Υπόθεση Αθήνα: Η Αθήνα του Δημήτρη Αρβανίτη

Ο Δημήτρης Αρβανίτης, γνωστός γραφίστας, σινεφίλ, άνθρωπος της τζαζ και άνθρωπος της πόλης που την έχει ζήσει και έχει δουλέψει για την επικοινωνία της, δίνει τη δική του καθαρή –σαν το design του– άποψη για την Αθήνα, την εικόνα και τα προβλήματά της.

Το κέντρο της πόλης

Κατέβηκα από το λεωφορείο στην οδό Ρήγα Φεραίου, στο πλάι της Πρυτανείας του Πανεπιστημίου. Εκεί, στη μικρή σκάλα που οδηγεί στην είσοδο του Πανεπιστημίου, είδα το εξής θέαμα, μία η ώρα το μεσημέρι: δύο πεταμένες κουβέρτες κάτω και μία τύπισσα με σκουφί η οποία είχε κατεβάσει τα βρακιά της και κατουρούσε εκεί, μπροστά στη σκάλα. Ασυναίσθητα σκέφτηκα ότι αυτή είναι μία παραπεταμένη γυναίκα αλλά ταυτόχρονα ότι είναι και παράνομη. Δεν έχει πλήρη συνείδηση του τι κάνει όμως, είναι σε απόγνωση. Αυτό είναι που εμείς μπερδεύουμε σε αυτή την πόλη. Και αυτό είναι το τραγικό πια.

Τα είδαμε όλα ως μία αισθητική πρόταση. Θυμάμαι τα πρώτα χρόνια, όταν είχαν αρχίσει να έρχονται τα πρώτα μαυράκια στην Ομόνοια και είχε αρχίσει να παίρνει ένα χρώμα η κατάσταση, διάφορα που λέγανε τότε, «η πολυ-πολιτισμική Αθήνα» και κάτι τέτοια. Σήμερα, τους βλέπουμε και λέμε ότι βρoμάνε. Πολυ-πολιτισμός όμως σημαίνει ότι αφήνεις να αναπτυχθούν κοινότητες οι οποίες έχουν το χαρακτήρα τους και ζουν ανθρώπινα. Όχι να τους έχουμε παραπεταμένους να ζουν σαν κάστες – οι «πουτάνες από την Αφρική», οι «κλέφτες από τη Ρουμανία» κ.λπ.

Στις πόλεις της Ευρώπης, οι γειτονιές που δεν ανήκουν στο «ιστορικό κέντρο» έχουν τα δικά τους cafés, με το δικό τους χαρακτήρα, μπορούν να υποδεχτούν και νέους ανθρώπους. Εδώ, στη δική μου γειτονιά (Πολύγωνο) που δεν είναι και μακριά από το κέντρο, υπάρχουν μόνο μία χαρτοπαικτική λέσχη κι ένα καφενείο με παππούδες, δεν μπορείς να πας πουθενά. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να πας στο κέντρο, αλλά κι εκεί τι να κάνεις; Δεν επιτρέπεται στην Πανεπιστημίου στις 10 η ώρα το βράδυ να υπάρχουν κλειστά περίπτερα. Αυτή η πόλη γιγαντώθηκε χωρίς καμία υποδομή. Κι έτσι κλειστήκαμε μέσα. Αυτό το cocooning που παλιά το βλέπαμε ως lifestyle και γελούσαμε, αποδείχθηκε ξαφνικά ότι ήταν μία πλήρης κοινωνική απομόνωση. Νομίζω ότι η Αθήνα δεν θέλει κατοίκους, θέλει εραστές. Και πριν από αυτό, θέλει ειλικρίνεια..

Το αστικό πλαίσιο

Στην Αθήνα δεν υπάρχει αρχιτεκτονική. Υπάρχει χτίσιμο. Είναι μία ανάγκη η οποία βγαίνει μέσα από τις κοινωνικές καταπιέσεις και τους φόβους του ανθρώπου, να φτιάξει ακίνητα. Πιστεύω ότι όλη αυτή η ανάπτυξη που συνέβαινε παλιά, δεν ήταν επειδή όλοι οι Έλληνες ήταν άστεγοι και έπρεπε να φτιάξουν ένα σπίτι. Έφτιαχναν το δεύτερο και το τρίτο και το τέταρτο. Πηγαίνοντας για Ραφήνα, στις αρχές του ’90, στη στροφή εκεί που είναι του Κοσκωτά, βλέπαμε μόνο ένα σπίτι και κοροϊδεύαμε, λέγαμε, κοίταξε τι ήρθε κι έκανε αυτός εδώ πέρα, πάνω στο δρόμο. Εάν περάσεις σήμερα, είναι οικισμός. Αν απορρέει μία αισθητική λοιπόν από αυτό, στηρίζεται στο μη-κάρφωμα. Εάν δεν τους καρφώσει ο γείτονας, δεν τους ενοχλεί κανείς. Και δεν νομίζω ότι το έχει ο Έλληνας στο αίμα του να είναι ρουφιάνος. Τόσο πολύ τουλάχιστον.

Η αλλαγή

Βλέπω με μεγάλη συμπάθεια και τους Ατενίστας, και τα παιδιά αυτά με τις πένσες που πάνε και κόβουνε τις περιφράξεις, και τους ποδηλάτες, και όλες αυτές τις κοινωνικές ομάδες που βγαίνουν έξω, που προτείνουν άλλα πράγματα. Νομίζω όμως ότι είμαστε τελικά, για να περιμένουμε την κουβέντα και την απόφαση του Μεγάλου Πατέρα. Της Κεντρικής Διοίκησης. Αν δεν θέλει η Κεντρική Διοίκηση να το κάνει, δεν θα το κάνει. Παράδειγμα, το τεράστιο πρόβλημα με τους άστεγους. Αν πραγματικά είχαν τη θέληση οι πολιτικοί, θα το είχαν λύσει σε dt χρόνο. Είναι πάρα πολύ απλό. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκατοντάδες κενά σπίτια. Δεν τους ενδιαφέρει όμως. Τους ενδιαφέρουν άλλα πράγματα.

Κάτι καινούργιο

Μία βαθιά τομή στην πόλη ήταν τα free press. Αναστήσανε ένα χαμένο τοπίο το οποίο είχε αποξηραθεί από εκατοντάδες περιοδικά που κυκλοφορούν αλλά είναι ηλίθια. Το free press αυτό που έκανε ήταν ότι σου δημιούργησε μία ανάγκη, να το παίρνεις. Αισθάνεσαι ότι σου κάνει καλό. Βέβαια θα πρέπει να προσέξουν να μη φθαρούνε μέσα από την ίδια τους την επανάληψη. Πρέπει να προτείνουν καινούργια πράγματα και newcomers. Να μη βλέπουμε συνέχεια τους ίδιους.

Οι γραφίστες

Υπάρχουν πάρα πολύ καλοί Έλληνες γραφίστες. Δεν φαίνονται όμως. Υπάρχει όλο αυτό το σύστημα με τα Βραβεία ΕΒΓΕ και τα λοιπά, που είναι κάποια λόμπι δημιουργημένα, δηλαδή δεν έγιναν εξ ανάγκης, και αποτελούν κάποια στερεότυπα. Πολλά ταλαντούχα παιδιά αισθάνονται ότι είναι απ’ έξω από αυτό και προσπαθούν να μπουν στο παιχνίδι, ενώ πρέπει να είναι ο εαυτός τους. Αυτό είναι το ζητούμενο. Δηλαδή, εντάξει, όποιος δεν λάβει μέρος στα ΕΒΓΕ δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κιόλας, έτσι δεν είναι; Από την άλλη, πώς να συγκροτηθεί μία εικόνα ελληνικής γραφιστικής στα αγγλικά; Πάντα απορώ, πώς μπορεί η Ένωση Γραφιστών για παράδειγμα, να καλεί γραφίστες να πάρουν μέρος σε ένα θέμα και να εμφανίζονται όλα στα αγγλικά. Ειλικρινά φτάνω σε αδιέξοδο, δεν μπορώ να το εξηγήσω. Γιατί να δημιουργούμε τόσο μικρές κυψέλες και να χωνόμαστε και να θεωρούμε ότι ο μικρόκοσμος ο δικός μας πιάνει τα πάντα;

Οι αφίσες

Η άποψή μου είναι ότι αγνοούμε πάντοτε «τη σκόνη του χρόνου»  που λέει ο Αγγελόπουλος. Βλέπω σήμερα αφίσες της Αριστεράς οι οποίες δεν είναι σεισμογράφοι του σήμερα αλλά μας μεταφέρουν σε κάποιες άλλες εποχές που έφτασαν ως εδώ με ένα λανθάνοντα τρόπο. Μία αφίσα, όμως, είναι ένα εργαλείο – αν δεν το κατασκευάσουμε καλά, μετά δεν θα επεξεργαστούμε σωστά το υλικό μας. Θα είναι αποτυχία.

Η αφίσα στην Ελλάδα έχει μία προϊστορία που τη ζήσαμε με την αναδρομική έκθεση «Design Διαδρομές» των Κάραμποτ-Κατζουράκη. Συγκεντρώνοντας επί δύο χρόνια το υλικό, εκεί ήταν που κατάλαβα αυτό που λέει ο Πικάσο, ότι στην τέχνη σημασία έχει να ξέρεις πού σταματάς. Όταν στη δεκαετία του ’60 μάς πρότειναν οι Κάραμποτ-Κατζουράκης αφίσες που είχαν μόνο έναν τίτλο και ένα αντικείμενο, αυτό ήταν προϊόν μιας ασκητικής. Σήμερα βλέπεις ότι δεν μας αρκεί ο χώρος μίας αφίσας για να μπουν χιλιάδες πράγματα. Η αφίσα δεν είναι δελτίο Τύπου που μπορείς να γράφεις επάνω 15 τηλέφωνα για να σε βρουν – κανείς δεν θα δώσει σημασία σε αυτά. Σε μία πολιτική συγκέντρωση που θες να πεις ότι θα είναι ομιλητής κάποιος, δεν είναι ανάγκη να γράψεις από κάτω και τι θα πει. Πρέπει να μάθουμε να μιλάμε αναμεταξύ μας, αλλά πώς θα γίνει αυτό;

Οι νέοι

Αγαπώ τους νέους, όμως δεν είμαι και νεολάγνος. Όταν μου ζητείται η γνώμη μου, θα έλεγα ότι εκφράζω την αυστηρότητά μου. Δεν μαλώνω, αλλά προσπαθώ να δώσω στους νέους γραφίστες να καταλάβουν ότι η δουλειά που κάνουμε είναι ένας διάλογος. Μία ωραία αφίσα σε ένα δρόμο είναι σαν μία ζεστή χειραψία που σου ζητάει να πεις, ναι, είμαι μαζί σου.