους με την Αθήνα ήταν μια σχέση νεύρωσης, γεμάτη έλξεις κι απωθήσεις. Ζούσαν αρνητικά για δεκαετίες ως “περαστικοί”, αγωνιώντας για την εκδρομή του σαββατοκύριακου, περιμένοντας την αργία που θα τους έφερνε πίσω στον τόπο καταγωγής. Μια μετάφραση αυτής της συμπεριφοράς υπήρξε και η ελληνική suburbia, οι μονοκατοικίες στα προάστια». Η αντίληψη αυτή άλλαξε τα τελευταία 10-15 χρόνια, τα free press πιθανότατα έπαιξαν το ρόλο τους κάνοντας την πόλη ξανά playground ανακάλυψης, αλλά σύμφωνα με τον κύριο Τζιρτζιλάκη δεν αποφύγαμε τελικά την «προαστιοποίηση του κέντρου» και την εικόνα της εγκατάλειψης που ενίσχυσε η οικονομική κρίση.

Ένα από τα σύγχρονα debates της αστικής πολεοδομίας είναι η αδυναμία σχεδιασμού σε μεγάλη κλίμακα, το ζήτημα του πολεοδομικού ελέγχου – συζήτηση φετίχ του μοντερνισμού. Κάτι βέβαια που η Αθήνα το αντιμετωπίζει πρακτικά ήδη από τη δεκαετία του ’60. Ο καθηγητής του ΕΜΠ και πρόσφατα παραιτηθείς από την προεδρία του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Γιάννης Πολύζος διαπιστώνει ότι «χρησιμοποιώντας επί δεκαετίες το “μαγικό φάρμακο” της αντιπαροχής δεν διαμορφώσαμε ποτέ κίνητρα και κοινωνική πολιτική για την κατοικία».

Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης εξετάζει αυτή την κλασική δαιμονοποίηση. «Η κουλτούρα της αντιπαροχής έχει τόσο επικριθεί, δίκαια. Ωστόσο, πρέπει να παραδεχθούμε ότι προκάλεσε τον εκδημοκρατισμό της κατοικίας δίνοντας δυνατότητα στέγης σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Έξω από τα κλισέ, η αθηναϊκή πολυκατοικία είναι πιο ανθρώπινη σε σχέση με τα παριζιάνικα Banlieux ή τα λονδρέζικα Newtowns ή ακόμα και το σκανδιναβικό μοντέλο. Έχει θετικά στοιχεία όπως η επικοινωνία μεταξύ των διαμερισμάτων, γιατί αναπαράγει στην αστική δόμηση το μοντέλο των νησιώτικων οικισμών. Ας μην είμαστε, λοιπόν, ισοπεδωτικοί. Κάποιες προσθήκες των τελευταίων δεκαετιών, όπως τα κτίρια-γραφεία τύπου Κηφισίας, είναι που σίγουρα σπάνε τον ιστό».

Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΚΛΗΡΑ ΝΟΥΜΕΡΑ

Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε ένας συνεπής στρατηγικός σχεδιασμός, υποστηριζόμενος από την κεντρική πολιτική σκηνή. Στην ουσία, όχι στα λόγια. «Η Αθήνα είναι ένα χταπόδι που απλώνεται και ξεχειλώνει κατά μήκος μεγάλων αξόνων βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά. Από τη δεκαετία του ’80 επί Μάνου-Τρίτση αναζητούσαμε το στρατηγικό σχέδιο για να αποφύγουμε τον “υδροκεφαλισμό”, όπως τον λέγαμε τότε. Το πρόβλημα είναι ότι διαχρονικά οι υποδομές, π.χ. οδικές αρτηρίες, προηγούνται των πολεοοδομικών επιλογών. Βέβαια δεν είναι εύκολα τα πράγματα αυτά. Όμως αλλού καταλήγουν κάπου έστω και μετά από έντονη δημόσια αντιπαράθεση, π.χ. στο Παρίσι κατατέθηκε ένα πλάνο το 2008 και τελικά ψηφίστηκε το 2011 μετά από πολλές μάχες εντός κοινοβουλίου» λέει ο κύριος Πολύζος.

Την ώρα που μιλάμε, με το κέντρο να απέχει δραματικά από τη μητροπολιτική ψευδαίσθηση που υποσχέθηκε το 2004, είναι «επιτακτική ανάγκη η ιδεολογική ανάκτηση της κεντρικότητας». Έτσι δηλώνει εμφατικά ο καθηγητής ΕΜΠ, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, επικεφαλής της ομάδας που προετοίμασε το «Re-Think Athens». Χρειάζεται ανασχεδιασμός/επαναπροσδιορισμός της αθηναϊκής ταυτότητας, που αποτελεί συνεκτικό δεσμό μεταξύ των κατοίκων της πόλης και selling point του τουρισμού. Μην ξεχνάμε τον τελευταίο. Παρά την κρίση και την «αγωνία» των δελτίων ειδήσεων, πέρυσι σημειώθηκε ρεκόρ προσέλευσης με 16,5 εκ. επισκέπτες, μόνο που στην Αθήνα τα νούμερα έπεσαν. Φθίνουσα πορεία, που αναμένεται να συνεχιστεί και φέτος. Κι αλλού όμως τα στατιστικά είναι αμείλικτα. Τη δεκαετία 2001-2011 η περιφέρεια Αττικής είναι μείον 5,7% πληθυσμιακά και ο Δήμος Αθηναίων μείον 18%. Δηλαδή 133.000 άνθρωποι μετακόμισαν μακριά από το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας μέσα σε δέκα χρόνια. Παράλληλα, πολλές υπηρεσίες και κτίρια με συμβολικό χαρακτήρα έφυγαν με τη σειρά τους μακριά. Το Εφετείου (Σωκράτους) και το Ειρηνοδικείο (Οµόνοια), το Υπουργείο Γεωργίας (πλατεία Βάθης), υπηρεσίες του ∆ηµαρχείου (Χαλκοκονδύλη), το ΙΚΑ (Πειραιώς), το Υπουργείο Παιδείας (οδό Μητροπόλεως), ο ΟΤΕ (Εξάρχεια). «Είχα προτείνει ισοζύγιο κεντρικών πολεοδομικών λειτουργιών, δηλαδή αν φεύγει ένα υπουργείο από το κέντρο να αντικαθίσταται από έναν οργανισμό ανάλογης βαρύτητας. Ας πούμε, αν δεν κατέβει συμβολικά το ΥΠΕΚΑ στο Μινιόν, ποιος θα κατέβει; Το κουφάρι του ΙΚΑ στην πλατεία Κουμουνδούρου ως πότε θα το έχουμε να κάθεται;» αναρωτιέται ο κύριος Πολύζος. Και συνεχίζει, αγγίζοντας το λευκό ελέφαντα της Αθήνας, τα άδεια ή εγκαταλειμμένα κτίρια (περίπου 1.500 σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Περιφέρειας Αθηνών, αν και μάλλον είναι περισσότερα). «Αυτή είναι η κόλαση των κληροδοτημάτων που συνήθως ανήκουν σε ασφαλιστικούς οργανισμούς. Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση για την αξιοποίησή τους και αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που να ευνοεί την εκμετάλλευσή τους από ιδιωτική πρωτοβουλία. Ακούω για περιπτώσεις στην Αμερική που μετά από κάποιο διάστημα απραξίας ο δήμος γίνεται ιδιοκτήτης επιβάλλοντας υποχρεώσεις στο μισθωτή. Στο Παρίσι, ας πούμε, υποχρεούνται σε αναβάθμιση των όψεων ανά δεκαετία. Εδώ στα δύο χαρακτηριστικά νεοκλασικά, Σταδίου κι Αμερικής, έχουμε κρεμάσει κουρτινάκια».

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ CAMP!

Για να δούμε ένα τέτοιο παράδειγμα πολυπόθητης (απ’ όλους;) ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι αδερφοί Γεωργακόπουλοι είναι γνωστοί στους εικαστικούς κύκλους της Αθήνας έχοντας δημιουργήσει χώρους όπως η Cheap Art ή το TAF. Στην πλατεία Κοτζιά εδώ και λίγους μήνες δείχνουν έναν άλλο δρόμο αναζωογόνησης μικρής κλίμακας, που μπορεί να λειτουργήσει σε συνδυασμό με τα μεγαλεπήβολα σχέδια για τα οποία θα μιλήσουμε παρακάτω. Ο λόγος στον Γιώργο Γεωργακόπουλο. «Το Camp! άνοιξε πριν λίγους μήνες σε ακίνητο της πλατείας Κοτζιά που ανήκει στο Ταμείο ασφαλισμένων υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας. Στο ισόγειο στεγάζονταν ένα παραδοσιακό καφενείο και το γνωστό μας Higg’s. Είμαστε φίλοι με τους ιδιοκτήτες του τελευταίου και είπαμε να συνεργαστούμε, εξετάζοντας τι θα μπορούσαμε να κάνουμε με το από πάνω ακίνητο, που ήταν άδειο για σχεδόν 30 χρόνια. Δεν ήταν σε κακή κατάσταση εξωτερικά, αλλά εσωτερικά οι υποδομές ήταν της δεκαετίας του ’50 και είχαν υποστεί τη φθορά της αχρησίας. Αρχικά εξακριβώσαμε πού ανήκει, συμπληρώσαμε τις απαραίτητες αιτήσεις και κάναμε τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, γνωρίζοντας ότι θα πάρει χρόνο λόγω των γνωστών αγκυλώσεων του δημοσίου. Συνολικά ξοδέψαμε περίπου μια διετία. Αλλά τα πράγματα επιταχύνθηκαν με την αλλαγή της διοίκησης του Ταμείου το περασμένο καλοκαίρι και φτάσαμε στη μίσθωση. Πετύχαμε μια καλή τιμή, αλλά αυτό είναι σχετικό γιατί την όποια χρηματική διαφορά σε τέτοιες περιπτώσεις την επιβαρύνεσαι στην ανακατασκευή. Στο κέντρο της Αθήνας είναι πολλά τα κτίρια που ανήκουν σε (ημι)δημόσιους οργανισμούς που είτε δεν γνωρίζουν τι να τα κάνουν είτε λιμνάζουν στην πολυπλοκότητα των μηχανισμών. Οι χώροι πάνω από τα ισόγεια είναι ό,τι ακριβώς χρειάζονται πολιτιστικοί οργανισμοί σαν κι εμάς. Μόνο έτσι θα λειτουργήσει η αστική εκδοχή του νόμου της αδράνειας, τέτοιες δράσεις θα φέρουν δηλαδή αντιδράσεις ανταπόκρισης. Έτσι θα επιστρέψουμε στο κέντρο, δεν θα το αδειάσουμε, θα το φωτίσουμε. Μετά από 15 χρόνια στα Εξάρχεια, που τα είχαμε δει όλα, δεν μας προβλημάτισε η πολυσυζητημένη παρακμή των γύρω δρόμων».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΕΣΩ "ΠΥΚΝΩΣΗΣ"

Άπαντες λοιπόν συμφωνούν στην πάση θυσία αποφυγή της περαιτέρω αστικής διάχυσης, η οποία άλλωστε απασχολεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κι εδώ ερχόμαστε σε σύγκρουση με έναν άλλο παρεξηγημένο όρο. Την πύκνωση, ειδικά όταν συνδυάζεται με σοφιστείες περί δημόσιων χώρων. Λανθασμένα έχουμε ταυτίσει το μοντέλο «πυκνωτηρίου» με την Κυψέλη, που όμως δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου, έστω άστοχου, πλάνου, αλλά αποτελεί ξεκάθαρα πολεοδομία χωρίς αρχή, μέση και τέλος. Στις αρχές του 21ου αιώνα η παγκόσμια τάση είναι να ψηλώσουν οι πόλεις. Τα ψηλότερα κτίρια είναι πιο οικολογικά, αφού εξοικονομούν χώρο, ενέργεια και δίκτυα, ευνοώντας παράλληλα τη συγκοινωνιολογία. «Το zoning που επιχειρήθηκε παγκοσμίως τις δεκαετίες του ’80-’90 με κατάτμηση της πόλης σε ξεχωριστές γειτονιές αμιγούς κατοικίας, εμπορικών κέντρων και διασκέδασης κατέρρευσε με την κρίση των προαστίων και προτιμήθηκε το πιο δύσκολο –στην εφαρμογή– μοντέλο των μεικτών χρήσεων» επισημαίνει ο Κυριακός Ρερρές, επιστημονικός διευθυντής μελετών του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων.

Όλοι επισημαίνουν την ανάγκη ελεύθερων δημόσιων χώρων. Μα ακριβώς αυτή η πύκνωση είναι που θα τους δημιουργήσει, συμπληρώνοντας το αστικό αφήγημα με μια πλατεία ή ένα πάρκο μικρού μεγέθους. Ο δημόσιος χώρος ορίζεται διαφορετικά, ανάλογα με το πώς χρησιμοποιείται. Καθένας μας τον χρησιμοποιεί διαφορετικά, πόσο μάλλον σε μια εποχή που η τεχνολογία κρατάει δυναμικές ομάδες του πληθυσμού μέσα στο σπίτι. Χρειαζόμαστε περισσότερους, καλύτερη αξιοποίησή τους, περισσότερο πράσινο, ενσωμάτωση της κουλτούρας ξοδέματος χρόνου σε αυτούς. Εδώ όμως παραμονεύει ο κίνδυνος μιας άνευ όρων παράδοσης. Χρειαζόμαστε αλήθεια ένα πάρκο-ζούγκλα σε όλη την έκταση του Ελληνικού; Θα το αξιοποιήσουμε όπως το, κατά καιρούς, παρατημένο πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» στα Λιόσια;

Στην Αθήνα είναι λίγο δύσκολο να εφαρμόσουμε την πύκνωση, ίσως γιατί είναι μια «μοριακή πόλη», όπως τη χαρακτηρίζει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Με τα ισόγεια να διαμορφώνουν αστική συνείδηση και συμπεριφορά και την τρέχουσα διάλυσή τους να χαλάει την κοινωνική συνοχή. «Λείπει η ομοιομορφία που συναντάμε σε ευρωπαϊκές πόλεις, ο ένας έχει κρεμ πόρτα και ο διπλανός ροζ – ο ένας έχει ασπρόμαυρη τέντα και ο διπλανός κίτρινη, ακόμα και τα διαμερίσματα εντός των πολυκατοικιών έχουν αξιοσημείωτες διαφορές». Χρήσιμη παρατήρηση. Την επόμενη φορά που θα κατακεραυνώσουμε, και με το δίκιο μας, κάποιο από τα πολλά αθηναϊκά αρχιτεκτονικά ευτράπελα που κάνουν σχεδόν ψυχεδελική την αθηναϊκή φυσιογνωμία, ας θυμηθούμε πόσο καταθλιπτικό βρίσκαμε το καρμπόν ορισμένων δρόμων στις βρετανικές πόλεις που ενδεχομένως σπουδάσαμε. Και τότε ας αποφασίσουμε τι θέλουμε. Αυτό που σίγουρα δεν θέλουμε είναι η ασύδοτη παρουσία αυτοσχέδιων διαφημιστικών πινακίδων σε κάθε πιθανό κι απίθανο χώρο (από μάντρες μέχρι ταράτσες κι από εξωτερικούς τοίχους κτιρίων μέχρι κορμούς δέντρων και γέφυρες) που συνιστούν τον ορισμό του αστικού βανδαλισμού, για τον οποίο τελευταία γίνεται πολύς λόγος με αφορμή το γκραφίτι.

ΤΟ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟ GENTRIFICATION

Η έννοια του «εξευγενισμού» έπαιξε πολύ, όσο νέες γειτονιές αναδύονταν με ορόσημο την ανάπτυξη του 2004, με εφημερίδες και περιοδικά να χτυπάμε πηχυαίους τίτλους για «αθηναϊκά Soho». «Από το τέλος των Ολυμπιακών και μετά ανέβηκαν οι τιμές, σχεδόν τριπλασιάστηκαν μέχρι το 2007. Είχε προηγηθεί ένα πάγωμα, αυξήθηκαν όμως οι αντικειμενικές αξίες κι εγένετο έκρηξη. Το 2007 ένα ρετιρέ στο Γκάζι πουλιόταν € 5.000 το μέτρο. Η πτώση ξεκινάει από το τέλος του 2009, μέχρι τότε δεν είχαμε αντιληφθεί την κρίση. Φτάσαμε 30 με 50% κάτω, ακόμα και στο Κολωνάκι π.χ. πούλησα πρόσφατα ένα ακίνητο στην Υψηλάντου € 500.000 από € 1,2 εκ. που έκανε πριν τρία χρόνια» μας δίνει εικόνα της αγοράς ο Δημήτρης Σταμούλης, διευθυντής του μεσιτικού γραφείο Infocasa.

Συμπληρώνει, «περιοχές όπως το Γκάζι και του Ψυρρή ή ο Κεραμεικός και ο Βοτανικός θεωρήθηκαν πρόσφορες για gentrification, λόγω της μετατροπής σε lofts πολλών βιοτεχνικών/επαγγελματικών χώρων. Οι περισσότεροι απ’ όσους αγόρασαν, κυρίως κατεβαίνοντας από τα βόρεια προάστια, την πάτησαν και τώρα η ζήτηση είναι μηδενική, αφού οι περιοχές έχουν υποβαθμιστεί. Τα συγκροτήματα lofts απευθύνθηκαν σε νέους (φοιτητές, καλλιτέχνες κ.ά.), αλλά πόσοι διέθεταν τότε το απαιτητικό βαλάντιο; Και πόσο λιγότεροι το διαθέτουν τώρα;». Λόγω του προηγούμενου πληθυσμού αυτών των περιοχών (Πομάκοι, τσιγγάνοι, μετανάστες κ.ά.) αλλά και των κοινωνικών συνθηκών που μεταβλήθηκαν με την ένταση προβλημάτων όπως τα ναρκωτικά και η εγκληματικότητα, γρήγορα φτιάχτηκαν και οι θεωρίες συνωμοσίας περί σκόπιμης υποβάθμισης. Σε κάθε περίπτωση το μέλλον θα δείξει, αν και ο κύριος Σταμούλης δεν επιβεβαιώνει συγκέντρωση ακινήτων σε συγκεκριμένα συμφέροντα/επιχειρηματίες.

Ο Κυριάκος Ρερρές, που έχει κάνει μία πολύ σοβαρή μελέτη για την γκετοποίηση στο ιστορικό κέντρο, αναλύει με αρκετή δόση ρεαλισμού: «Υπάρχουν πολλές απόψεις για το gentrification και πολλά διεθνή παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τόσο εκείνους που το υποστηρίζουν επειδή έσωσε κάποιες περιοχές και δημιούργησε πλούτο, όσο κι εκείνους που θεωρούν ότι εξυπηρετούνται εργολαβικά συμφέροντα και διώκονται οι φτωχοί. Πέτυχε στο Σόχο της Νέας Υόρκης, είναι συζητήσιμο τι έγινε στο Νότινγκ Χιλ του Λονδίνου, απέτυχε στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ. Το καλύτερο δικό μας παράδειγμα δεν είναι κάποιο πρόσφατο, είναι η Πλάκα. Τη διαφορά τη βλέπουμε σήμερα –μεγαλύτερη ασφάλεια, τουριστική κίνηση, καλύτερες συνθήκες–, παλιότερα δεν ήταν έτσι. Έφυγαν όλες οι οχλούσες δραστηριότητες και σίγουρα ήρθαν πλούσιοι, σε μια περιοχή που άλλωστε είχε σημαντική ιδιοκτησία το ελληνικό κράτος. Οπουδήποτε έχει γίνει επανάκτηση χώρου έφτασαν μεγάλα πορτοφόλια για να τον εκμεταλλευτούν. Αυτή ήταν η συνταγή της επιτυχίας. Π.χ. στη Γερμανία το κράτος προσπάθησε να κάνει “επανεφεύρεση περιοχών” με εργατικές κατοικίες, αλλά απέτυχε γιατί δεν άλλαξε ο πληθυσμός. Ο εξευγενισμός στις υπόλοιπες γειτονιές της Αθήνας προσαρμόστηκε στις ιδιαιτερότητές τους. Π.χ. στου Ψυρρή ποτέ δεν δόθηκε αντιπαροχή. Όταν δόθηκε, όμως, μεγάλος συντελεστής δόμησης, φτιάχτηκαν κάτι όρθια μακαρόνια που δολοφόνησαν την αισθητική και μπέρδεψαν εντελώς τη φυσιογνωμία. Για να πετύχει το gentrification δεν φτάνει να αρέσει μόνο στους ειδικούς, πρέπει να αρέσει σε πολλούς. Για να δημιουργηθεί πλούτος, να προκύψουν υπεραξίες. Δεν πιστεύω ότι στην Ελλάδα υπάρχουν τόσο οργανωμένα συμφέροντα που σχεδίασαν την υποβάθμιση. Αν ανατρέξει κανείς στη θεωρία της γκετοποίησης ιστορικά, συνέβη σε μέρη που υπήρχε φθηνή κατοικία την οποία είχαν εγκαταλείψει ντόπιοι και τα οποία ήταν κοντά στο εμπορικό κέντρο προκειμένου να μπορούν να εργαστούν ή ακόμα και να κλέψουν οι φτωχοί/μετανάστες/παράνομοι. Στις ευρωπαϊκές πόλεις τους μετακίνησαν προς τα έξω σε παλιότερες εποχές, που δεν υπήρχαν οι σημερινές δημοκρατικές ευαισθησίες, π.χ. στην Ιταλία ο Μουσολίνι άδειασε τα κέντρα από τσιγγάνους, επαίτες κτλ. τους οποίους έστειλε σε εργατικές πολυκατοικίες έξω από το δακτύλιο. Στο Λονδίνο στα 80s έδιωξαν την αντίστοιχη “Βαρβάκειο” από το Covent Garden δίνοντάς του το σημερινό μποέμ ύφος».

ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΠΑΝΑΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Μία από τις φράσεις που ακούστηκαν αρκετές φορές στην πρόσφατη παρουσίαση του «Re-Think Athens» (και που μερικώς συγκρούεται με το ρεαλισμό του κυρίου Ρερρέ) ανέφερε ότι «δεν πάμε να σχεδιάσουμε ένα αρχιτεκτονικό βουλεβάρτο που θα απευθύνεται σε λίγους». Ο Γιάννης Πολύζος είναι σαφής σε αυτό. «Χρειαζόμαστε τον πληθυσμό που θα υποστηρίξει τις μεικτές χρήσεις. Χρειαζόμαστε κίνητρα επανακατοίκισης. Κάποια μπήκαν στις προτάσεις για Μεταξουργείο και Γεράνι, όπου προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε γεωγραφικές ενότητες. Το Υπουργείο Οικονομικών, όμως, φοβήθηκε την απώλεια εσόδων. Κίνητρα όπως φοροαπαλλαγές, χαμηλότερα δάνεια για αποκατάσταση διαμερισμάτων σε περιοχές όπως π.χ. η πλατεία Βάθης ή πρωτοβουλίες από δήμους που απαλλάσσουν επαγγελματίες από δημοτικά τέλη ή τέλη κατάληψης πεζοδρομίων από σκαλωσιές. Όλα μαζί φτιάχνουν ένα πλαίσιο. Στο Παρίσι, ας πούμε, δεν υπάρχει πρόγραμμα ανάπλασης που να μη συμπεριλαμβάνει σε ποσοστό 30% κοινωνική κατοικία. Εκεί έμαθε ο Παριζιάνος να συνυπάρχει με τον Αλγερινό στο διπλανό διαμέρισμα».

Η Ντόρα Γαλάνη, πρόεδρος της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, πέραν του θεσμικού της ρόλου είναι ατομικό παράδειγμα επιστροφής στο κέντρο, καθώς μετακόμισε στα Εξάρχεια από το Παλιό Φάληρο. «Υπάρχουν προβλήματα, αλλά υπάρχει και η ζωντάνια – αμεσότητα που δεν συναντάς σε άλλες περιοχές. Πρέπει να κάνουμε τους ανθρώπους να το πιστέψουν αυτό, χωρίς φυσικά να περιμένουμε οικογένειες με τρία παιδιά και δύο σκύλους να εγκαταλείψουν τα προάστια». Βάζει στο τραπέζι και το ρόλο που έπαιξαν οι ενέργειες του ΕΑΧΑ όχι μόνο στην εκπλήρωση των τουριστικών προσδοκιών, αλλά και στην καλλιέργεια μιας νέας σχέσης των Αθηναίων με τη βιτρίνα της πόλης τους. «Ο μεγάλος περίπατος της Δ. Αρεοπαγίτου, η κορεάτικη αγορά, η Αδριανού κτλ. παρά τα προβλήματα συντήρησης και καθαριότητας κάνουν την πόλη ομορφότερη, ακριβώς γιατί ωθούν τους πολίτες στο να την αγαπήσουν περισσότερο. Κρατούν τη μνήμη ενεργή. Υπό αυτή την έννοια και χωρίς να θέλω να ευλογήσω τα γένια μας, πιστεύω ότι η ενοποίηση ως μέσο ανάπλασης πέτυχε και πρέπει να συνεχιστεί».

Στο σημείο τομής της κουβέντας περί κινήτρων επανακατοίκισης με την παρούσα κατάσταση των άδειων/εγκαταλειμμένων διατηρητέων, η αντιδήμαρχος τεχνικών υπηρεσιών Σουλτάνα Σπυροπούλου επισημαίνει την κατάργηση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας που θα μπορούσε να δώσει λύσεις, όπως έγινε με το Ολυμπιακό Χωριό του 2004. «Εμείς κάνουμε μια προσπάθεια με το ξενοδοχείο “Mirage” στην Ομόνοια που ανήκει στο Μετοχικό Ταμείο Αεροπορίας, το οποίο θα αξιοποιήσουμε ως φοιτητική κατοικία (όχι με τη λογική της φοιτητικής εστίας) από τη νέα πανεπιστημιακή χρονιά. Το ίδιο κάνουμε και με τις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου “Μπάγκειον” – δύο κτίρια στην Ομόνοια, ένα στην Αρμοδίου κι ένα στην Αθηνάς, συνολικής έκτασης 10.000 τ.μ. Θα φτιάξουμε Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας, το επιτάσσουν άλλωστε οι κοινωνικές συνθήκες, και θα στεγάσουμε εκπαιδευτικές λειτουργίες και διοικητικές υπηρεσίες».

ΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ - ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΑΘΗΝΑ

«Να τολμήσουμε το ακατόρθωτο» υποστηρίζει ο κύριος Τουρνικιώτης μιλώντας γεμάτος ενθουσιασμό για το πρότζεκτ της Πανεπιστημίου. Ξεκαθαρίζοντας ότι δεν πρόκειται για μια απλή πεζοδρόμηση, αλλά για τη μετατροπή της σε γραμμική πλατεία που αποδίδεται πρωτίστως στον πεζό, τον ποδηλάτη και το χρήστη του τραμ. Παράλληλα ενώνει τη λεωφόρο Αμαλίας (μέσω της πλατείας Ομονοίας) με την Πατησίων με μια σειρά πολεοδομικών και συγκοινωνιολογικών ρυθμίσεων (π.χ. πεζοδρόμηση Πατησίων προς Γ΄ Σεπτεμβρίου και αντιστροφή κυκλοφορίας στην Αγίου Κωνσταντίνου). Στόχοι της, η ανάδειξη της Τριλογίας στο Πανεπιστήμιο, η επαναδραστηριοποίηση της Ομόνοιας και η κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση. Πάνω απ’ όλα η επιστροφή του πολίτη στο κέντρο, αφού όλοι οι δρόμοι θα οδηγούν κυριολεκτικά σε αυτό. «Η κρίση προσφέρει συνθήκες περιβαλλοντικής αναγέννησης, πρέπει να την αντιμετωπίσουμε τώρα, όχι όταν θα έχει τελειώσει, τότε θα είναι αργά» προειδοποιεί ο κύριος Τουρνικιώτης.

Η ανασυγκρότηση του κέντρου είναι ο ένας από τους τρεις άξονες που έχει θέσει το ΥΠΕΚΑ και επαναλαμβάνει συνεχώς ο υπουργός Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Ο δεύτερος είναι η ανακατασκευή του θαλάσσιου μετώπου στο φαληρικό δέλτα («θα πετύχει, είμαστε στην τελική ευθεία» διαβεβαιώνει ο κύριος Πολύζος) και βέβαια το ταλαιπωρημένο Ελληνικό. Ο Ισπανός αρχιτέκτονας Ασεμπίγιο και η περίφημη πρότασή του δεν είναι πια στο κάδρο, αλλά η λογική “A City In A City” εξακολουθεί να παραμένει κι έρχεται σε πλήρη αντίφαση με την ανάκτηση της κεντρικότητας, που είναι ο πανθομολογούμενος στόχος. Τα 2,5 εκατομμύρια τετραγωνικά της έκτασής του συνιστούν έναν υπερπόλο. Βεβαίως, όπως επισημαίνει και ο πρώην προέδρος του Ρυθμιστικού, «όλες αυτές οι μεγαλόστομες διακηρύξεις είναι και λίγο επικοινωνιακά τεχνάσματα, ας πούμε στο Ελληνικό γίνεται λόγος για 600.000 τ.μ. εμπορικών χρήσεων –σχεδόν 10 Mall δηλαδή– κάτι που είναι αστείο». Στις 17/4 πάντως ολοκληρώθηκε η διαδικασία υποβολής εκδήλωσης ενδιαφέροντος για αξιοποίηση της έκτασης του παλαιού αεροδρομίου. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ypeka.gr κατατέθησαν «εννέα εντυπωσιακές συμμετοχές από επτά διαφορετικές χώρες εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (…) Αυτή είναι η πρώτη μεγάλη μηδενικής βάσης επένδυση (greenfield investment) στην Ελλάδα. Θα προσελκύσει δισεκατομμύρια επενδυτικών κεφαλαίων και θα δημιουργήσει αμέσως χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Η ανάπλαση του παλαιού αεροδρομίου του Ελληνικού μπαίνει στην τελική ευθεία της υλοποίησής της».

Πριν λίγες μέρες, επίσης, προτάθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος παρέμβαση στο κέντρο της Αθήνας, που θα εκτείνεται από το Μεταξουργείο, την πλατεία Ομονοίας και το Γεράνι μέχρι τα Άνω Πατήσια και θα περιλαμβάνει και τις γειτονίες των Εξαρχείων και της Κυψέλης, στο πλαίσιο του Σχεδίου Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ). Το ΣΟΑΠ προβλέπει κίνητρα για την επιστροφή του εμπορίου στο κέντρο, ενδεχομένως απαλλαγή από δημοτικά τέλη, ενθάρρυνση δημιουργίας street malls, δρόμων δηλαδή ανοιχτού εμπορίου με συγκεκριμένη ταυτότητα, δικτυωμένο εμπόριο και διοργάνωση εβδομάδων εμπορικής προβολής, ώστε οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις του κέντρου να μπορέσουν να ανταγωνιστούν τα μεγάλα εμπορικά κέντρα. Mέσω των ΣΟΑΠ θα γίνουν και μεγάλες δημόσιες παρεμβάσεις σε πλατείες και ελεύθερους χώρους, ενώ ήδη έχουν δρομολογηθεί αναπλάσεις σε πλατεία Θεάτρου, Πατήσια, Άγιο Παντελεήμονα.

Μιλώντας για την πλατεία Θεάτρου, η κυρία Γαλάνη μάς ενημερώνει ότι βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο. «Έχουμε αντλήσει χρήματα από την περιφέρεια και το σχέδιο ανάπλασης έχει υποβληθεί στις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου. Επίσης, τελείωσε η μελέτη της επέκτασης του μεγάλου περιπάτου από τη Δ. Αρεοπαγίτου μέχρι τη Βασ. Όλγας και προχωράνε μια σειρά από παρεμβάσεις με σημείο αναφοράς την Ακαδημία Πλάτωνος, όπως μια υπέροχη αρχαία πολεοδομική διαδρομή από τον Κεραμεικό στην Ακαδημία με ειδική σήμανση ιστορικών πληροφοριών».

Παράλληλα, η κυρία Σπυροπούλου μάς ενημερώνει ότι από την πλευρά του δήμου έχει βρεθεί χώρος –μη ανακοινώσιμος ακόμα– για να στεγάσει υπαιθρίως τις εμπορικές δραστηριότητες της πρώην Κορεάτικης Αγοράς και να ελέγξει κάπως το παραεμπόριο. Επίσης, σημειώνει το σίριαλ της «διπλής ανάπλασης» σε Βοτανικό και Λεωφόρο Αλεξάνδρας, τονίζοντας ότι ο δήμος τα έχει βρει με τον ερασιτέχνη Παναθηναϊκό για την κατασκευή πάρκου και υπογείου πάρκινγκ στο γήπεδο «Απόστολος Νικολαϊδης». Όμως, όπως διαπιστώνει κανείς και από την τρέχουσα αθλητική επικαιρότητα, το πρότζεκτ έχει κολλήσει στον Βοτανικό και τις επιπλοκές που έχει φέρει στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της ΠΑΕ Παναθηναϊκός.

ΠΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ;

Το σύνθημα «πόλη χωρίς αυτοκίνητα» κατά καιρούς μπαίνει σε διάφορες ατζέντες, αλλά συνήθως το θυμόμαστε (και αν) μόνο φολκλορικά στις 22/9, που είναι η Παγκόσμια Ημέρα Χωρίς Αυτοκίνητο. Όπως σημειώνει ο συγκοινωνιολόγος-αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ Ματθαίος Καρλαύτης, «στην Αθήνα, τουλάχιστον, των τριών τελευταίων δεκαετιών ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός δεν συμβαδίζουν χρονολογικά με το συγκοινωνιακό». Αυτή είναι μία ακόμα πτυχή του ανεκτέλεστου ρυθμιστικού σχεδίου, της έλλειψης στρατηγικής απόφασης που επισημαίνεται φυσικά και σε αυτό το επίπεδο. «Η Αθήνα είναι δύσκολη και δεν προσφέρει ικανοποιητικές συγκοινωνιακές λύσεις. Τα ΜΜΜ θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερη κάλυψη των περιοχών της πόλης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ελλιπές Μετρό, κι επίσης να συμπληρώνονται επαρκέστερα μεταξύ τους, όπως βλέπουμε να γίνεται στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Και, φυσικά, αντιμετωπίζουμε το απίθανο πρόβλημα της ασύδοτης παράνομης στάθμευσης που επιδεινώνει την κατάσταση». Όμως, πρότζεκτ όπως αυτό της Πανεπιστημίου προϋποθέτουν καλύτερη λειτουργία, μεγαλύτερη χρήση και κυρίως ένταξη στην ατομική κουλτούρα του καθενός της χρήσης των Μέσων. Χώρια την εναλλακτική κίνηση με μέσα όπως το ποδήλατο. Είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Ο κύριος Καρλαύτης απαντά: «Όντως είναι δύσκολο και θα πάρει χρόνο να αλλάξουμε συνήθειες. Από την άλλη, όμως, πρέπει να αρχίσει να γίνεται κάτι. Είμαι υπέρ τέτοιων κινήσεων, αρκεί να μην παρουσιάζονται ως εκθέσεις ιδεών, αλλά να υποστηρίζονται ρεαλιστικά κι επιστημονικά. Σε αυτή τη βάση έχω αρκετά ερωτήματα για τις συγκοινωνιακές ρυθμίσεις που προϋποθέτει το “Re-Think”. Όμως πρέπει να προχωρήσει». Μια ριζοσπαστική ιδέα που κατά καιρούς τίθεται για να περιορίσει τη ροή των αυτοκινήτων εντός του κέντρου είναι τα διόδια. Θα μπορούσε να λειτουργήσει κάτι τέτοιο στην Αθήνα; «Δεν είμαι κατ’ ανάγκη αρνητικός. Όμως η επιβολή διοδίων εντός αστικού ιστού είναι το τελευταίο συγκοινωνιακό μέτρο που πρέπει να λαμβάνεται. Υπάρχουν δύο επίπεδα πριν: η βελτίωση της λειτουργία και του δικτύου των ΜΜΜ, και περιφερειακές ρυθμίσεις όπως διαπλατύνσεις μεγάλων λεωφόρων και ρύθμιση της ταχύτητας κυκλοφορίας σε αυτές, π.χ. Συγγρού. Συμπερασματικά, τα διόδια είναι ύστατη λύση και δεν την προτείνω».

TO ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

Οι εξαγγελίες λειτουργούν και λίγο ως placebo. Δεν είναι κακό. Είναι απαραίτητο το όραμα αισιοδοξίας ώστε να μην παραδοθούν όλες οι δυνάμεις στη σαρωτική εγκατάλειψη. Κανένας όμως δεν δεσμεύεται για την πραγματοποίησή τους. «Η διαφορά μακέτας και τελικής πραγματικότητας στην Ελλάδα είναι ψυχαναλυτικής φύσεως και φυσικά έχει να κάνει με την αδυναμία υλοποίησης από τους δημόσιους φορείς, αλλά και την υπερβάλλουσα εξιδανίκευση των συνθηκών. Αλλά αυτό είναι γενικότερο σύνδρομο της χώρας» λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Στις πρόσφατες παρουσιάσεις παρατηρήθηκε ένας δισταγμός δέσμευσης, το παρελθόν είναι γεμάτο σχέδια και υποσχέσεις αλλά στερείται διακομματικής πολιτικής βούλησης και συναίνεσης. Η πολεοδομία, όμως, είναι πρωτίστως πολιτική πράξη. Το επισημαίνει ο κύριος Πολύζος συζητώντας τους λόγους που τον ώθησαν σε παραίτηση. «Το κέντρο φοβίζει. Δεν είναι εύκολο θέμα για επικοινωνιακή πολιτική. Θέλει συστηματικό κέντημα, δεν φτάνει μια τετραετία κυβερνητικής ή δημοτικής θητείας και συνήθως το πολιτικό κόστος επικρατεί του οράματος. Δουλέψαμε εθελοντικά δύο χρόνια, κάναμε όση υπομονή μπορούσαμε για να κατατεθεί το ρυθμιστικό, αλλά υπάρχει κωλυσιεργία. Αν τα δύο κόμματα δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα στρατηγικό σχέδιο και να ολοκληρώσουν τουλάχιστον τη δημόσια διαβούλευση, τι να πω εγώ; Καταλαβαίνω ότι η διάχυση ενοχλεί πολύ κόσμο, π.χ. τη θέλουν οι μηχανικοί και όσοι επενδύουν στις υποδομές. Στην ανατολική Αττική, ας πούμε, οι κάτοικοι θέλουν σχολεία, πώς θα γίνουν όμως οι απαλλοτριώσεις; Χρειάζονται πολλά χρήματα, ενώ ταυτόχρονα συζητάμε περί μέριμνας ανάκτησης κεντρικότητας. Μπορείτε να λύσετε εσείς αυτόν το φαύλο κύκλο; Στην υπόθεση της αστικής διάχυσης φαίνεται ότι οι παραγωγικές τάξεις δεν είναι έτοιμες για τις μεταρρυθμίσεις. Ως παράδειγμα αναφέρω τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Υπάρχουν δύο καθεστώτα: αυτοί που μπορούν να χτίσουν από 4 στρέμματα και πάνω και οι παρεκκλίσεις που δίνουν δυνατότητα οικοδόμησης στα 750 τ.μ. Η κατάργηση των παρεκκλίσεων δύσκολα θα περνούσε από τους βουλευτές υπολοίπου Αττικής όλων των παρατάξεων. Συμπερασματικά, η απουσία σχεδιασμού ευνοεί όσους αποκομίζουν τρομερές υπεραξίες, όταν δεν τηρούνται οι κανόνες του παιχνιδιού (βλ. κρουαζιέρες στην Αττική, μεγάλες εμπορικές επιφάνειες). Όταν υπάρχουν τόσο πολλές ρωγμές στο πλαίσιο δεν είναι εύκολο να το κατασκευάσουμε για να προχωρήσουμε».

Στην ιδιότυπη προεκλογική περίοδο που διανύουμε το κέντρο γίνεται βασικός άξονας προσωπικών πολιτικών. Το μεταναστευτικό επανήλθε στο προσκήνιο, όμως οι επικοινωνιακές «επιχειρήσεις σκούπα» δεν θα λύσουν μακροπρόθεσμα το πρόβλημα. Άπαντες οι συνομιλητές μου συμφώνησαν σε αυτό. Ο κύριος Πολύζος μάλιστα ορίζει και τα τρία απαραίτητα επίπεδα συνεργασίας, «κεντρική πολιτική σκηνή με μικρά περιθώρια παρέμβασης, η περιφέρεια για τα οικονομικά, π.χ. διαχείριση και διάχυση των κονδυλίων ΕΣΠΑ, και οι δήμοι για εφαρμογή».

Στην ετήσια έκθεσή του ο Συνήγορος του Πολίτη κύρωσε θεσμικά ένα από τα κλισέ της εποχής, την ανάγκη για νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο. Σε μια μπερδεμένη καθημερινότητα που κοινωνικές έρευνες ομολογούν σοκαριστικά ότι αρκετοί συμπολίτες μας, κυρίως επαγγελματίες του κέντρου, είναι διατεθειμένοι να «θυσιάσουν ατομικές ελευθερίες προκειμένου να αισθανθούν μεγαλύτερη ασφάλεια», είναι απαραίτητο να συμφωνήσουμε πού θέλουμε να πάμε ακριβώς για να αποτρέψουμε δημοκρατικές εκπτώσεις. Οι μεγάλες πολεοδομικές αλλαγές δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς την αλλαγή της κοινωνικής γεωγραφίας. Όταν όλοι εμφανίζουμε πλεόνασμα κοινωνικής ευαισθησίας αρκεί ο ΟΚΑΝΑ ή ο μετανάστης να μη βρίσκονται δίπλα μας, καταλήγουμε να βολευόμαστε μετακινώντας τα προβλήματα σε γκρίζες ζώνες. Όμως πια αυτή η κοντόφθαλμη λογική, προϊούσης της κρίσης, μας εκδικήθηκε. «Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψουμε το μέλλον από το να το σχεδιάσουμε» έδωσε το έναυσμα κλείνοντας την ομιλία του στην παρουσίαση του “Re-Think” ο καθηγητής Τουρνικιώτης. Αρκεί να προσκληθούν όλοι στο τραπέζι και κάποιοι να μην πάνε με φακέλους γεμάτους (μόνο με) βέτο…

ΤΙ ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ; Παραδείγματα αστικών αναπλάσεων

● Στη Βαρκελώνη οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1992 διπλασίασαν τους επισκέπτες της πόλης μέχρι το 2000 (3,5 εκ.), έφεραν την πόλη στην 3η θέση των πιο δημοφιλών τουριστικών προορισμών στην Ευρώπη (από 16η πριν την Ολυμπιάδα). Κι όλα αυτά με το 95% των έργων να έχει ανατεθεί σε ισπανικές επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δημόσια διαβούλευσης, το δημοψήφισμα για την τύχη της λεωφόρου Diagonal το 2010.

● Η εκτίναξης αναλογίας τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο από 0,5 σε 5,2 στη βραζιλιλάνικη πόλη Κοριτίμπα μέσα σε είκοσι χρόνια. Με συνολικό, όχι αποσπασματικό, σχεδιασμό 150 χλμ. ποδηλατόδρομων, πεζοδρομήσεις, μεταφορά συντελεστή σε όσους ανακαίνισαν ιστορικα κτίρια και μετακίνηση της βιομηχανικής ζώνης 12 χλμ. μακριά από το κέντρο.

● Η αναζωογόνηση μια υποβαθμισμένης περιοχής του Οπόρτο μέσω της κατασκευής του νέου ποδοσφαιρικού σταδίου «Ντραγκάο» εν όψει του EURO 2004, που δημιούργησε νέους οδικούς άξονες κι απελευθέρωσε δημόσιους χώρους.

● Η μετατροπή του παροπλισμένου εργοστασιακού συγκροτήματος Βανόβκα σε εμπορικό κι εκπαιδευτικό χώρο στο Μπρνο της Τσεχίας. Τα εγκαταλειμμένα Brownfields στέγασαν malls, πολύ μακριά από το αμερικάνικο πρότυπο, φιλοξενώντας π.χ. μουσείο ζωγραφικής.

● Ο υπέργειος σιδηρόδρομος του Σίδνεϊ (monorail), που μεταφέρει 5.000 επιβάτες την ώρα. Σε γαλάζιο χρώμα, ίδιο με αυτό του ουρανού.

● Τα διόδια εντός πόλης στη Στοκχόλμη, χωρίς να είναι αναγκασμένοι οι οδηγοί να σταματάνε, με «χρέωση ανάλογα με την ώρα αιχμής».

Πηγή: «Έξυπνες Πόλεις». Αλέξανδρος Μπρεγιάννης, εκδόσεις Ιβίσκος, 2012

ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΑΚΙΝΗΤΑ. Τι έγινε, τι δεν έγινε, ποια (προβλέπεται να) είναι η επόμενη μέρα τους;

Ολυμπιακός Πόλος Φαλήρου. Στο συνολικό σχεδιασμό ανάπλασης του Φαληρικού μετώπου προβλέπεται η κατασκευή στο χώρο του παλαιού Ιπποδρόμου του «Κέντρου Πολιτισμού - Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος», που περιλαμβάνει πάρκο έκτασης 170.000 τ.μ., τη δημιουργία νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης, καθώς και την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η κατασκευή του Κέντρου προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2015.

Ολυμπιακό Κέντρο Γουδή. Το Ολυμπιακό Ακίνητο Αντιπτέρισης (Badminton) αξιοποιήθηκε μέσω μακρόχρονης ιδιωτικής εκμετάλλευσης, με τη διενέργεια διεθνή διαγωνισμού μακρόχρονης αξιοποίησης.

Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά. Σήμερα χρησιμοποιείται για προπόνηση και διεξαγωγή αγώνων από τις Ελληνικές Ομοσπονδίες Κωπηλασίας, Κανό Καγιάκ και Ποδηλασίας, ενώ από το καλοκαίρι του 2010 άνοιξε τις πόρτες του στο ευρύ κοινό.

Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο Μαρκοπούλου. Φιλοξενεί φορείς όπως η Ελληνική Ιππική Ομοσπονδία, ο Οργανισμός Διεξαγωγής Ιπποδρομιών Ελλάδος Α.Ε. (ΟΔΙΕ), η Φίλιππος Ένωση, η Κτηματολόγιο Α.Ε., το Κέντρο Εκπαίδευσης στην Ιππασία (ΚΕΙΠΠ) και άλλοι.

Ολυμπιακό Σκοπευτήριο Μαρκόπουλου. Η εγκατάσταση έχει παραχωρηθεί στην Ελληνική Αστυνομία.

Ολυμπιακό Κέντρο Άνω Λιοσίων. Φιλοξενεί ομοσπονδίες μαχητικών αθλημάτων.

Ολυμπιακό Κέντρο Γαλατσίου. Έχει παραχωρηθεί στην «Park Avenue S.A.» για να μετατραπεί σε εμπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο πολλαπλών χρήσεων.

Ολυμπιακό Κέντρο Ιστιοπλοΐας Άγιου Κοσμά. Παραχωρήθηκε στη ΣΕΙΡΙΟΣ ΑΕΒΕ. Το επιχειρηματικό σχέδιό της περιλαμβάνει εμπορική ανάπτυξη, λιμενικά έργα και διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου, προκειμένου να λειτουργήσει μαρίνα.

Διεθνές Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης. Τμήμα του Διεθνούς Ραδιοτηλεοπτικού Κέντρου ανατέθηκε για 40 έτη στη Lamda Development κι έχει μετατραπεί σε εμπορικό κέντρο ειδών πολυτελείας (Golden Hall λειτουργεί από τον Nοέμβριο του 2008)

Κέντρο Γραπτού Τύπου (Κηφισίας). Από τον Αύγουστο του 2009, παραχωρήθηκε στο Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης το σύνολο της εγκατάστασης για χρήση γραφείων και υπηρεσιών διοίκησης για 40 έτη.

Ολυμπιακό Κέντρο Νίκαιας. Έχει παραχωρηθεί για 40 έτη στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, το οποίο δεν έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένες μετατροπές μέχρι σήμερα.

Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις Ελληνικού Σήμερα, η διοίκηση, η διαχείριση και η αξιοποίηση της έκτασης και των εγκαταστάσεων του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού έχουν περιέλθει στην ανώνυμη εταιρεία ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε. Πολιτιστικές (μουσικά φεστιβάλ) και συνεδριακές εκδηλώσεις διοργανώνονται σποραδικά.

Πηγή: etasa.gr