Ακαδημία Πλάτωνος: Ξανά στο χάρτη της πόλης

Πριν από δύο χρόνια είδαμε την ταινία του Φίλιππου Τσίτου «Ακαδημία Πλάτωνος». Ύστερα αρχίσαμε να ακούμε για τις νίκες που πετύχαιναν οι μαχητικοί κάτοικοι, αργότερα ήρθαν τα κυριακάτικα πικ-νικ διαφόρων αστικών ομάδων μέσα στο αρχαιολογικό πάρκο, το περασμένο καλοκαίρι τα δωρεάν θεάματα στον ίδιο χώρο από το Εθνικό Θέατρο και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και πρόσφατα τα αναπτυξιακά προγράμματα δύο υπουργείων για την αναβάθμιση της περιοχής αλλά και ο ποδηλατόδρομος που πρότεινε ο Γιώργος Αμυράς. Σας μεταφέρουμε το σήμερα μιας άγνωστης, αλλά ιστορικής γειτονιάς της πόλης μας.

Καθώς αρχίζω να μπαινοβγαίνω στη γειτονιά επαναφέρω τη σκηνή από την ταινία του Τσίτου, με τον Καφετζόπουλο να καβαλάει με το παπάκι τη διαχωριστική νησίδα στην Εθνική για να μπει προς την περιοχή. Δυσκολεύομαι κι εγώ να μπω εντός της, αλλά ξέρω ότι δεν είμαι η μόνη. «Για μένα είναι σαν ένα νησί στην Αθήνα, ένα αποκομμένο μέρος που δεν αναπτύσσεται καθόλου και στο οποίο ο χρόνος έχει σταματήσει. Δεν είχα ιδέα πού βρίσκεται, αφού δεν είχα πάει ποτέ εκεί πριν την ταινία» θα μου πει αργότερα ο σκηνοθέτης της ταινίας.

Πολυπολιτισμική, με ένα υπέροχα καθηλωτικό αρχαιολογικό πάρκο –εδώ όπου βρισκόταν το αρχαιότερο πανεπιστήμιο του κόσμου, η Ακαδημία του Πλάτωνα–, αλλά και συνοικία με ανύπαρκτη ρυμοτομία και αναρίθμητα αδιέξοδα στους δρόμους. Συχνά, οι εικόνες παίζουν περίεργα παιχνίδια. Δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο πέφτεις πάνω σε μια βιομηχανική ζώνη με μεικτές χρήσεις –συνεργεία, βουλκανιζατέρ, μικροεπιχειρήσεις–, μια εικόνα που θυμίζει Ελ Πάσο. Από την άλλη θα δεις μέχρι και «Λαχανόκηπους», δηλαδή άλλα 20 εύφορα (λόγω του Κηφισού, που κυλάει κάτω από το έδαφος) στρέμματα πρασίνου, κομμάτια γης που δεν είναι απαλλοτριωμένα και συχνά απειλούνται με τσιμεντοποίηση. Τη δεκαετία του ’50 συνέρεαν στην περιοχή εργάτες από την επαρχία για να δουλέψουν στις νεοσύστατες τότε βιοτεχνίες. Η άναρχη δόμηση και η έλλειψη σχεδίου δημιούργησαν γρήγορα σκηνικό χάους. Γι’ αυτό, σήμερα, οι αντιθέσεις συχνά σε προσπερνάνε. Βαδίζεις για τα ΚΤΕλ στον Κηφισό μέσα σε ένα σκληρό τοπίο και μαθαίνεις ότι στο αριστερό σου χέρι, στην οδό Δράκοντος, βρίσκεται θαμμένη σε αποθήκες ολόκληρη η ιστορία της καθημερινότητας των Αθηναίων πριν ακόμα υπάρξει η ίδια η πόλη.

Σκέφτομαι αυτό που μου είπε ο σκηνοθέτης για τον τίτλο της ταινίας, ο οποίος δεν επιλέχθηκε, λέει, τόσο βάση τοποθεσίας γυρισμάτων (άλλωστε η δράση εξελίσσεται στα όρια Ακαδημίας-Κεραμεικού), αλλά ως μια διακωμώδηση της αντίθεσης ανάμεσα στη φιλοσοφία που ανέπτυσσαν οι αρχαίοι Έλληνες και το κατώτερο επίπεδο στο οποίο συχνά φιλοσοφούν οι Έλληνες σήμερα – βλ. τους ήρωες της ταινίας, που με τους φραπέδες στα χέρια ξεκινούν ρατσιστικές συζητήσεις για τους μετανάστες στη χώρα μας. Οι οποίοι μετανάστες δεν είναι λίγοι εδώ. Οι Έλληνες είναι περισσότεροι, αλλά υπάρχουν αρκετοί Αλβανοί, Πακιστανοί και κάποιοι τσιγγάνοι – οι τελευταίοι όχι σε υποβαθμισμένη κατάσταση. Τυπικός αθηναϊκός μικροαστικός πληθυσμός. Όσο για τα σπίτια, την προηγούμενη δεκαετία έβλεπες κυρίως δίπατα και τρίπατα. Τώρα οι ψηλές πολυκατοικίες είναι καθεστώς. Βασικά στοιχεία που δίνουν την ταυτότητα, πάντως, σήμερα είναι τα 130 στρέμματα πρασίνου και οι μαχητικοί κάτοικοι που πέτυχαν να στρέψουν το ενδιαφέρον της πολιτείας στην περιοχή τους. Ένα παράδειγμα, η νίκη τους να μην επιτρέψουν τα σχέδια της Νομαρχίας Αθηνών για ανέγερση εννιαώροφου Διοικητηρίου σε μια αμιγώς σχολική περιοχή, με 500 μαθητές να την επισκέπτονται καθημερινώς. Τελικά το παλιό κτίριο στην οδό Αίμωνος χαρακτηρίστηκε χώρος σχολείου και συγκεκριμένα Πρότυπου Βιοκλιματικού Νηπιαγωγείου. Οι διεκδικήσεις συνέχισαν να καρποφορούν. Το κομμάτι γύρω από το πάρκο χαρακτηρίστηκε ξανά αρχαιολογικός χώρος ζώνης προστασίας Α΄ (η οποία εξασφαλίζει χαμηλό συντελεστή δόμησης) αντί για «αρχαιολογικό άλσος», όπως ίσχυε μέχρι τότε αφήνοντας ανοιχτά «παράθυρα» για ανεξέλεγκτη δόμηση γύρω από το πάρκο. Στο οποίο το Υπουργείο Πολιτισμού εδώ και κάποιο καιρό προχωράει γρήγορα τις εργασίες αναβάθμισης – το νέο υπαίθριο θέατρο θα είναι έτοιμο μέχρι τον Απρίλιο. Νέοι είσοδοι πρόσβασης ανοίχτηκαν και τοποθετήθηκαν ράμπες για ΑΜΕΑ.

Στον περίπατό μου ένα ήσυχο μεσημέρι περπατάω σχεδόν μαγεμένη ανάμεσα στη γεμάτη παιδική χαρά, τους ηλικιωμένους στα παγκάκια και την πιτσιρικαρία, όλοι μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με διάσπαρτες μικρές εκπλήξεις αρχαίων. Το καλοκαίρι που πέρασε, κάτοικοι και Αθηναίοι από άλλες γειτονιές διασκέδαζαν εδώ με την ψυχή τους μέσα στην «Μπανιέρα του Διονύσου», όπως ήταν ο τίτλος της δράσης/εγκατάστασης των αρχιτεκτόνων Ζήση Κοτιώνη και Φοίβης Γιαννίση σε συνεργασία με το ΕΜΣΤ. Η δράση ήταν το πάτημα σταφυλιών με ταυτόχρονη ρυθμική εκφορά δημόσιου λόγου, «ένα αρχιτεκτονικό και ποιητικό γεγονός επί του αρχαίου εδάφους» όπως το χαρακτήρισαν οι ίδιοι. Μάλιστα αυτές τις ημέρες στην έκθεση «Πληθοδομές» του Ζήση Κοτιώνη στο Μουσείο Μπενάκη της Οδού Πειραιώς εκτός από το video με το πατητήρι μπορείτε να δείτε κι άλλη μια πρόταση του αρχιτέκτονα για την περιοχή, ένα νέο μοντέλο στέγασης στον οικοδομικό άξονα που συνδέει την Ακαδημία Πλάτωνος με το λόφο του Ιππίου Κολωνού.

Ναι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τελευταία δύο χρόνια υπάρχει ένα ρεύμα για την Ακαδημία Πλάτωνος. Νέοι κάτοικοι επιλέγουν την περιοχή και ταυτόχρονα ανθίζουν συλλογικότητες όπως το «Συνεργατικό Καφενείο», στέκι για όλη τη γειτονιά όχι μόνο για τα οικονομικότατα καλούδια που σερβίρει (ρακή, ντάκο) αλλά και για το πλήθος των εκδηλώσεων που διοργανώνει (συναυλίες, παραστάσεις, σεμινάρια). Και φυσικά είναι η συστηματική δουλειά των κατοίκων, που πάντα κάτι ετοιμάζουν μέσα στο πάρκο τους. Από πικ-νικ και γιορτές με συλλογική κουζίνα μέχρι ποδηλατάδες, παραστάσεις, αλλά και τα «Κλείδωνα», τη γιορτή-έθιμο ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού. Τα παιδιά πηδάνε τις φωτιές και μουσικοί παίζουν τσαμπούνες. Διοργανώνουν και δωρεάν μαθήματα μουσικής, ξένων γλωσσών κ.ά. σε διάφορα σημεία της γειτονιάς, ενώ έφτιαξαν και το «Στέκι Αλληλεγγύης» στην οδό Τηλεφάνους 12. Εκτός από το ανταλλακτικό παζάρι οι επισκέπτες μπορούν να βρουν πληροφοριακό υλικό για την περιοχή, φωτογραφίες και χάρτες. Όταν έρθετε κι εσείς στη γειτονιά θα αισθανθείτε σαν να κινείστε μέσα σε ένα κλειστό αστικό κέλυφος, γκρίζο και ασφυχτικό σε πολλές μεριές, γαλήνιο εντός και στα πέριξ του πάρκου. «Δεν θα χρησιμοποιούσα τη λέξη μιζέρια για την Ακαδημία Πλάτωνος. Τα σπίτια είναι φτωχικά, αλλά η περιοχή έχει τη δική της ενέργεια και ζωή, οι κάτοικοι είναι ζεστοί και φιλικοί. Η εικόνα που θα κρατήσω είναι η πλατεία στην οποία εκτυλίσσεται η κυρίως δράση της ταινίας, στη συμβολή των οδών Βασιλικών και Αίμωνος. Στη μια γωνία έχει ένα διώροφο κτίριο του ’30, απέναντι ένα κτίριο από τις αρχές του περασμένου αιώνα, πιο δίπλα ένα γκαράζ, ύστερα ένα ψιλικατζίδικο... Όλος ο ελληνικός αρχιτεκτονικός αχταρμάς συμπυκνωμένος σε μια πλατεία».

Οι δρόμοι της γνώσης

«Οι κάτοικοι έχουν πλήρη επίγνωση της γειτονιάς τους» μου λένε και στο Υπουργείο Παιδείας τονίζοντας τη συμβολή των ντόπιων στο πρόγραμμα «Δρόμοι της Γνώσης». «Ο στόχος είναι να επιστρέψει στην υποβαθμισμένη οικιστικά περιοχή η έννοια της φιλοσοφίας. Η ιδέα υλοποιείται μέσα από πρόγραμμα ΕΣΠΑ. Η πρόταση κατατέθηκε τον Ιούνιο του 2011, αξιολογήθηκε τον Σεπτέμβριο και τα συμφωνητικά υπογράφηκαν τον Νοέμβριο. Η διάρκειά του είναι τετραετής» μου δίνει τις πρώτες λεπτομέρειες η συνεργάτιδα της υπουργού Παιδείας, αρχιτέκτονας Κατερίνα Πιτούλη.

Υπάρχουν κατ’ αρχάς οι δράσεις σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Με τη μεθοδολογία του project, σχολεία από όλη την Ελλάδα θα ασχοληθούν με θεματικές γύρω από την Ακαδημία του Πλάτωνα και τη φιλοσοφία. Πρόκειται για ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό του ΙΜΕ για μαθητές από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το Ίδρυμα (που ανάμεσα στα άλλα ετοιμάζει κι εφαρμογές για τα smartphones σχετικά με τη γειτονιά) θα δώσει από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο το υλικό στους εκπαιδευτικούς. Το ΙΜΕ θα είναι υπεύθυνο και για τη διαδραστική ψηφιακή έκθεση με θέμα τον Πλάτωνα σε ένα δημόσιο χώρο της περιοχής. Ακολουθούν τα Θερινά Σχολεία σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, όπου μαθητές από Κλασικά Λύκεια της Ευρώπης, της Αμερικής, της Κίνας κ.λπ. θα φιλοξενηθούν σε σχολεία στην Ακαδημία Πλάτωνος. Στο ίδιο πλαίσιο το Ίδρυμα Ωνάση θα καθιερώσει και τον θεσμό των 100 υποτροφιών το χρόνο σε Έλληνες και ξένους φοιτητές για σπουδές στη φιλοσοφία και τις κοινωνικές επιστήμες – κάτι που για πρώτη φορά κάνει το ίδρυμα, αφού μέχρι τώρα οι υποτροφίες του δεν αφορούσαν τις θεωρητικές σπουδές. «Στην ουσία αξιοποιούμε μια τεχνογνωσία την οποία έχουν οι ιδιωτικοί φορείς, που κινούνται πιο ευέλικτα και ξέρουν να διαχειρίζονται σωστά τους πόρους. Μιλάμε δηλαδή για το σπάσιμο του φόβου απέναντι στη συνεργασία με ιδιώτες για τη σωστή χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων» εξηγεί το κομβικό σημείο του προγράμματος ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, διευθυντής στο Γραφείο Τύπου της υπουργού. Στο κομμάτι της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών υπάρχουν ακόμα οι ομιλίες/συζητήσεις με διεθνείς προσωπικότητες γύρω από τον τομέα της φιλοσοφίας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και ένα είδος μαθήματος στον αρχαιολογικό χώρο. Το τρίτο σκέλος είναι οι δράσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών με κυρίαρχη τη δημιουργία μιας διαδικτυακής πύλης «τύπου» google, η οποία θα συγκεντρώνει τα πάντα γύρω από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη – συγγράμματα, πηγές, μια εξαντλητική θεματολογία. Η Κατερίνα Πιτούλη αναφέρει ότι για την τεχνική υλοποίηση όλων των παραπάνω (τη δημιουργία του web developer, τους ταξιδιωτικούς πράκτορες που θα ασχοληθούν με τα θερινά σχολεία κ.ά.) θα προκηρύσσονται διαγωνισμοί οι οποίοι θα ελέγχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (αφού αφορά ΕΣΠΑ). Το πανεπιστήμιο θα είναι υπεύθυνο και για τα διεθνή συνέδρια, ανάμεσά τους και το παγκόσμιο συνέδριο φιλοσοφίας με καλεσμένους 3.000 φιλόσοφους απ’ όλο τον κόσμο, που θα διοργανωθούν στην Αθήνα το 2013 – χαρακτηρισμένο ως «Παγκόσμιο Έτος Πλάτωνα». Σημειώστε ακόμα: ένα ανοιχτό Πανεπιστήμιο για ενήλικες με τίτλο «Πολίτης & Πολιτεία» με προγράμματα/εργαστήρια σε χώρους της γειτονιάς, αλλά και τη δημιουργία ενός τοπικού γραφείου στην περιοχή σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νεολαίας της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς. Στόχος η ανάπτυξη της νεανικής επιχειρηματικότητας και του τουρισμού στην περιοχή.

Ο ποδηλατόδρομος ανάμεσα στο Γκάζι και την Ακαδημία

Την πρόταση κατέθεσε πριν από ένα χρόνο ο Γιώργος Αμυράς με το συνδυασμό «Επιμένουμε Αθήνα» κι η εξέλιξη ήταν άμεση και θετική. Μας περιγράφει την ιδέα: «Πρόκειται για μια πρόταση σχεδόν μηδενικού κόστους και έναν ποδηλατόδρομο μεγάλης αξίας, καθώς θα συνδέσει ποδηλατικώς σε ευθεία γραμμή 2,5 χλμ. την Τεχνόπολη με τα 130 στρέμματα πρασίνου και τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος, μιας γειτονιάς που δυστυχώς οι περισσότεροι Αθηναίοι αγνοούν. Είναι πολλά τα όμορφα σημεία της διαδρομής. Το Δημόσιο Σήμα επί της οδού Σαλαμίνος, όπου βρίσκονται οι τάφοι των Περικλέους, Θρασυβούλου, Φορμίωνος, Κλεισθένους, Λυκούργου, Σόλωνος και πολλών άλλων. Τα θαυμάσια νεοκλασικά σπίτια και οι αστικές οικίες του Κεραμεικού και Μεταξουργείου. Το Συνεργατικό Καφενείο επί των Μοναστηρίου και Τηλεφάνους, σημείο συνάντησης νέων ανθρώπων, μουσικών ρευμάτων και πολλών δράσεων κοινωνικού χαρακτήρα. Και φυσικά ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος, με το πολύ πράσινο και τα σημαντικότατα ευρήματα. Η διαδρομή με αφετηρία το Bios στην οδό Πειραιώς είναι πανεύκολη, ασφαλέστατη, χωρίς στροφές, χωρίς ανηφόρες, χωρίς ιδιαίτερη επαφή με την κυκλοφορία αυτοκινήτων. Αρκεί να σας πω ότι σε μία μόλις ημέρα περίπου χίλιοι ποδηλάτες “εγκαινίασαν” τον υπό εκκόλαψη ποδηλατόδρομο σε ένα ιντερνετικό κάλεσμα που απευθύναμε σε όποιον ενδιαφερόταν να γνωρίσει αυτό το κομμάτι της πόλης».

Το αρχαιολογικό πάρκο, σημείο συνάντησης για την πόλη

Στο Υπουργείο Πολιτισμού περιγράφουν την Ακαδημία Πλάτωνος ως μια περιοχή με έντονη ιδεολογική φόρτιση, αρχαιολογικό ενδιαφέρον, αλλά και μια καταπράσινη ζώνη 10 μόλις λεπτά από την Ομόνοια. Συνεργάτες του υπουργού αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «στο εξωτερικό έπεφταν από τις καρέκλες τους που αυτό το μέρος της Αθήνας, το πάρκο που στέγαζε το αρχαιότερο πανεπιστήμιο του κόσμου,  δεν είναι αξιοποιημένο και διεθνώς προβεβλημένο». Τι περιλαμβάνουν οι επεμβάσεις του ΥΠΠΟ που ήδη τρέχουν σε συνεργασία με το ΥΠΕΚΑ; Ενοποίηση τμημάτων του αρχαιολογικού χώρου (ο οποίος σε ένα σημείο του διασπάται από την οδό Κρατύλου, που δεν έχει καταργηθεί ακόμα εξαιτίας της διέλευσης λεωφορειακών γραμμών), δημιουργία νέων μουσειακών αποθηκών επισκέψιμων στο κοινό, αντικατάσταση της περίφραξης, υπαίθρια έκθεση μαρμάρινων σαρκοφάγων κάτω από ειδικό στέγαστρο, ενημερωτικές πινακίδες, info points, εγκατάσταση φυλακίου, τουαλέτες και βελτίωση των διαδρομών. Έτοιμη εντός ολίγων ημερών είναι σύμφωνα με το υπουργείο κι η ανάδειξη του Δημόσιου Σήματος μέσα από σημάνσεις και info points κατά μήκος της διαδρομής. Η σημαντικότερη πάντως παρέμβαση όλων είναι η δημιουργία του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών με διαδικασία ίδια με αυτήν που ακολουθήθηκε για την ανέγερση του νέου Μουσείου Ακρόπολης με παγκόσμιο διαγωνισμό και κατάθεση φακέλου στο ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών). Το μουσείο (μας το περιέγραψαν ως ένα βιοκλιματικό κτίριο, ταπεινό, για να μην υψώνεται πάνω από τα αρχαία δίπλα του) θα στεγάσει τα αριστουργήματα που ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές την περίοδο 1930-1960 εντός της Αθήνας, αλλά βρίσκονται εδώ και χρόνια θαμμένα σε αποθήκες χαρακτηρισμένες ως επικίνδυνα κτίρια (στην οδό Κρατύλου και αυτά). Από το υπουργείο μάς είπαν ότι τα χρήματα για τη μελέτη έχουν ήδη εξασφαλιστεί και ότι ο διαγωνισμός θα προκηρυχθεί την άνοιξη του 2012.